Μας πήραν τη Σαλαμίνα…

Γίνεται ένας ψιλοχαμός για τους «300 μέρος 2» στα σινεμά. Τρέχει να το δει η πιτσιρικαρία και μαζί με αυτή κι ένα κοινό περήφανων ελληναράδων, που κολακεύονται με την εικόνα των αδάμαστων αρχαίων προγόνων μας έτσι όπως την παρουσιάζει η ταινία, έχοντας δανειστεί πολύ από τα κόμικ του Φρανκ Μίλερ. Τίποτα από αυτό δεν είναι τυχαίο και τίποτα αμιγώς ελληνικό.

Όταν στην Ιταλία είχε βγει πριν χρόνια ο «Μονομάχος» με το Ράσελ Κρόου, ειδικά στη Ρώμη είχε γίνει χαμός: πήγαιναν υποχρεωτικά τα σχολεία να δουν το ιστορικό υπερθέαμα και οι πιτσιρικάδες φαντασιωνόταν πως στο νούμερο 2 θα παίξει ο Τότι. Θέλω να πω ότι ο κάθε λαός έχει το δικαίωμα να χαίρεται όταν νοιώθει ότι κολακεύεται: η απορία μου είναι γιατί οι Αμερικάνοι παραγωγοί ξοδεύουν χρήματα για τέτοιου τύπου ταινίες. Για την ακρίβεια απορώ με τη βεβαιότητα τους ότι θα βρουν εντός των ΗΠΑ κοινό, αυτά τα χάρτινα, συνήθως άψυχα, κωμικοτραγικά δημιουργήματα.

Η αναπαράσταση ιστοριών της ελληνικής μυθολογίας αλλά και της ελληνικής κλασσικής αρχαιότητας, (αλλά και της ρωμαϊκής, που επίσης αρέσει, αν και φτωχότερη σε υπερήρωες), έρχεται από τη δεκαετία του 60, όταν και μεσουρανούσε η Τσινετσιτά. Ταλαιπωρήθηκαν από αμερικάνους και ιταλούς σεναρίστες και σκηνοθέτες και τα ομηρικά έπη και μυθολογικοί ήρωες όπως ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ιάσωνας. Υπήρχε ωστόσο μια τρομερή διαφορά αισθητικής ανάμεσα στο τότε και το σήμερα. Εκείνες οι ταινίες, σεναριακά τελείως αφελείς και σκηνοθετικά εντελώς για γέλια, ήταν κατά βάση φθηνοπαραγωγές. Ηταν ένα είδος λαϊκού κινηματογράφου, προορισμένο για ένα κοινό που του άρεσαν γενικώς οι περιπέτειες και που τις έβλεπε όπως και τα σπαγγέτι γουέστερν ή αργότερα τις ταινίες καράτε: όσο πιο εξωφρενικό ήταν το στόρι, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα να πετύχει η ταινία εισπρακτικά.

Σήμερα, οι 300 και η συνέχεια τους, αλλά και διάφορα άλλα αντίστοιχα καρικατουργήματα που έχουμε δει με θέματα ελληνικά (πρόσφατα πέρασε στο ντούκου ένας γεμάτος εφέ τρισδιάστατος «Ηρακλής»), είναι ταινίες, σε γενικές γραμμές φροντισμένες και πανάκριβες. Επιστρατεύονται για αυτές καλοί σκηνοθέτες, ξεπατικώνονται σοβαρά βιβλία, αντιγράφονται κόμικ με αισθητική, γίνεται μια στοχευμένη και προσεκτική δουλειά: μπορεί οι υπερβολές να αφθονούν και οι σεναριακές αφέλειες να δίνουν και να παίρνουν, αλλά υπάρχει μια φροντίδα. Δικαιολογεί αυτή το σουξέ που κάνουν; Δύσκολο να το πεις.

Νομίζω ότι με αυτού του τύπου τις ταινίες συμβαίνει ό,τι περίπου και με το σουξέ που κάνουν στην Αμερική τα βιβλία του Στίβεν Πρέσσφιλντ. Ο Πρέσσφιλντ είναι κλασσικό παράδειγμα νέου αμερικάνου συγγραφέα: βασίζει τα βιβλία του περισσότερο στην έρευνα και λιγότερο στην πλοκή. Η πρώτο του επιτυχία, πριν δεκαπέντε χρόνια, αφορούσε ένα ιστορικά ματς του γκολφ, όμως το γκολφ δεν έχει ηρωϊκές προεκτάσεις. Κάνοντας μια πολύ μεγάλη έρευνα πάνω στην ελληνική κλασσική αρχαιότητα, ο Πρέσσφιλντ βρήκε ήρωες και θέματα που τον έκαναν πολυδιαβασμένο και πάμπλουτο: τον τίμησε μάλιστα για τις «Πύλες της Φωτιάς» του, (την εξιστόρηση της Μάχης των Θερμοπυλών με το δικό του τρόπο), πριν μερικά χρόνια και ο Δήμος Σπάρτης. Νομίζω ότι ο βασικός λόγος που οι αμερικάνοι ξετρελαίνονται με τα βιβλία του είναι γιατί βρίσκουν σε αυτά κάτι που δεν έχουν, δηλαδή ιστορία. Για να το πω διαφορετικά ανακαλύπτουν μια εξαμερικανισμένη εκδοχή της κλασσικής αρχαιότητας, που τους αρέσει πολύ γιατί είναι σύμφωνη με κάποιους κανόνες της δικής τους pop κουλτούρας και την ίδια στιγμή είναι αληθινή και περιπετειώδης.

Στους 300 δεν βλέπουμε τη μάχη των Θερμοπυλών, αλλά το γεγονός με ένα συγκεκριμένο αμερικάνικο τρόπο. Αν οι αμερικάνοι είχαν τη δική τους κλασσική αρχαιότητα θα αδιαφορούσαν για τα δικά μας: δεν την έχουν όμως. Οπότε την υιοθετούν, τη φέρνουν στα μέτρα τους και τη χαίρονται σχεδόν ως δική τους. Ο Θεμιστοκλής των Αθηναίων …τριακοσίων π.χ θα μπορούσε να είναι Πρόεδρος των ΗΠΑ, ειδικά χάρη στα κηρύγματα που κάνει. Οι Πέρσες του Ξέρξη είναι πάντα οι εξ ανατολών απειλή της δυτικής κοινωνίας. Η Αρτεμησία θα μπορούσε να παίζει την κακιά σε ένα Kill Bil (Kill Themistokles;) του Ταραντίνο. Η αμερικανική εκδοχή της κλασσικής αρχαιότητας αγαπιέται από τα αμερικανάκια παράφορα: ας μην ξεχνάμε και το σουξέ του Πέρσι Τζάκσον που είναι απόγονος των Θεών του Ολύμπου. Οποιος δεν έχει τους δικούς του εθνικούς μύθους, τους δανείζεται από μια χώρα, όπως η Ελλάδα, που έχει πολλούς. Ισως μάλιστα να έχει μόνο τέτοιους.          

Ολη αυτή η προσπάθεια μετασκευής ή ανακαίνισης της ελληνικής κλασσικής αρχαιότητας είναι συνήθως λιγάκι κωμική: για την ακρίβεια έχει την κωμικότητα μιας πομπώδους αφέλειας. Ωστόσο γίνεται με μεγάλο πάθος: οι αμερικάνοι έχουν γοητευτεί από τα κατορθώματα των προγόνων μας πράγμα που δεν κρύβω πως με κάνει λίγο να ανησυχώ.  Μετά τη Σαλαμίνα, θα ρθουν οι Πλαταιές, ίσως ο Πελοποννησιακός πόλεμος που θα αποδοθεί ως εμφύλιος Βορείων και Νοτίων και μετά θα φτάσουμε στην ηγεμονία των Θηβαίων και στους Μακεδόνες. Το υλικό είναι καλό και γεμάτο ιστορίες που αρέσουν, αλλά ολοκληρώνεται.

Κι εκεί κάπου προκύπτει ο τρόμος μου. Αν οι αμερικάνοι αρχίζουν μετά να καταπιάνονται με την Επανάσταση του 1821, αλίμονο μας! Μπορώ ν αντέξω το Τζέραντ Μπάτλερ στο ρόλο του «Leonidaς», αλλά φανταστείτε τον για λίγο Κολοκοτρώνη με μουστάκες και φουστανέλες και πείτε μου ότι δεν τρομάξατε! Σκεφτείτε πόσο αιμοσταγής μπορεί να γίνει στην αμερικάνικη εκδοχή της η ιστορία του Αθανάσιου Διάκου – ειδικά αν θέλουν να δείξουν πως και που τον σουβλίσανε. Προβληματιστείτε για το ποια μπορεί να παίξει τη Μαντώ Μαυρογέννους ή τη Μπουμπουλίνα και κυρίως τι σεξουαλικές σκηνές και εμμονές θα περιέχουν οι ρόλοι. Κι αν η έξοδος του Μεσολογγίου θυμίζει το Game of Thrones, πως θα πείσουμε τα ελληνόπουλα ότι άλλος ήταν ο Μπότσαρης κι άλλος ο Λάνιστερ; Και πως θα γίνει κατανοητό ότι οι Σουλιώτες δεν πολεμούν με το Δαρείο στα βουνά της Ηπείρου, όταν όλα πλέον μπερδεύονται; Κι αν τελικά είναι καλός ο Ιμπραήμ και χάσουμε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου; Ναι, μα τον Καραϊσκάκη, τρομάζω.

Ας ελπίσουμε οι Αμερικάνοι να περιοριστούν στους 300 και στην κλασσική αρχαιότητα. Δεν αντέχω την Ελένη Λουκά να περικυκλώνει με καλόγριες το Σινέ Οπερα, όπως όταν βγήκε σε αυτό ο «Τελευταίος Πειρασμός», φωνάζοντας αυτή τη φορά ότι δεν είναι μασόνος ο Υψηλάντης…