Η Μαύρη Τρύπα του Κρίστοφερ Νόλαν

Δεν ήταν πολλοί αυτοί που ενθουσιάστηκαν από το Interstellar του Κρίστοφερ Νόλαν. Θεαματικό όσο και μελό, υπερφορτωμένο όσο και πομπώδες, το Interstellar είναι αποτέλεσμα στιγμών περισυλλογής, ενός σχεδόν σαρανταπεντάχρονου δημιουργεί που προβληματίζεται πριν το αμήχανο ραντεβού με την πέμπτη δεκαετία της ζωής του. Ελπίζω σε αυτή να βρει την ωριμότητα της έμπνευσης – ο καιρός θα δείξει.

Να ξεκαθαρίσω ότι θεωρώ τον Νόλαν τον καλύτερο αφηγητή της εποχής μας και ένα από τους ελάχιστους σκηνοθέτες που δεν διεκπεραιώνουν, αλλά συνθέτουν ιστορίες και χτίζουν κόσμους.

Αλλά, ακριβώς, επειδή είναι κοντά στα σαρανταπέντε κι ανήκει σε αυτή τη γενιά της μεγάλης αμηχανίας, φοβάμαι ότι μπορεί να στερηθούμε την ικανότητα του στην κατασκευή και στη δημιουργία και να τον δούμε να κατρακυλά σε μια Μαύρη Τρύπα έλλειψης έμπνευσης – θα είναι κρίμα, αλλά ο κίνδυνος υπάρχει.

Το Interstellar, που κακό δεν είναι παρά την υπερβολική επιστημονικότητα του και την ρηχότητα των χαρακτήρων του, είναι ένα καμπανάκι συναγερμού.

Αν ο Νόλαν κινδυνεύει φταίει η γενιά του και η ηλικία του, δηλαδή το ίδιο περίπου πράγμα. Ο Αγγλος με το Memento το 2000 κατακτά το Χόλυγουντ. Είναι μόλις τριάντα χρονών και παρουσιάζει μια ταινία που για την αφήγησή της, την διεύθυνση των ηθοποιών και την δομή της παίρνει βαθμούς κοντά στο άριστα: ο άνθρωπος είναι ταλέντο.

Λίγο πιο μετά γυρίζει το Insomnia και το Prestige για να αποδείξει ότι μπορεί και σταρ να βάλει στη δούλεψή του και χρήματα πολλά να φέρει στον παραγωγό. Μ αρέσει να βλέπω σε κάθε ταινία το ρόλο του: στο Memento είναι δεινός αφηγητής που χει την τέχνη να βάζει τα κομμάτια του παζλ σε σειρά, στο Prestige είναι μάγος ο ίδιος.

Είναι 33 χρονών όταν αποφασίζει να ασχοληθεί με μια από τις αγάπες κάθε αγοριού που γεννήθηκε γύρω στο 1970, δηλαδή τα κόμιξ.

Η επιλογή του Μπάτμαν δείχνει ότι εκτός από αγάπη για αυτά, υπάρχει και ένας άγιος δημιουργικός προβληματισμός και η τριλογία του είναι φόρος τιμής στα παιδικά χρόνια της γενιάς του: εμείς οι συνομήλικοί του βλέπουμε το Μπατμαν που ονειρευτήκαμε – όχι ένα macho σούπερ ήρωα, αλλά κάποιον που είναι κοντά στη λογική των ηρώων, όπως την έδωσαν οι αρχαίοι έλληνες.

Ο Μπάτμαν του είναι παραπονιάρης, ξεπερνά τις αδυναμίες του, έχει μονίμως ως αντίπαλο την μοίρα που τον παιδεύει, κάνει πολλά, αλλά θέλει λίγα. Το ονειρικό σύμπαν των κακών του είναι οι κακοί με τους οποίους οι σαρανταπεντάρηδες μεγάλωσαν: μεγαλομανείς, σαλεμένοι, άτρωτοι, ψυχικά διαταραγμένοι, κουφάλες. Δεν  υπάρχουν γοητευτικοί κακοί – οι κακοί δεν επιτρέπεται να προκαλούν καμία συμπόνια: έτσι πιστεύουμε.

Ο τρίτος Μπάτμαν είναι η επιτομή της συγχυσμένης πολιτικής ιδεολογίας της γενιάς του Νόλαν: οι γεννημένοι κοντά στο 70 είναι πολιτικά σχιζοφρενής – ο καθένας τους νοιώθει και αριστερός και δεξιός. Πιστεύει ότι το κακό κρύβεται στις Τράπεζες και στα Χρηματιστήρια, αλλά θεωρεί άνευ ουσίας και λογικής τις  εξεγέρσεις. Θεωρεί το νόμο εκ φύσης περιοριστικό και άδικο, αλλά τρέμει και για ολοκληρωτισμούς που ποτέ δεν γνώρισε. Θέλει ένα ήρωα έτοιμο να θυσιαστεί, αλλά επειδή σε θυσίες δεν πιστεύει, θα τον προτιμούσε επιτυχημένο και κρυμμένο στην προσωπική, λίγο ρεζερβέ, ευτυχία του.

Στο μεταξύ, όπως οι πιο πολλοί της γενιάς του ο Νόλαν φτάνοντας στην επιτυχία προβληματίζεται και για την ψυχανάλυση και το κατά πόσο σε αυτή υπάρχουν απαντήσεις: η γενιά του Νόλαν καταδιώκεται από την ανάγκη να λύσει τις απορίες της.

Το Inception του είναι ένα ψυχαναλυτικό θρίλερ, με μια ωραία δόση ειρωνείας: λέει ότι δεν χρειάζεται να προσπαθούμε πάντα να βρούμε απαντήσεις – κάποιες μπορεί να είναι άβολες.

Όλα ως εδώ είναι καταπληκτικά μόνο που ο Νόλαν μεγαλώνει. Μεγαλώνει η φήμη του, η επιτυχία του, το κοινό του, αλλά μεγαλώνει κι ο ίδιος. Όταν έκανε το Memento είναι 30 χρονών και γεμάτος ενθουσιασμό, όταν εμπνεύστηκε το Μπάτμαν του έχει την δημιουργική υπερένταση του 35χρονου, όταν έκανε το Inception έχει την ειρωνεία του σχεδόν σαραντάρη που είναι και παιδί και μεγάλος ταυτόχρονα.

Αλλά όταν ασχολείται με το φιλόδοξο Interstellar έχει αφήσει τα 40 πίσω του και τον πιάνει μια από τις χειρότερες αρρώστιες αυτής της ηλικίας: η ανάγκη να του σφίξουν το χέρι κάποιοι που λατρεύουν τους δασκάλους του.

Είναι κακή αυτή η ανάγκη; Ναι, γιατί λειτουργεί σε βάρος της έμπνευσης: το Interstellar είναι πολύ κινηματογραφοφιλικό και παραπέμπει σε όσους σκηνοθέτες ο Νόλαν αγαπάει. Πράγμα που για μας που αγαπάμε το Νόλαν είναι χτύπημα τεράστιο. Από τους εμπνευσμένους ανθρώπους περιμένουμε έργο, όχι ασκήσεις ύφους. Πρωτοτυπία και όχι διασκευές.

Δεν έχω ψάξει παλιές του συνεντεύξεις ή άλλες πηγές που αναφέρονται στον ίδιο: δεν το κάνω σχεδόν ποτέ – ειδικά για ανθρώπους που με γοητεύουν. Βλέποντας ωστόσο το Interstellar είναι φανερό πως το πρώτο του μέρος είναι μια ωδή στον Τέρενς Μάλικ, το δεύτερο είναι αφιερωμένο στο Ρίντλεϊ Σκότ και το τρίτο έχει γίνει με το μυαλό στον Στάνλεϊ Κιούπρικ.

Ο σαρανταπεντάρης Νόλαν παθαίνει αυτό που παθαίνουν οι σαρανταπεντάρηδες: υμνεί, κάνοντας αναφορές σε αυτούς, κάποιους που ανήκουν σε ένα μεγάλο (στο μυαλό του…) παρελθόν, στο οποίο θα ήθελε να ανήκει. Η ατάκα της ταινίας «θα έπρεπε να έχεις γεννηθεί ή σαράντα χρόνια πριν ή σαράντα χρόνια μετά», ένα είδος συμπεράσματος του πατέρα για τις ικανότητες και τα μυαλά του γιού του, είναι ένα είδος αυτοκριτικής δήλωσης του ίδιου του σκηνοθέτη.

Σαράντα χρόνια πριν θα ήταν ο Κιούμπρικ, σαράντα χρόνια μετά, όταν η ανάμνηση των δασκάλων του θα χε ξεχαστεί, ακολουθώντας τα βήματα τους θα ήταν πάλι πρωτοπόρος: σήμερα πιθανότατα αισθάνεται ένας απλός συνεχιστής τους. 

Ισως ο ίδιος σε αυτό να βρίσκει ένα σκοπό: μικρό ως προορισμός το να συγκρίνεσαι με τον Κιούπρικ ή τον Μάλικ ή τον Σκοτ δεν είναι, ωστόσο είναι κάτι που περιορίζει το ταλέντο. Ο μεγάλος καλλιτέχνης πρέπει να αντλεί δύναμη από την φιλοδοξία του κι όχι από το γούστο του. Το γούστο είναι κάτι πολύ προσωπικό και ως τέτοιο σε περιορίζει.

Κοντά στα σαρανταπέντε ο Νόλαν είναι σίγουρο ότι έχει περίπλοκες σχέσεις με τους γονείς του ή και τα παιδιά του: συμβαίνει σε όλους όσους έχουμε τα χρόνια του. Είναι ανθρώπινο να θέλει να δείξει πόσο εκτιμά την αγάπη, την καλοσύνη, τον ηρωϊσμό – όταν φτάνεις σε αυτή την ηλικία πιστεύεις πως όλα αυτά δεν είναι δεδομένα.

Είναι κατανοητό να θες στα σαρανταπέντε σου να σκέφτεσαι τι θα αφήσεις. Αλλά δεν είναι αλήθεια ότι αυτοί που θαύμαζες είναι όλος σου ο κόσμος. Δεν είναι αλήθεια ότι έπρεπε να ανήκεις σε γενιές προηγούμενες ή  μελλοντικές. Το ξέρω ότι έτσι σε μεγαλώσανε, αλλά σου είπαν ψέματα.

Το παρελθόν και το μέλλον δεν μετράνε πιο πολύ από το σήμερα κι εσύ καλέ μου συνομήλικε Νόλαν ασχολείσαι στο Interstellar πολύ με αυτά τα δυο και είναι κρίμα για το ταλέντο σου. Κράτα τις αναμνήσεις, τα γούστα και τις αγάπες σου για σένα και σε παρακαλώ πες μας ιστορίες. Εσύ αγαπάς τους άλλους, εμείς εσένα. Μην μας ζητάς να μοιραστούμε τις αγάπες σου, κάνε μας να σ αγαπάμε πιο πολύ.

Εσύ δεν λες άλλωστε πως αγάπη και σωτηρία είναι συνώνυμα;