Διακοπές στο Κόσοβο

Έφτασα στο Πρίζρεν αργά το απόγευμα. Είχε ήδη νυχτώσει και δεν ήταν άμεσα δυνατόν το να ξεχωρίσω τα πάντα για τον περιβάλλοντα χώρο, πάντως δε σταμάτησα να κοιτάζω έξω από το παράθυρο του αυτοκινήτου λες και ήμουν ο πρώτος άνθρωπος που είχε περάσει έξω από τα όρια του γαλαξία και τέντωνε τον λαιμό του για να δει τι υπάρχει εκεί έξω.

Η περιέργεια δεν είναι παράλογη ακριβώς. Για όσες μέρες ανακοίνωνα σε φίλους πως θα πήγαινα για μια βδομάδα στο Κόσοβο αντιδρούσαν με παραλλαγές του “τι θα πάς να κάνεις στο Κόσοβο παιδί μου;” και αναφορών σε κυανόκρανους. Η αλήθεια είναι πως μετά το ‘99 η έκθεσή μας στην πραγματικότητα της βαλκανικής χώρας έχει υπάρξει πολύ μικρή, σε σημείο που δεν είχα ιδέα τι να περιμένω.

Το ίδιο βράδυ εκείνο που προσγειώθηκα, έφτασα στο Πρίζρεν, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας με σχεδόν 180,000 κατοίκους. Βρίσκεται στο νότιο μέρος του Κοσόβου. Ένα πρωί που σκαρφαλώσαμε στο βουνό του παλιού κάστρου, ο ξεναγός μας έδειξε: “Αυτά τα βουνά τα βλέπετε; Είναι τα σύνορα με τα Σκόπια. Τώρα κοιτάξτε από εδώ. Είναι τα σύνορα με την Αλβανία.”

Άφησα τα πράγματα στο ξενοδοχείο μου, το οποίο έμοιαζε να έχει κατασκευαστεί την προηγούμενη μέρα. Λίγο αργότερα έμαθα πως ήμουν ο πρώτος που έμενε ποτέ σε αυτό το δωμάτιο, οπότε δεν είχα πέσει και πολύ έξω. Συγκεντρωθήκαμε με συναδέλφους από άλλες χώρες της Ευρώπης. Βγήκαμε, φάγαμε, πληρώνοντας έναν αδιανόητο λογαριασμό των 18 ευρώ για ένα γκρουπ 9 ατόμων.

Αληθινός λογαριασμός για φαγητό 9 ατόμων

Το τρίγωνο ανάμεσα στο σινεμά Dokukino και στο BarAca

Και μετά πήγαμε στο BarAca, ένα πολύ ωραίο μπαράκι στο κέντρο της πόλης- αν και όλη η πόλη έμοιαζε να είναι ένα εκτεταμένο κέντρο, στην πραγματικότητα. Ήταν μια Δευτέρα βράδυ, και τα σοκάκια ήταν ασφυκτικά γεμάτα από κόσμο μέχρι αργά, μετά τα μεσάνυχτα. Στο BarAca πρόβαλαν εικόνα από το CNN στον τοίχο απέναντι από την είσοδο του μαγαζιού. Όταν πέρασε ο τίτλος για την αποδοχή της συμφωνίας από τον Σύριζα (όλα αυτά συνέβησαν τη βδομάδα πριν το 15αύγουστο) οι δημοσιογράφοι από τη νέα μου διεθνή παρέα γύρισα με τα ποτήρια τους προς το μέρος μου φωνάζοντας “χέεει Τέοοο!”.

Δεν πρόλαβα να φωτογραφίσω την δική μας είδηση γιατί τσουγκρίζαμε…

…ό,τι είναι αυτό

Στους δρόμους παρέες, και κυρίως πολύ νέες παρέες, περπατούσαν γελώντας και φωνάζοντας και βγάζοντας σέλφι και πίνοντας μπύρες και αράζοντας δίπλα στο ποτάμι που διαπερνά το μεσαιωνικών αποχρώσεων μικρό Πρίζρεν. Περπατώ την επιβλητική, πέτρινη γέφυρα και ρίχνω μια ήρεμη ματιά στην πόλη. Είναι όμορφη.

Η ανάσα του Dokufest

“Το 2002 μαζευτήκαμε μια παρέα φίλων και προσπαθήσαμε να ζωντανέψουμε ξανά το σινεμά σε αυτή την πόλη,” λέει ο Έρολ Μπιλιμπάνι, ο διευθυντής του Dokufest, ενός ετήσιου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ που διεξάγεται μες στην καρδιά του Αυγούστου στο Πρίζρεν και φέρνει στην πόλη κάθε χρόνο και περισσότερο τουρισμό- εσωτερικό και εξωτερικό.

Το Κόσοβο είχε 30 σινεμά πριν το ‘99, μα μετά παρέμεινε μόλις ένα, κι αυτό στην πρωτεύουσα Πρίστινα, που προφανώς έπαιζε κυρίως εμπορικές mainstream ταινίες. Στην ‘παρέα’ το 2002 βρίσκονται σπουδαστές, φωτογράφοι, φίλοι της τέχνης. Το Φεστιβάλ ξεκίνησε αρχικά προβάλλοντας ντόπιες παραγωγές ή φιλμ από τα Βαλκάνια και σταδιακά άριχσε να μεγαλώνει. Σιγά-σιγά ήρθαν κι οι νέες αίθουσες, και το όλο και μεγαλύτερο πρόγραμμα και, στο σημαδιακό όπως λέει 2008, τα ετήσια πρότζεκτ, που έκαναν το Dokufest μια σταθερή πολιτιστική παρουσία για την πόλη, δίνοντας θέσεις εργασίες και καλλιτεχνικές διόδους για όλο το χρόνο.

Όταν λέμε νέες αίθουσες πάντως, μην φανταστείτε τίποτα τρομερό και εμπορικό. Ο Έρολ αναφέρεται κυρίως σε αυτοσχέδιες αίθουσες τις οποίες το Φεστιβάλ δημιουργεί κατά τη διάρκειά του και που, κάπου μεταξύ ανάγκης και καλού γούστου, αποτελούν ένας από τους ωραιότερους λόγους να το επισκεφθείς.

Το Πρίζρεν έχει μία μόλις κλειστή αίθουσα κι ένα θερινό, το Κίνο Λομπάρντι, αλλά πέραν αυτών, το Dokufest προβάλλει ταινίες όπου και όπως μπορεί κι έτσι πραγματικά δικαιολογεί το χαρακτηρισμό του ως urban event. Υπάρχει μια αίθουσα που είναι πλωτή, στη μέση του ποταμιού. Ένα υπόγειο μπαράκι μετατρέπεται σε σινεμά ειδικών αναγκών. Ένα dream cinema με μαξιλάρες και άπλα, φτιαγμένο στις παρυφές του μεγάλου βουνού του κάστρου. Α, είπα κάστρο- μια αίθουσα είναι κατασκευασμένη σε ένα από τα εξωτερικά τοιχώματα του κάστρου.

Συγκεντρώνοντας μπάτζετ μέσω fundraising, από σπόνσορες κι από διεθνείς πηγές (η κύρια πηγή χρηματοδότησης του Dokufest είναι, ας πούμε, η πρεσβεία της Νορβηγίας), έχει πλέον μεγαλώσει αρκετά ώστε να προβάλει βασικά οτιδήποτε κινείται διεθνώς στο χώρο του ντοκιμαντέρ. (Να ένα δείγμα της αφρόκρεμας του φετινού προγράμματος.) Φέτος παίχτηκαν 210 ταινίες από 43 χώρες, με 310 καλεσμένους και το κοινό πρακτικά να γεμίζει τις δυνατότητες της πόλης για φιλοξενία.

Ένα πρωί συζητώντας με της Αναστάσια, μια δημοσιογράφο από τη Ρωσία, διαπιστώσαμε πως είναι πολλά μέρη του Πρίζρεν που μοιάζουν μόλις να έχουν φτιαχτεί- η ίδια ακριβώς εντύπωση που είχα από το δικό μου ξενοδοχείο. Πράγματι. Χρόνο με το χρόνο, και εν πολλοίς χάρη στο Dokufest, η προσέλευση κόσμου αυξάνεται, και μαζί μεγαλώνουν και οι ανάγκες της πόλης για χώρους διαμονής. Ξενοδοχεία λοιπόν κατασκευάζονται μέχρι πραγματικά την τελευταία μέρα. Κι ό,τι προλάβουμε. Περπαντώντας στους δρόμους της πόλης για μια βδομάδα, πρέπει να άκουσα γύρω μου κάθε πιθανή γλώσσα. Πολλούς Ιταλούς, αλλά και Αμερικάνους. Άκουσα Γαλλικά, άκουσα Ισπανικά. Μια παρέα Γερμανών έψαχνε να βρει κάπου να φάει. (Γύρω μας υπήρχαν εκείνη τη στιγμή καμιά δεκαριά εστιατότια.)

Σύμφωνα με επίσημα polling στοιχεία του Φεστιβάλ, το κοινό του αποτελείται κατά 39% από διεθνείς επισκέπτες, 43% από ντόπιους που έρχονται από άλλες πόλεις του Κόσοβο, και 18% από κατοίκους του Πρίζρεν. Σκέψου το- 40% των θεατών ενός Φεστιβάλ που λειτουργεί σε full capacity επί μια βδομάδα σε 8 διαφορετικές αίθουσες μιας πόλης μόλις 180,000 κατοίκων, έρχονται από το εξωτερικό.

Υποθέτω πως κάθε ένας από αυτούς θα ξεκίνησε έχοντας κάπου μες στο μυαλό του το “τι πας να κάνεις στο Κόσοβο;”.

Οι αίθουσες του Dokufest

To Φεστιβάλ διοργανώνεται σε 8 αίθουσες εκ των οποίων οι περισσότερες είναι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι της πόλης για τις ανάγκες των προβολών. Πιο urban δεν έχει.

Βλέποντας Beatles στις μαξιλάρες του Dream Cinema

Το διατηρητέο Κίνο Λομπάρντι, όπου έλαβε χώρα και η τελετή λήξης

Από την ταράτσα του ανοιχτού Dokukino

Το θερινό Dokukino

Η αίθουσα στο εξωτερικό μέρος του κάστρου, στην κορυφή του Πρίζρεν

Το ειδικά διαμορφωμένο σινεμά στην κοίτα του ποταμού που διατρέχει το Πρίζρεν

Το Kino Clubi, ένα μπαρ διαμορφωμένο σαν αίθουσα για τις ανάγκες του Φεστιβάλ

Η πόλη

Μια συλλογή από εικόνες από μια βδομάδα στο Πρίζρεν.

Dokufest 

Πέντε ιστορίες από το Πρίζρεν

1.

O Χαϊρούλα Τσέκου είναι ο εκτελεστικός διευθυντής μιας μη-κυβερνητικής οργάνωσης που ασχολείται με θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς. “Είμαστε μια ομάδα ακτιβιστών που προσπαθούμε να προστατέψουμε το ιστορικό κέντρο του Πρίζρεν,” όπως μας εξηγεί. Σε μια μεγάλη κουβέντα ζωγραφίζει μια θλιβερή εικόνα, κυβερνητικής κακοδιαχείρισης που θα ψιλοπερίμενε κάποιος μιας και βρισκόμαστε στα Βαλκάνια. (Επίσης το Κόσοβο έχει κάνει αίτηση για να γίνει μέλος της UNESCO, όπως μας ενημερώνει.)

“Τα θρησκευτικά κέντρα και μνημεία έχουν πολύ πλούτο και δεν τα πειράζει κανείς. Αλλά όλα τα υπόλοιπα παλιά κτίρια τα αφήνουν οι ιδιοκτήτες τους να σαπίζουν. Πολλά ανήκουν σε οικογένειες που δε ζουν εδώ, και τα πουλάνε σε ντόπιους επιχειρηματίες οι οποίοι μετά τα κατεδαφίζουν για να μετατρέψουν σε επιχειρήσεις.” Μας δείχνει την εικόνα ενός τέτοιου παλιού διατηρητέου που μέσα σε μια βδομάδα είχε μετατραπεί σε πάρκινγκ.

Ο Χαϊρούλα Τσέκου

Δεν υπάρχει κάποιος στην κυβέρνηση που υποτίθεται πως η δουλειά του είναι να επιβάλει πρόστιμα για τέτοιες καταπατήσεις; “Ναι,” μας λέει χαμογελώντας πικρά. “Τις προάλλες ανέβασε στο facebook φωτογραφία από ένα μπάρμπεκιου μαζί με τον ιδιοκτήτη αυτού του πάρκινγκ.”

2.

Καθώς μιλάμε με τον διευθυντή του Dokufest, Έρολ Μπιλιμπάνι, χτυπά το κινητό του. Με πολύ σοβαρό και επίσημο ύφος απαντά και μιλά για 5 λεπτά πριν επιστρέψει στο τραπέζι. “Ήταν η αστυνομία,” εξηγεί.

“Λόγω της φύσης του Φεστιβάλ, κάθε χρόνο παίζουμε αρκετές προκλητικές ταινίες, και η αστυνομία ανησυχεί για την ασφάλεια, θέλουν να σιγουρευτούν πως δε θα γίνουν επεισόδια.” Μας εξηγεί τη διαδικασία που ακολουθείται. “Κάθε χρονιά, ένα μήνα πριν ξεκινήσουμε, τους δίνουμε όλο το πρόγραμμα για να δουν πού και πώς ενδέχεται να χρειαστεί κάποια υποστήριξη. Ανάλογα την ταινία, κάποιες φορές μπορεί το κοινό μετά να μετατρέψει την αίθουσα σε πολιτική αρένα.”

Η συζήτηση αυτή τη φορά είχε να κάνει με το φιλμ “Unidentified”, για τη σφαγή σε ένα χωριό στη διάρκεια του πολέμου του ‘99. Η ταινία μιλά για τους αγνοούμενους, λέγοντας την ιστορία από την πλευρά των θυμάτων. O Πρέντραγκ, ένας δημοσιογράφος από τη Σερβία, λέει γελώντας “να πάτε όλοι να το δείτε και μετά θα ζητήσω τη γνώμη σας έναν προς έναν.” Πήγαμε. Όλα κύλησαν ομαλά.

3.

Με την άφιξη στο αεροδρόμιο υπάρχει ένα τεράστιο πανό που γράφει “Ώρα να τελειώσει η απομόνωση”. Στη μεγάλη πέτρινη γέφυρα του Πρίζρεν υπάρχουν αφίσες που μιλάνε για τον αποκλεισμό της χώρας σε ένα σωρό διαφορετικές γλώσσες. O διερμηνέας του καθηγητή-ξεναγού μου έλεγε πόση χαρτούρα πρέπει να συγκεντρώσει απλά για να πάει ένα τριήμερο στο Μόναχο.

To promotion για τη visa δίπλα στο κυλικείο του θερινού κινηματογράφου Κίνο Λομπάρντι.

Ένα απόγευμα σε κάποιο από τα πολλά όμορφα καφέ του Πρίζρεν, συναντάμε τον Ραμαντάν Ιλάζι, Υφυπουργό Ευρωπαϊκής Ενσωμάτωσης. Ο Ντάνι, όπως μας λέει να τον αποκαλούμε, μας αναλύει πώς έχει η κατάσταση για την Ευρωπαϊκή προοπτική του Κόσοβο. Για το στάδιο στο οποίο βρίσκονται όλες οι τριγύρω χώρες των Βαλκανιών ως προς τις συζητήσεις τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση. (Το Κόσοβο υπολείπεται όλων.) Μας λέει για τις 5 χώρες που ακόμα δεν έχουν αναγνωρίσει τη χώρα, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα, παρότι διατηρούν διπλωματικές σχέσεις.

Ο Ραμαντάν Ιλάζι

Ο Φελισιάνο από την Ισπανία τον ρωτάει αν η άρνηση της χώρας του να αναγνωρίσει το Κόσοβο έχει να κάνει με την Καταλωνία. Ο Υφυπουργός λέει με αυτοπεποίθηση πως “είναι δύο διαφορετικές περιπτώσεις!” αλλά τα μάτια του μαρτυρούν πως “ναι, μα τι μπορώ να σου πω;”. Στη διάρκεια της ακόλουθης συζήτησης διαπιστώνουμε πως ο κόσμος στη μικρή αυτή χώρα προσμένει με αγωνία τη βοήθεια από την Ευρώπη, εν μέρει κι επειδή δεν έχει καμία εμπιστοσύνη στους πολιτικούς.

Η Ιλιριάνα Κατσανίκου, Υπεύθυνη Ευρωπαϊκής Ενσωμάτωσης της οργάνωσης Kosovo Foundation (το οποίο και μας προσκάλεσε στο Dokufest) μας μιλά για ένα σκάνδαλο όπου 14 δικαστές αποκαλύφθηκε πως δέχονταν δωροδοκίες από εγκληματίες και συνοψίζει: “Ο κόσμος περιμένει βοήθεια. Όχι από εδώ. Δεν πιστεύουν στο κράτος, έχουν χάσει την πίστη τους. Στις τελευταίες εκλογές χρειάστηκαν 6 μήνες μόνο για να σχηματιστεί κυβέρνηση. Ο κόσμος δεν σέβεται τους πολιτικούς. Ένας μέσος πολίτης προσπαθεί να ζήσει οικογένεια 5 ανθρώπων κι οι πολιτικοί παλεύουν για ισχύ.”

“Το Κόσοβο είναι παράδειγμα του πώς να μην τρέχεις ένα κράτος,” καταλήγει. “Είναι αποτυχία για όλους, και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είμαστε όσο το Βερολίνο. Είμαστε υπερβολικά μικροί για να αποτύχουμε.”

Μια μικρή χώρα χωρίς πίστη στις δικές της πολιτικές υποδομές που περιμένει χείρα βοήθειας από την Ευρώπη. Όλοι οι δημοσιογράφοι από τα Βαλκάνια κοιταζόμαστε σιωπηλά μεταξύ μας. Χαμηλώνουμε το βλέμμα.

4.

5.

Στη διαδρομή μας προς το κάστρο, ή τελοσπάντων από ό,τι έχει απομείνει από μεσαιωνικό σέρβικο φρούριο που κοιτάει την πόλη του Πρίζρεν από ψηλά, κουβεντιάζουμε με τον ξεναγό, έναν γηραιό καθηγητή που μας μιλάει για όλες τις περιόδους κατοχής του Κοσόβου διαμέσου της ιστορίας του και για τη μοναδικότητα του να λειτουργούν ναοί ορθόδοξοι, ναοί καθολικοί, και φυσικά τζαμιά μέσα στην ίδια μικρή περιοχή. Στο τζαμί που πάμε μπαίνουμε ελεύθερα. Στον μοναδικό καθολικό κοιτάζουμε τις εργασίες αναδόμησης στο εσωτερικό του.

O καθηγητής/ξεναγός μας

Μα στον ορθόδοξο ναό που πηγαίνουμε, μας ζητούν ταυτότητες. Η οδηγία για φύλαξη έρχεται από την Ευρώπη- ακόμα κι ένας εντελώς εγκαταλειμμένος ορθόδοξο ναό που συναντάμε ψηλά στο βουνό, έχει φύλακα. Φεύγοντας μας ζητά να αφήσουμε ένα δίευρω γιατί είδε πως παίρναμε φωτογραφίες. “Αν τις ποστάρουμε και καταλάβει κανείς πως ήρθαν άνθρωποι εδώ σήμερα αλλά δεν πλήρωσαν, θα μπλέξει,” μας εξηγεί ο διερμηνέας.

Το εσωτερικό του ορθόδοξου ναού στο βουνό.

Στον μεγάλο ορθόδοξο ναό του Πρίζρεν, όση ώρα κοιτάμε το επιβλητικό του άδειο, ο καθηγητής μιλάει με τον Σέρβο υπεύθυνο. Ύστερα από λίγο κατευθυνόμαστε ως ομάδα προς εκείνους επειδή η Πατρίτσια από την Ισπανία θέλει να αγοράσει μερικά κεριά. (“Στο ΙΚΕΑ είναι πολύ πιο ακριβά από ό,τι αν τα πάρω από την εκκλησία!”) Ο καθηγητής με τον Σέρβο ακόμα μιλάνε. Ρωτάμε τον διερμηνέα τι λένε τόση ώρα. Τους πλησιάζει. Στήνει αυτί. Ο Σέρβος γελάει και δίνει χειραψία στον καθηγητή και απομακρύνεται καθώς χαμογελάνε κι οι δύο.

Ο διερμηνέας επιστρέφει κοντά μας. “Τίποτα, πάλι τα ίδια λέγανε, ποιος ήταν εδώ, στο Κόσοβο, πριν από τον άλλον.” – “Και εκεί στο τέλος τι έγινε;” – “Στο τέλος ο Ντιμίτρι του είπε, ‘ας συμφωνήσουμε πως μας πρόλαβαν και τους δύο οι αμοιβάδες’.”

*Ευχαριστούμε το Kosovo Foundation of Open Society για την πρόσκληση.