Πώς ο λαϊκισμός έγινε το πρώτο κόμμα στον πλανήτη

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και η ασθένεια της εποχής, το φρούτο ενός δέντρου που ποτίζαμε όλοι ανεξαιρέτως επί χρόνια και πλέον έγινε μη αντιμετωπίσιμο. Η έννοια του λαϊκισμού ανήκει σε μια οικογένεια ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και είναι σχεδόν πάντα παρούσα στα κινήματα και στα άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως αντιμαχόμενα αυτής. O Umberto Eco έλεγε ότι ο φασισμός είναι ο ασαφής ολοκληρωτισμός της καθημερινότητας, κάλλιστα μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι και ο λαϊκισμός είναι ένα κολάζ διαφορετικών ιδεών και συμπεριφορών, συχνά αντιφατικών και φαινομενικά παντελώς ξένων μεταξύ τους. Αρκεί κανείς να συνδέσει το ακροατήριο του φυγόδικου πια Αρτέμη Σώρρα και τον ‘όρκο’ των μελών του, με τους διάφορους ταγούς του σωτήρα Πούτιν που κάποια στιγμή θα μας σώσει ανοίγοντας την αόρατη κάνουλα. Αμφότερες οι εκφράσεις – ο Θεός να τις κάνει πολιτικές – ενέχουν σαφή και επικίνδυνα στοιχεία αυταρχισμού, θέτουν ως προαπαιτούμενο και ως προϋπόθεση ότι ¨”είμαστε ανώτεροι, είμαστε οι εκλεκτοί και δεν μας αφήνουν”.

Αυτήν ακριβώς την αδυναμία εκμεταλλεύονται οι λαϊκιστές ανά την υφήλιο. Μιλούν ‘εις το όνομα του λαού’, προβάλλουν τη διαφορετικότητά του, θεωρούν τη νομιμότητά τους δεδομένη αφ’ ης στιγμής προέρχεται από τον ίδιο το λαό και γι’ αυτό η συντεταγμένη πολιτεία είναι πολύ δύσκολο να αντιδράσει.

Πώς να αντιδράσεις άλλωστε μπροστά στον εκτός εαυτού συμπολίτη που έρχεται να σε πληρώσει με το ομόλογο του Αρτέμη;

Μόνο που η ‘απευθείας νομιμοποίηση από το λαό’ θέτει εν αμφιβόλω τις υπόλοιπες πηγές της εξουσίας, απονομιμοποιεί σταθερές ετών που κανείς δεν είχε το θράσος να αμφισβητήσει τόσο αφελώς, αλλά συνάμα ευθέως. Τα κενά, οι ελλείψεις και τα λάθη του Συντάγματος, του Κοινοβουλίου, των Δικαστηρίων, της ίδιας της Κυβέρνησης, δημιουργούν αυτή την αίσθηση απονομιμοποίησης, τρόπον τινά δικαιολογούν την αγανάκτηση και το μένος του οπαδού / ταγού του λαϊκισμού.

Επί της ουσίας, ο λαϊκιστής δεν αποδέχεται το ισορροπιστικό σύστημα που βασίζεται στη λογική του βάρους με το αντίβαρο, δεν δέχεται επ’ ουδενί το σύστημα ελέγχων και ισορροπιών που χαρακτηρίζουν τις κρατικές και τις κοινωνικές δομές της συντεταγμένης πολιτείας. Μόλις λάβει τη συναίνεση του λαού τίποτα δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να σταματήσει-ελέγχει την ‘κυβέρνηση του λαού’. Και το μεγάλο πρόβλημα βέβαια γεννάται όταν η συναίνεση προκύπτει και μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες ήτοι από τις εκλογές.

Ο ‘λαός’ είναι πάντοτε ένα μέρος του λαού

Το κομμάτι από το οποίο οι λαϊκιστές αντλούν τη νομιμότητά τους, είναι μεν ‘πραγματικοί άνθρωποι’ πλην όμως κανείς δεν μπήκε στον κόπο να αναλύσει το δράμα τους, την οικονομικοκοινωνική θέση τους, την ψυχοσωματική τους κατάσταση, την ίδια την απελπισία τους. Δεν αφορά το λαϊκιστή η κατάσταση του οπαδού του, το ζητούμενο είναι να επωφεληθεί από την ευκαιρία, να πάρει εδώ και τώρα όσα περισσότερα μπορεί επενδύοντας στο ‘πολιτικό του μέλλον’ και η πρώτη του σπουδή είναι να αποκλείσει το ‘λογικό περίγυρο’ του οπαδού του.

 Ο ‘λαός’ έβγαλε πλανητάρχη – AP Photo/Andrew Harnik, File

Στοχοποιούνται όλοι οι εξωτερικοί παράγοντες που δυνητικά συνιστούν απειλή, όλες οι “εξωτερικές ομάδες” που δεν κατέχουν την “πραγματική αλήθεια που κατέχουμε μόνο εμείς αλλά δεν μας αφήνουν”. Εν προκειμένω μετανάστες, άνθρωποι διαφορετικής εθνικότητας ή θρησκείας, ‘φυλή’ που δεν είναι η δική μας, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι, πολιτικοί που αντιτίθενται με τα πιστεύω μας, η ελίτ κάθε φάσματος, άνδρες και γυναίκες με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, κάθε τι διαφορετικό. Αυτή η έννοια του ‘λαού’, είναι συγκλονιστικό πόσο παρόμοια είναι με εκείνη του Volk του ναζισμού και δικαιολογεί απόλυτα την έννοια ‘εχθρός του λαού’, που χρησιμοποιήθηκε εναλλακτικά με βάση τα ιστορικά γεγονότα εκτός από το φασισμό, από τον κομμουνισμό, από τον Πούτιν και πρόσφατα από τον πλανητάρχη Τραμπ, κατά δημοσιογράφων, κατά πολιτικών αντιπάλων, κατά της διανόησης που παίζει το δύσκολο εκείνης που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.

Τούτη την εποχή, η πιο βολική στοχοποίηση παγκοσμίως γίνεται με τους μετανάστες. Στην παρούσα ιστορική συγκυρία, η διέγερση του μίσους επικεντρώνεται στους μετανάστες. Χωρίς διάκριση. Γενικά και αόριστα. Ιδίως στην Ευρώπη, τελευταία με έξαρση και στις ΗΠΑ, οι μουσουλμάνοι είναι η αγαπημένη κατηγορία και οι πρώτοι που εξαιρούνται από το ‘λαό’. Δεν ανήκουν στο λαό, δεν τους θέλουμε, δεν μας κάνουν. Όσο είχαμε χρήματα μας έκαναν, όσο είχαμε δουλειές και τους χρησιμοποιούσαμε γιατί δούλευαν ανασφάλιστοι και ‘μαύρα’, ήταν βολικοί και ικανοποιείτο και το σύμπλεγμα της ανωτερότητας απέναντι στον αδύναμο.

Τώρα που τα γάλατα έσφιξαν και ο πλούτος συρρικνώθηκε, αυξήθηκε αυτόματα και η απαίτηση για αποκλεισμό από πάσης φύσεως κοινωνικοπολιτικές δομές

Δεν αναγνωρίζεται η ιδιότητα του πολίτη (εκτός αν είσαι ο Αντετοκούνμπο), το δικαίωμα στην ευημερία (απαγορεύεται σε αλλοεθνή να πλουτίσει), στην εκπαίδευση (το Ωραιόκαστρο είναι εύγλωττο παράδειγμα), ακόμα και στις υπηρεσίες υγείας, όπου ο αυτόχθων θεωρεί εαυτόν αυτοδικαίως προνομιούχο.

Τα λαϊκιστικά κινήματα δεν ανέχονται τον πλουραλισμό, την πλουραλιστική δομή της δημοκρατίας με αντίβαρα στην εκτελεστική εξουσία για την ακρίβεια. Οι θεσμικές σταθερές όπως το Δικαστικό σώμα, το Κοινοβούλιο, είναι κοινωνικά ανάλγητες. Δεν υπάρχει ελευθερία και κριτική στα Μέσα Ενημέρωσης, όλα ελέγχονται και όλα πιλοτάρονται, με αποτέλεσμα ακόμη και η είδηση, η πραγματική είδηση να αμφισβητείται. Δεν υπάρχουν κοινωνικές οργανώσεις, δεν υπάρχουν κόμματα, δικαιώματα του πολίτη, δεν υπάρχει τίποτα διότι όλα είναι προϊόν συνωμοσίας και απόφαση ‘εκείνων’. Ποιοι είναι εκείνοι, κανένας λαϊκιστής δεν μας έχει κάνει τη χάρη να μας ενημερώσει και να μας διαφωτίσει. Είναι αφηρημένη η έννοια διότι για κάθε οπαδό του, ‘εκείνοι’ είναι διαφορετικοί. Για εκείνον που χρωστάει είναι το κράτος και το ΔΝΤ, για εκείνον που έχασε τη δουλειά του ο μετανάστης, για εκείνον που δεν τα κατάφερε ο ομοφυλόφιλος που κοιμήθηκε με το αφεντικό. Έχει καταντήσει ίδιον του συνέλληνα η φράση “κάτι παίζει από πίσω”, η μη παραδοχή της αποτυχίας και η αποποίηση των δικών μας ευθυνών. Χωρίς αυτό βέβαια να αποκλείει και τις πολλές περιπτώσεις αυτομαστιγώματος, αυτό όμως είναι μια διαφορετική και ξεχωριστή κουβέντα που θα αναλυθεί στο μέλλον.

AP Photo/Petros Giannakouris

Αυτό που αναλύεται εδώ, είναι η εχθρότητα των λαϊκιστών προς τον πλουραλισμό, μια εχθρότητα που εκδηλώνεται με την ‘πολιτιστική’ παραλλαγή του λαϊκισμού, την πιο επικίνδυνη γιατί μετέρχεται στοιχεία της κουλτούρας μας. Ο λαϊκισμός αυτός αρέσει, θέλει την ομοιομορφία της γλώσσας, της θρησκείας, της σεξουαλικής συμπεριφοράς, θέτει τις κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ατομική ελευθερία, συζητά την ευθανασία, την άμβλωση, τους γάμους. Με όχημα αυτές τις ελκυστικές στους νέους έννοιες, μπαίνει το μικρόβιο και κατόπιν έρχεται η αμφισβήτηση και η διάλυση του όλου οικοδομήματος. Είναι ο λαϊκισμός των διανοούμενων, καλύτερα εκείνων που θέλουν να προσδιορίζονται ως διανοούμενοι ή μεταδιανοούμενοι και απέναντι έχουν την ‘ελίτ’ όπως την ονομάζουν, ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών που ο λαός και το ακροατήριο είτε δεν καταλαβαίνει είτε μισεί γιατί κάθε τι επιτυχημένο είναι βρώμικο ή προϊόν εγκλήματος.

Αυτή η εμμονική και γενικευμένη επίδειξη εχθρότητας εναντίον του πολιτισμού, των Μέσων Ενημέρωσης, των συγγραφέων, των ανθρώπων της τέχνης γενικότερα, ο μηδενισμός του έργου τους, είναι από τις αγαπημένες ασχολίες του λαϊκισμού.

Στα μάτια του λαϊκιστή αυτή η ‘ελίτ’ περιφρονεί τους κοινούς θνητούς και είναι προνομιούχος

Δεν έχει σημασία εάν έχεις ταλέντο ή όχι, δεν έχει σημασία από που προέρχεσαι, εξ ορισμού απορρίπτεσαι. Το φαινόμενο εκτείνεται και στο επιστημονικό πεδίο όπου αμφισβητούνται κορυφαίοι επιστήμονες, απορρίπτονται ειδικοί, δημιουργείται μια αντιεπιστημονική αυταπάτη ότι ‘εμείς ξέρουμε καλύτερα’, επιστρέφουμε σε αλλοτινές εποχές που η “γιαγιά ήξερε καλύτερα” και δεν έχουμε ανάγκη το φάρμακο γιατί είναι μια απάτη με στόχο απλώς να πλουτίσουν οι φαρμακευτικές εταιρείες. Και το πρόβλημα είναι ότι όλη αυτή η επίδειξη εχθρότητας γίνεται ολοένα και πιο επιθετική.

Ο  Γκερντ Βίλντερς κατέβηκε στις πρόσφατες ολλανδικές εκλογές σίγουρος για τη (λαϊκή) νίκη του, αλλά η κάλπη του έσβησε το χαμόγελο – AP Photo / Peter Dejong

Αρκεί να ακούσει κανείς τη γλώσσα των λαϊκιστικών, τα λεκτικά μέσα που χρησιμοποιούν, τις χειρονομίες όταν ο συνομιλητής τους φέρνει σε δύσκολη θέση. Είναι μια λεκτική συμπεριφορά όλο και πιο επιθετική, με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη, απλοποιημένη, φτωχή συναισθηματικά, ασήμαντη, που καταλήγει βίαιη, πέρα από τους κανόνες της ευπρέπειας και του σεβασμού για το συνομιλητή. Απλούστατα διότι παύει να είναι απλώς συνομιλητής και μετατρέπεται σε αντίπαλο, σε ‘εχθρό’. Και η πραγματικότητα δείχνει ότι όσο περισσότεροι οι εχθροί, όσο περισσότερες οι ύβρεις, οι επιθέσεις, οι απειλές ενάντια στο ‘σύστημα’, τόσο περισσότεροι και οι υποστηρικτές και τόσο μεγαλύτερο το ακροατήριο του λαϊκιστικού παραληρήματος. Κατά μια έννοια, όσο περισσότεροι, τόσο καλύτερα γιατί ο κρότος της ανώμαλης προσγείωσης θα είναι εκκωφαντικός, συνέβη στην Ολλανδία στις πρόσφατες εκλογές, όταν όλοι (μα όλοι) έδιναν ως το αδιαφιλονίκητο φαβορί τον Γκερτ Βίλντερς. Και ήταν.

Ο ολλανδικός λαός ωστόσο, την ύστατη ώρα ξύπνησε. Παρά τις τουρκικές προκλήσεις και την απίστευτη οχλαγωγία, έδωσε μια ηχηρή απάντηση ότι υπάρχει ελπίδα. Γι’ αυτό εκνευρίστηκε αφάνταστα ο σουλτάνος και μας είπε ότι οι ευρωπαίοι θα φοβούνται να κυκλοφορήσουν ελεύθεροι στους δρόμους, πρόσφατα μας είπε και ότι η Μέρκελ χρησιμοποιεί ‘ναζιστικές μεθόδους’ ενάντια στους Τούρκους της Γερμανίας.

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που όλοι αλληλοκατηγορούνται ως φασίστες

Ο φασισμός ο ίδιος έχει χάσει το νόημά του μπερδεμένος μέσα σε μικροπολιτικές και στο λαβύρινθο του μεγάλου πραγματικά προβλήματος: του λαϊκισμού στην πιο ακραία εκδοχή του. Η Ελλάδα δεν είναι αμέτοχη, ο λαϊκισμός έχει μπει εδώ και καιρό στην ατζέντα, κυριαρχεί ένας αδιόρατος φόβος να κατηγορηθεί η μάζα γιατί εν τέλει η μάζα ανεβοκατεβάζει τις κυβερνήσεις. Μέχρι πρότινος ισχυριζόμασταν ότι η μάζα κατευθύνεται και πιλοτάρεται. Τώρα η μάζα δρα ανεξέλεγκτα και απέκτησε βαθμίδες. Λίαν συντόμως θα διαπιστωθεί που οδηγεί όλο αυτό κι αν είναι όντως πολύ αργά. Μετά την Ολλανδία έρχεται η Γαλλία, μετά η Γερμανία, δεν θα αργήσει και η Ελλάδα. Και τότε τα συμπεράσματα θα είναι ασφαλή.

(Η κεντρική φωτογραφία τραβήχτηκε σε καρναβάλι στο Μάιντζ της Γερμανίας τον περασμένο Φλεβάρη – AP Photo / Michael Probst)