Εξάγουμε βιβλιόφιλους: Μια ελληνική λέσχη ανάγνωσης στο Βερολίνο

«Νιώθεις πως έτσι πρέπει να είναι η λογοτεχνία: Μέσα στη ζωή και όχι απομονωμένη σε ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη», μου λέει η Χάρις, ένα από τα σταθερά μέλη της Ελληνικής Λέσχης Ανάγνωσης του Βερολίνου, όταν τη ρωτάω για την αναγνωστική κουλτούρα της πόλης.

Πάμε λίγο rewind όμως. Είναι μια χαλαρή, δροσερή αλλά όχι κρύα, Παρασκευή του Σεπτεμβρίου και ο δρόμος με φέρνει στο Anna Blume, ένα γνωστό καφέ του Prenzlauer Berg. Έχω βρεθεί ξανά πριν χρόνια στο ίδιο σημείο και έχω επισκεφθεί το Bücherwald, έναν κορμό δέντρου δηλαδή που έχει μετατραπεί σε ελεύθερη βιβλιοθήκη και στέκεται στο ίδιο σημείο, ακριβώς έξω από το Anna Blume, από το 2008. Αυτή τη φορά όμως πάω να γνωρίσω τους ανθρώπους που αποτελούν την Ελληνική Λέσχη Ανάγνωσης του Βερολίνου.

Τούτη η συνάντηση τους είναι προπαρασκευαστική: Δε συζητούν για κάποιο από τα προηγούμενα αναγνώσματά τους αλλά σκοπός τους είναι να αποφασίσουν τα βιβλία που θα διαβάσουν μέσα στους επόμενους 12 μήνες. Πάντα με μπούσουλα τις λίστες βιβλίων της λέσχης ανάγνωσης του Ιανού, αλλά χωρίς να περιορίζονται από αυτές, τα μέλη που βρίσκονται εδώ ανταλλάσσουν τίτλους, συγγραφείς, ξεχωρίζουν τι έχουν διαβάσει στο παρελθόν και καταλήγουν στα βιβλία του κοινού τους αναγνωστικού μέλλοντος. Στόχος είναι η ισορροπία ανάμεσα στο κλασικό και στο σύγχρονο, στους άντρες και στις γυναίκες συγγραφείς, στους ξένους και τους Έλληνες. Άλλωστε η ποικιλία από μήνα σε μήνα βοηθά κάθε λέσχη ανάγνωσης.

Η Ελληνική Λέσχη Ανάγνωσης ήταν μια ιδέα της Ένη, που ξεκίνησε ανακοινώνοντας τη δημιουργία της στην ομάδα Greek Berliners του Facebook τον περασμένο Νοέμβριο. «Όταν μεταναστεύεις σε μια ξένη χώρα γίνεσαι ξένος από τα πάντα», μου λέει. Ήρθε στο Βερολίνο το 2012, ακολουθώντας τον σύζυγο της εδώ. Πλέον έχει τη δική της επιχείρηση που ασχολείται με online marketing, web και graphic design. Στην προσπάθεια της να συντηρήσει τη σχέση της με την Ελλάδα και να κρατήσει επαφή με το πλούσιο λεξιλόγιο της γλώσσας μας, γεννήθηκε η ιδέα μιας λέσχης ανάγνωσης που θα διαβάζει βιβλία στα ελληνικά.

Περνώντας την εφηβεία της μέσα στο βιβλιοπωλείο της μητέρας της στην Αθήνα, η Ένη έμαθε από μικρή την αγάπη για την ανάγνωση. «Θα έπιανα στα χέρια μου ποίηση, μετά μυθιστόρημα, μετά εγκυκλοπαιδικά βιβλία, ακόμα και παραμύθια, μυθολογία ή και σχολικά βιβλία άλλων τάξεων, από απλό ενδιαφέρον». Οι σπουδές όμως σταματούν για λίγο την καθημερινή επαφή με το διάβασμα εκτός σχολής και είναι η μετακόμιση στη Θεσσαλονίκη και η λέσχη ανάγνωσης του Ιανού της Αριστοτέλους, όπου θα βρεθεί μαζί με τη μητέρα της, που θα επαναφέρει την ανάγνωση στη ζωή της.

Για την έμμεση παρότρυνση της οικογένειας μου μιλά και η Έφη, ένα ακόμη από τα βασικά μέλη της Λέσχης του Βερολίνου. «Από μικρή διαβάζω βιβλία και φαντάζομαι έχει να κάνει με την αγάπη που τρέφουν τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς μου προς την ανάγνωση», λέει και συνεχίζει: «Έχω συμμετάσχει σε διάφορες ομάδες σχετικές με το βιβλίο (με κύρια το BookCrossing) αλλά ποτέ πριν σε λέσχη ανάγνωσης. Παλιότερα το θεωρούσα λίγο βαρετό, τώρα όμως μου αρέσει». Η Έφη βρίσκεται 2 χρόνια στο Βερολίνο, δουλεύοντας σε ένα ερευνητικό κέντρο με αντικείμενο τις Κλιματικές Αλλαγές.

Και για τη Χάρις, το πρώτο άτομο που ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της Ένη, είναι η πρώτη συμμετοχή σε λέσχη ανάγνωσης. Ασχολείται όμως εδώ και καιρό με τη συγγραφή. «Στο Βερολίνο εξάλλου υπάρχουν ομάδες τέχνης για το κάθε τι. Είμαι μέλος 2 διαφορετικών ομάδων συγγραφής, που βρισκόμαστε και γράφουμε παρέα κάθε δεύτερη εβδομάδα. Γράφουμε, διαβάζουμε, διορθώνουμε, συζητάμε». Μου λέει πως, όπως όλοι οι βιβλιόφιλοι, πάντα είχε και έχει ένα βιβλίο στην τσάντα της.

Μου μιλούν για τους λόγους που ήρθαν στη Λέσχη. Η Έφη μου λέει πως για αυτήν είναι σημαντικό το ότι «μπαίνω στη διαδικασία να διαβάσω κάποιους συγγραφείς που δεν είχα διαβάσει ποτέ, είτε επειδή δεν έτυχε, είτε επειδή είχα μια συγκεκριμένη εικόνα στο μυαλό μου γι’ αυτούς (που δεν είναι πάντα ρεαλιστική)». Για τη Χάρις, που έχει συμπληρώσει 6 χρόνια πια στο Βερολίνο και είναι ελεύθερη επαγγελματίας, με εξειδικευμένες υπηρεσίες γραφείου και recruitment, ένας από τους λόγους ήταν και η επαφή με αξιόλογους Έλληνες βιβλιοφάγους του Βερολίνου, δυνατότητα που δεν υπήρχε πριν τη Λέσχη Ανάγνωσης.

Τη διαδικασία κάθε συνάντησης, που συνήθως κρατά γύρω στις 2 ώρες, περιγράφει η Ένη: «Τσαγάκι, καφεδάκι και ξεκινάμε. Ισόποσος χρόνος δίνεται σε όλα τα μέλη να αναφερθούν στο βιβλίο, να εκφράσουν την άποψή τους γι’ αυτό θεματικά και συγγραφικά. Ερωτήματα και απορίες συνήθως τις κρατάμε για το τέλος. Αφού μιλήσουν όλοι, χανόμαστε σε στοχασμούς, απορίες, παρατηρήσεις, επεξηγήσεις». Η Χάρις προσθέτει το στοιχείο της διαφορετικής καταγωγής του κάθε μέλους. «Είναι αυθεντικά πολιτισμική βραδιά, καθώς προερχόμαστε από διαφορετικά μέρη του Ελληνικού χώρου και τα βιώματα, ειδικά όταν έχουμε Έλληνες συγγραφείς, μετατρέπουν τον διάλογο σε συνεχή ανταλλαγή λαογραφικών και πολιτισμικών πληροφοριών», λέει, δίνοντας μου μια πολύ όμορφη εικόνα για της συζητήσεις της ομάδας.

Τους ρωτάω για το πως βιώνουν την ανάγνωση στη Γερμανική πρωτεύουσα, για να δω αν θα επιβεβαιωθεί η δική μου εικόνα από το Βερολίνο, και η Ένη μου λέει πως «Από τα πρώτα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση είναι τα βιβλία στο χέρι των ανθρώπων μέσα στα μέσα μεταφοράς», με την Έφη να συμπληρώνει αυτό ακριβώς το συναίσθημα. «Εγώ αγαπώ να διαβάζω στα τρένα και τα λεωφορεία. Επειδή ταξιδεύω αρκετά σε καθημερινή βάση για τη δουλειά μου, είναι η καθημερινή μου συνήθεια».

Η Χάρις είναι η πιο ενθουσιώδης από όλες για το βιβλιοφιλικό Βερολίνο. Αγαπά τα βιβλιοκαφέ και επισκέπτεται συχνά την Pablo-Neruda-Bibliothek που βρίσκεται κοντά στο σπίτι της. Μου περιγράφει σαν «μια κινητή λέσχη ανάγνωσης» τα μέσα μαζικής μεταφοράς της πόλης όπου περνάει κι εκείνη αρκετό χρόνο διαβάζοντας, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και οι περισσότεροι από τους συνεπιβάτες της.

Ξέρω τι θα μου απαντήσουν πριν καν ρωτήσω για το ποιο είναι το αγαπημένο τους βιβλιοπωλείο του Βερολίνου. Το Dussmann της Friedrichstrasse, «που έχει και ολόκληρο ξεχωριστό βιβλιοπωλείο με αγγλικά βιβλία», όπως μου λέει η Έφη, είναι το γνωστότερο βιβλιοπωλείο της πόλης και όχι άδικα. Η Ένη μου λέει πως έχει προτείνει η Χριστουγεννιάτικη συνάντηση της Λέσχης για τον Δεκέμβριο να γίνει εκεί και να συνοδευτεί από μια επίσκεψη σε ένα Weihnachtsmarkt, μια δηλαδή από τις Χριστουγεννιάτικες αγορές του Βερολίνου. Προφανώς και βρίσκω την ιδέα της φανταστική.

Όταν τους ζητώ να μου πούνε τα αγαπημένα βιβλία ή τους αγαπημένους συγγραφείς τους, η Έφη μου μιλά για τη Ζυράννα Ζατέλη και ιδιαίτερα για το ‘Και με το φως του λύκου επανέρχονται’, η Ένη δυσκολεύεται λιγάκι και μου αναφέρει τη ‘Μεταμόρφωση’ του Kafka και η Χάρις έχει μια λίστα με συγγραφείς που ανάμεσα τους ακούω ονόματα όπως της Doris Lessing, της Virginia Woolf, του Νίκου Θέμελη.

Ανάμεσα στα βιβλία που έχουν διαβάσει μέχρι τώρα, ξεχωρίζουν σχεδόν ομόφωνα τον ‘Γερμανό μουτζαχεντίν’ του Boualem Sansal. Η Χάρις μου λέει πως θαύμασε την έρευνα του συγγραφέα και η Έφη πως το βρήκε απίθανα επίκαιρο. Μου αναφέρουν επίσης μερικούς από τους προηγούμενους τίτλους που διάβασαν και συζήτησαν: ‘Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα’ της Μαριάννας Κορομηλά, ‘Αναφορά στον Γκρέκο’ του Νίκου Καζαντζάκη, ‘Θάνατος στη Βενετία’ του Thomas Mann.

Πρώτο βιβλίο για το νέο κύκλο αναγνώσεων επιλέχτηκε το ‘Γκιακ’ του Δημοσθένη Παπαμάρκου και ακολουθούν τα ‘Γεφύρι του Δρίνου’ του Ivo Andrić και ‘H Λέσχη’ του Στρατή Τσίρκα. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζουν τα μέλη της ομάδας τα επόμενα βιβλία, αφού συνήθως παραγγέλνουν τα αντίτυπα τους από την Ελλάδα.

«Αυτό που πάντα συμβαίνει και είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον, είναι ότι η καθεμία έχει μια διαφορετική ερμηνεία/οπτική για το κάθε ανάγνωσμα», μου λέει η Έφη για τη διαδικασία της συζήτησης των αναγνωσμάτων μεταξύ τους και η Ένη συνεχίζει: «Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να ακούς την γνώμη των μελών. Προβληματίζεσαι, καμιά φορά παίρνεις απαντήσεις τόσο μα τόσο απροσδόκητες, απορείς πως και δε το είχες προσεγγίσει κατ’ αυτό τον τρόπο. Βρίσκω ότι είναι μαγεία να φεύγουμε από τις συναντήσεις μας με ερεθίσματα αναζήτησης».

Η Χάρις μου μιλά, λίγο πριν χαιρετήσω την παρέα και βγω στη Βερολινέζικη νύχτα παρέα με το βιβλίο μου (ξαναδιαβάζω το ‘Northern Lights’ του Philip Pullman αυτές τις μέρες και για κάποιο λόγο το βρίσκω πως ταιριάζει πολύ με το φθινοπωρινό Βερολίνο), για την πολυπολιτισμικότητα της πόλης. «Στον ίδιο δρόμο υπάρχει ελληνικό μπαρ καφέ, πορτογαλικός φούρνος, ιταλικό καφέ, αμερικάνικο diner, βρετανικό κατάστημα με υλικά μαγειρικής που δεν βρίσκεις εύκολα σε άλλα σημεία της πόλης. Όλα αυτά προσφέρονται για ανάγνωση και μικρές ομάδες πολιτισμού, καθώς οι ιδιοκτήτες τους ζητάνε και οι ίδιοι να έρχονται λογοτεχνικές ή πολιτιστικές ομάδες στον χώρο τους. Υπάρχουν διαδικτυακές πλατφόρμες που εξειδικεύονται στις ομάδες και στις συναντήσεις για κάθε ενδιαφέρον. Υπάρχουν πάμπολλες ομάδες λογοτεχνίας και βραδιές ανάγνωσης καταχωρημένες, κάποιες χωρίζονται σε λογοτεχνικά είδη ή σύγχρονους συγγραφείς κλπ. Επίσης μέσα από κάποια βιβλία που διαδραματίζονται στο Βερολίνο δημιουργούνται ανοιχτές ή κλειστές ομάδες διαδραστικής ανάγνωσης, που τα μέλη τους συναντιούνται στα σημεία αναφοράς του βιβλίου, φυσικά πάντα με ρούχα εποχής».

«Νιώθεις πως έτσι πρέπει να είναι η λογοτεχνία: Μέσα στη ζωή και όχι απομονωμένη σε ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη», λοιπόν. Ακριβώς όπως το είπε η Χάρις. Έτσι ζωντανές και κάθε φορά μοναδικές μοιάζουν οι συναντήσεις τους. Κομμάτια διαφορετικών εμπειριών που συναντιούνται για 2 ώρες το μήνα με αφορμή ένα ανάγνωσμα, αφού όπως λέει και η Ένη, «Ο καθένας βρίσκει την δική του αλήθεια σε ένα βιβλίο».

Με τη μικρή αλλά ζεστή παρέα της Ελληνικής Λέσχης Ανάγνωσης του Βερολίνου θα χωριστούμε προσωρινά, αλλά υπόσχομαι να τους ξανασυναντήσω την επόμενη φορά που θα βρεθώ στην πόλη. Μέχρι τότε τους εύχομαι ωραία βιβλία, καλές αναγνώσεις και να πληθαίνουν σε κάθε τους συνάντηση​.

* Αν θέλετε να γίνετε κι εσείς μέλος της Ελληνικής Λέσχης Ανάγνωσης του Βερολίνου, περάστε από το Facebook group της ομάδας ή κάντε μια βόλτα στο καφέ Anna Blume την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα στις 20:00. Θα τους βρείτε να συζητάνε πάνω από βιβλία, καφέδες και γλυκά.