Πώς αναχαιτίζεις τα fake news στο ελληνικό ίντερνετ

Η Υπουργός Άμυνας της Αλβανίας δούλευε σε μπαρ της Συγγρού. Οι Αρχαίοι Έλληνες δεν πάθαιναν καρκίνο. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α αγόρασε πρόσφατα 30.000 γκιλοτίνες. Στη Σαουδική Αραβία οι άνδρες επιτρέπεται να φάνε τις γυναίκες τους σε περίπτωση μεγάλης πείνας. Στο Stonehenge βρέθηκαν ελληνικά ευρήματα αλλά αποσιωπήθηκαν.

Το ίντερνετ είναι ένα μαγικό μέρος, με απεριόριστες δυνατότητες και τρομερή ελευθερία. Μια ελευθερία, η οποία έχει ένα τίμημα: τη δημοσίευση ειδήσεων όπως οι παραπάνω, από κάθε λογής μπλογκ και site, δίχως τον παραμικρό έλεγχο της αξιοπιστίας τους.

Έτσι, εξωφρενικές ειδήσεις μοιράζονται από χρήστη σε χρήστη και γίνονται viral σε δευτερόλεπτα, αφού δυστυχώς ένα πολύ μεγάλο μέρος των καταναλωτών του ίντερνετ δυσκολεύεται να αντιληφθεί πως ό,τι διαβάζει εκεί, δεν είναι αναγκαστικά αληθές.

Είτε πρόκειται για τρολιές, είτε για στοχευμένα fake news, σημασία έχει πως τα ψεύτικα ή ανακριβή δημοσιεύματα πολλαπλασιάζονται και είναι πραγματικά δύσκολο να καταλάβεις πότε αυτό που διαβάζεις έχει κάποια δόση αλήθειας και πότε όχι.

Εντάξει, εκτός από μερικές ειδήσεις τύπου “Σοκ: Από το δράκο του Game of Thrones κατάγεται ο πρωθυπουργός”, αλλά δεν είναι -μόνο- αυτές το θέμα μας. Ευτυχώς, μια online κοινότητα είναι εδώ για να μας προσφέρει πολύτιμη βοήθεια στην αναγνώριση των απατών του διαδικτύου.

Η σελίδα ‘ελληνικά hoaxes’ ξεκίνησε σαν μπλογκ πριν από 4 χρόνια, ως μια ιδέα του Θοδωρή Δανιηλίδη, με στόχο την διερεύνηση των ειδήσεων που κυκλοφορούν στο ελληνικό ίντερνετ και την ανάδειξη όσων εξ αυτών δεν είναι αληθινές. Από απλές περιπτώσεις συνωμοσιολογίας, μέχρι απάτες για δήθεν εράνους υπέρ αρρώστων παιδιών, τα ‘ελληνικά hoaxes’ διασταυρώνουν τα δημοσιεύματα και καταλήγουν σε ένα πόρισμα για την αλήθεια τους.

Επειδή -και- στη χώρα μας, οι ψευδείς ειδήσεις ζουν τις ημέρες της αφθονίας τους, το μπλογκ έγινε αμέσως δημοφιλές, μετατράπηκε σε site, η ομάδα μεγάλωσε και πλέον η σελίδα των ‘ελληνικών hoaxes’ στο Facebook μετρά κοντά στους 100 χιλιάδες ακολούθους.

Εμείς, μιλήσαμε με τον διαχειριστή της σελίδας, Θάνο Επταχτίτη, για το έργο της, τις απάτες και το χάος του ελληνικού και όχι μόνο ίντερνετ.

“Η ενασχόληση των μελών με τα ellinikahoaxes.gr, γίνεται καθαρά σε εθελοντική βάση. Οι κύριοι αρθρογράφοι είναι πρώην bloggers και όχι δημοσιογράφοι με τη γνωστή έννοια, ενώ η ενασχόληση με το αντικείμενο γίνεται στον ελεύθερο χρόνο μας, περισσότερο ως χόμπι και όχι ως επαγγελματική δραστηριότητα“.

“Πολλές φορές, οι ψεύτικες ειδήσεις συνοδεύονται από πηχυαίους τίτλους και λέξεις όπως “ΣΟΚ”, “ΔΕΝ ΞΑΝΑΓΙΝΕ”, “ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΙΝ ΤΟ ΚΑΤΕΒΑΣΟΥΝ”. Αυτό είναι ένα πρώτο στοιχείο που παραπέμπει σε fake news. Από εκεί και πέρα, μέσω της εμπειρίας μας και της σχετικής γνώσης μας πάνω στην επικαιρότητα, μπορούμε αρκετά εύκολα να εντοπίσουμε τα fake news. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αναγνωρίσει ένας αναγνώστης τα hoaxes, γι’ αυτό και θα σας παραπέμψω σε άρθρο μας όπου εξηγούμε αναλυτικά“.

“Υπάρχουν πολλά βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για τη διασταύρωση μιας είδησης. Για παράδειγμα, κοιτάμε αν στο υπό εξέταση δημοσίευμα υπάρχει πηγή ή κάποιο όνομα που θα μας δώσει σε δεύτερο χρόνο τη δυνατότητα να το διασταυρώσουμε. Εφόσον αυτά δεν υπάρχουν, θα ψάξουμε πηγές σε Ελλάδα και εξωτερικό για να δούμε από που ξεκίνησε ο ισχυρισμός του άρθρου. Πολλές φορές καταλήγουμε σε σατιρικές ιστοσελίδες του εξωτερικού ή σε ιστοσελίδες που ειδικεύονται στη συνωμοσιολογία και τα fake news, τα άρθρα των οποίων θα φτάσουν μετά από κάποιο διάστημα στη χώρα μας και θα παρουσιαστούν ως αληθινές ειδήσεις“.

Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε μέσα απ’ την ανάδειξη των hoaxes, είναι να μπορεί ο κάθε χρήστης να κατανοήσει την εφαρμογή της κριτικής σκέψης, όταν έχει να κάνει με δημοσιεύματα στο ίντερνετ και τα κοινωνικά δίκτυα

“Πριν μερικούς μήνες αποκαλύψαμε τα ανύπαρκτα πτυχία ενός ‘γιατρού’ που για 12 χρόνια περιδιάβαινε την Ελλάδα, αυτοπαρουσιαζόμενος ως ειδήμων με πληθώρα πτυχίων πάνω στην ιατρική, συμπεριλαμβανομένων 3 διδακτορικών τίτλων. Η έρευνα για το άτομό του διήρκεσε πάνω από 12 μήνες και περιλάμβανε επικοινωνία με πανεπιστήμια και επιστήμονες του εξωτερικού όπως ο Δρ. Ανδρέας Καρατζάς του Reading University, που είτε βοήθησαν στη διερεύνηση, είτε μας απάντησαν ότι ο συγκεκριμένος, ουδέποτε είχε φοιτήσει εκεί, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς του“.

“Φυσικά και έχει τύχει είδηση που χαρακτηρίσαμε hoax να αποδεικνύεται αληθινή. Ουδείς κατέχει το αλάθητο. Πριν ενάμιση χρόνο περίπου, είχαμε καταρρίψει τον ισχυρισμό πως ένα Άγγλος είχε κάνει κάποιες δηλώσεις για την Ελλάδα. Στη πορεία ανακαλύψαμε πως δεν ήταν ψέμα και ανασκευάσαμε το άρθρο μας, ενημερώνοντας πάραυτα τους αναγνώστες μας. Εξυπακούεται πως λίγοι το κάνουν αυτό“.

“Θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε δεκάδες απίθανες ειδήσεις που αναπαράχθηκαν ως αληθινές, αλλά μια χαρακτηριστική είναι αυτή που έλεγε πως ο ηγέτης της Βορείου Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, εκτέλεσε 20 Έλληνες φοιτητές, κάτι που φυσικά ήταν ψευδές“.

“Προσωπικά θα ήθελα να είναι αληθινή και επιβεβαιωμένη η είδηση πως βρέθηκαν ‘ίχνη ζωής’ και ‘τεράστιες ποσότητες νερού’ στο ηλιακό σύστημα TRAPPIST-1. Η αλήθεια είναι πως έχουμε ισχυρές ενδείξεις μόνο για το δεύτερο, δυστυχώς. Κάτι άλλο που οι περισσότεροι αναγνώστες μας ίσως αγνοούν, είναι ότι σε σπάνιες περιπτώσεις, έπειτα από αιτήματα πολλών φίλων μας, προβαίνουμε σε επιβεβαίωση μια είδησης ως ‘αληθινής’. Παράδειγμα, η πρόσφατη έγκριση ενός πρωτοποριακού νέου φαρμάκου για νέους έως 25 ετών με οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (ALL)“.

“Ο κόσμος πιστεύει ό,τι διαβάζει διότι το ‘φανταχτερό’ πουλάει. Δεν είναι τυχαίο πως τα site που στοχεύουν στη αλίευση κλικς, χρησιμοποιούν εξωπραγματικούς τίτλους και ισχυρισμούς. Από εκεί και πέρα, ο κόσμος του ίντερνετ είναι μια κοινωνία όπως και οι αληθινές. Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν σε υπερβολές, ψεύδη και συνωμοσιολογίες τόσο στον εικονικό, όσο και στο πραγματικό κόσμο“.

“Σίγουρα οι Έλληνες χρήστες είναι αρκετά πιο υποψιασμένοι σε σχέση με λίγα χρόνια πριν. Ωστόσο από τη εμπειρία μας, πιστεύουμε πως υπάρχουν ακόμη αρκετά περιθώρια βελτίωσης. Δυστυχώς fake news υπήρχαν και θα υπάρχουν. Όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση, δεν πρέπει να πιστεύουμε άκριτα ό,τι μας παρουσιάζεται ως αλήθεια“.

“Οι ειδήσεις που γίνονται πιο εύκολα πιστευτές είναι εκείνες που περιλαμβάνουν βια, σκάνδαλα, ξενοφοβία, πολιτική σπέκουλα, και δήθεν ‘θαυματουργές’ θεραπείες για δύσκολες ασθένειες. Αυτές είναι συνήθως οι πιο δημοφιλείς“.

“Ο σκοπός πίσω από ένα hoax μπορεί να είναι η αύξηση της επισκεψιμότητας μιας ιστοσελίδας που θα φέρει διαφημίσεις και έσοδα από αυτές. Μπορεί να είναι η προώθηση κάποια ατζέντας, όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, γι’ αυτό βλέπουμε συνέχεια fake news για μετανάστες. Μπορεί να είναι η πώληση κάποιου απατηλού προϊόντος ή υπηρεσίας. Μπορεί να είναι απλά ‘για πλάκα’. Ενδεικτικά αναφέρω πως πρόσφατα αποκαλύψαμε 2 ιστοσελίδες που εφάρμοζαν το clickbait (κλικοθηρία) και αναπαρήγαγαν άκριτα fake news, με σκοπό να αυξήσουν την επισκεψιμότητά τους. Στη πορεία όμως και αφού πέτυχαν να έχουν πολλές επισκέψεις, ανακαλύψαμε πως οργάνωναν συστηματικά ψεύτικους εράνους για άρρωστα παιδάκια για να αποσπάσουν χρήματα από αναγνώστες. Η συγκεκριμένη υπόθεση έχει φτάσει στη δικαιοσύνη“.

“Η λέξη ‘ευθύνη’ σε ό,τι αφορά τους δημοσιογράφους ίσως να μην είναι η κατάλληλη, διότι πολλές φορές, άτομα νεαρής ηλικίας εργάζονται με χαμηλά ημερομίσθια ακόμη και σε μεγάλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και είναι υποχρεωμένοι να αποδώσουν πολλές δημοσιεύσεις. Σε αυτή τη περίπτωση, δεν υπάρχει χρόνος για fact checking. Φυσικά υπάρχουν και αυτοί που εις γνώση τους δημοσιεύουν fake news για τους λόγους που προανέφερα“.

“Η δαιμονοποίηση του ίντερνετ σαφέστατα και είναι λανθασμένη. Το ίντερνετ είναι ένα πολύτιμο εργαλείο γνώσης και επικοινωνίας. Κρύβει όμως και παγίδες και οι χρήστες θα πρέπει να είναι επιφυλακτικοί, διότι η ταχύτητα που προσφέρει στη διάδοση μιας πληροφορίας είναι άνευ προηγουμένου και μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες ατραπούς. Ενδεικτικά, πριν λίγο καιρό, ένας νεαρός διασύρθηκε μέσω Facebook για κάτι που δεν είχε κάνει (κακοποίηση ζώου), με αποτέλεσμα να δεχτεί ηλεκτρονικές απειλές, ακόμη και ‘επισκέψεις’ στο σπίτι του από άτομα που ήθελαν να πάρουν εκδίκηση“.

Κάθε μέρα δεχόμαστε δεκάδες μηνύματα από αναγνώστες μας για εξακρίβωση ειδήσεων. Προσπαθούμε και απαντάμε στα περισσότερα, γιατί όπως σας ανέφερα, η δουλειά μας στα ellinikahoaxes.gr, βασίζεται στην εθελοντική προσπάθεια των μελών του

“Έχουμε λάβει άπειρα εκφοβιστικά και απειλητικά μηνύματα όλα αυτά τα χρόνια που υπάρχει η σελίδα μας. Από μηνύματα στο Facebook, μέχρι email, ακόμη και απειλητικά δημοσιεύματα. Το αποκορύφωμα ήταν μετά την αποκάλυψη της ιστορίας με τους ψεύτικους εράνους που σας προανέφερα, όταν ο ιδρυτής της ιστοσελίδας μας Θοδωρής Δανιηλίδης, έλαβε όχι μόνο απειλητικά τηλεφωνήματα, αλλά και απειλητικό σημείωμα στη πόρτα του σπιτιού του”.

Τα ellinikahoaxes.gr στελεχώνονται από τους:

Θοδωρής Δανιηλίδης – Ιδρυτής/Συντονιστής ερευνών, Θάνος Σ. Επαχτίτης – Διαχειριστής/ Συντονιστής ιστοσελίδας, Γιώργος Γιώτης – Αρθρογράφος,/Ερευνητής, Μάριος Φωτίου – Αρθρογράφος/Ερευνητής, Στάμος Αρχοντής – Αρθρογράφος/ Ερευνητής, Δημήτρης Αλικάκος – Δημοσιογραφική επιμέλεια, Άγγελος Αγγελέτος – Νομικός σύμβουλος.