Και τώρα τι κάνουμε με το έργο του Louis C.K;

Ας ξεκινήσουμε την κουβέντα για τον Louis C.K., παραθέτοντας τα γεγονότα. Είναι κάπως δύσκολο να το πω αυτό, αλλά για τους ανθρώπους που ασχολούνται με την κατάσταση στην αμερικανική κωμωδία, τα νέα για τον Louis CK δεν ήταν και τεράστια έκπληξη. Υπήρχαν καιρό φήμες για την παραβατική σεξουαλικά συμπεριφορά του C.K. Μάλιστα, το 2015, η Αμερικανίδα κωμικός η Jen Kirkman σχολίασε στο podcast της ότι είναι κοινό μυστικό πως υπάρχει ένας πασίγνωστος κωμικός που αυνανίζεται μπροστά σε γυναίκες κωμικούς, χωρίς την συναίνεσή τους.

Δεν ξεκαθάρισε ποτέ ότι μίλαγε για τον Louis, αλλά ανέφερε ότι είναι τεράστιος κωμικός ο οποίος αυτή την στιγμή θεωρείται κάτι σαν auteur Γάλλος σκηνοθέτης στον χώρο, φωτογραφίζοντάς τον ξεκάθαρα. Ακόμα μια κωμικός η οποία χρώσταγε την καριέρα της στον C.K., η Τig Notaro δήλωσε ότι πλέον δεν μιλάνε και θα πρέπει επιτέλους να ξεκαθαρίσει την θέση του για τις φήμες που κυκλοφορούσαν.

Η στάση του C.K. ήταν κυρίως να αποφεύγει διακριτικά να απαντήσει σε ερωτήσεις για τις φήμες και την μια φορά που απάντησε ευθέως, τις αρνήθηκε σαν ψεύτικες φήμες που δεν ήθελε να τροφοδοτήσει με το να απαντήσει. Δηλαδή όταν τον ρώτησαν, είπε ξεκάθαρα ψέματα. Αυτά ήταν τα δεδομένα μέχρι τον Νοέμβριο. Τα υπόλοιπα είναι λίγο πολύ γνωστά.

Στις 8 Νοεμβρίου, η εταιρεία παραγωγής Orchard ανακοίνωσε ότι ακυρώνει την πρεμιέρα της ταινίας του C.K. ‘I love you Daddy’, λόγω άρθρου που αναμένεται να δημοσιευτεί για αυτόν στους New York Times. Πράγματι το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 9 Νοεμβρίου. 5 γυναίκες επώνυμα κατηγορούσαν τον C.K. για παραβατική σεξουαλική συμπεριφορά απέναντί τους, κυρίως για αυνανισμό μπροστά τους χωρίς την συγκατάθεσή τους. Καμία από τις 5 γυναίκες δεν κατήγγειλε σωματική βία, αλλά ήταν ξεκάθαρη η εκμετάλλευση της θέσης του C.K. και των συνθηκών, ώστε να τις αναγκάσει να το υπομείνουν.

Η απολογία

Ο Louis μια μέρα μετά απάντησε στις κατηγορίες με μια προσωπική αποστολή, η οποία βαφτίστηκε από τον τύπο ‘απολογία’. Mπορεί να φταίει το ότι είμαι παραδοσιακός τύπος, αλλά θεωρώ σημαντικό η συγγνώμη σου να έχει μέσα την λέξη συγγνώμη. Κάτι που έλειπε παντελώς από το κείμενο του C.K.

Πολύς κόσμος τον κατέκρινε για το πόσο συχνά τόνιζε στο κείμενο του ότι ήταν αντικείμενο θαυμασμού από τα θύματα. Το χρησιμοποίησε ενδεχομένως για να δείξει ότι η θέση του δημιουργούσε ειδικές συνθήκες ανάμεσα σε αυτόν και γυναίκες του χώρου. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι ήταν αρκετά άβολο να απαντάς σε τέτοιου είδους κατηγορίες και να καταφέρνεις να χωρέσεις την λέξη ‘θαυμασμός’ 8 φορές, ενώ δεν κατάφερες να χωρέσεις πουθενά την λέξη ‘συγγνώμη’.

Υπάρχει επίσης ξεκάθαρα το θέμα του timing της απολογίας.  Είναι αρκετά δύσκολο να πάρεις εντελώς σοβαρά μια απολογία που έρχεται αφού σε έπιασαν. Μιλάμε για γεγονότα που έχουν συμβεί εδώ και χρόνια και ο C.K. όχι απλά απέκρυψε, αλλά όταν ρωτήθηκε για αυτά, είπε ψέματα. Αυτές είναι συνθήκες που εγγενώς δίνουν στην απολογία μια αίσθηση υποκρισίας και υποχρέωσης

Άρα είναι η απολογία του εντελώς άχρηστη; Η δικιά μου άποψη είναι ότι παρόλο που είναι προβληματική, εξακολουθεί να είναι σημαντική ως κίνηση. Κάνει ένα βήμα που δεν είχε γίνει ή είχε γίνει σπάνια στις μέχρι τώρα παρόμοιες κατηγορίες. Αποδέχεται τους ισχυρισμούς. Τέλεια και παύλα. Όχι “δεν το έκανα“, όχι “δεν το θυμάμαι έτσι“, όχι “είναι υπερβολές“. Δίνει στα θύματα μια πραγματική αναγνώριση της ανεπίτρεπτης συμπεριφοράς του χωρίς να προσπαθεί να κρυφτεί πίσω από δικαιολογίες ή ασάφεια. Αναγνωρίζει επίσης (έστω και ημιτελώς) ότι η συμπεριφορά του έκοψε βαθιά τα θύματα και ο ίδιος αντιλαμβάνεται ότι εκμεταλλεύτηκε την θέση του με αυτές τις γυναίκες.

Αλλά το σημαντικότερο για μένα κομμάτι της απολογίας (χωρίς να μπορώ προφανώς να το ελέγξω για ειλικρίνεια) είναι το τέλος. “…τώρα θα κάνω πίσω και θα πάρω τον χρόνο να ακούσω“. Αυτή είναι η σωστή συμπεριφορά ενός ανθρώπου στην κατάσταση του C.K., τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ. Αυτή τη στιγμή δεν χρειαζόμαστε τους θύτες να είναι μέρος της συζήτησης, χρησιμοποιώντας την θέση τους για να λένε πώς νιώθουν για την κατάσταση. Μια ειλικρινής απολογία είναι ό,τι μπορούν να κάνουν αυτή τη στιγμή και οι εξελίξεις πρέπει να τρέξουν από άλλους παίχτες.

Και τι κάνεις με το έργο του τώρα;

Scott Roth/Invision/AP

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Παρακολουθώντας την συζήτηση γύρω από το θέμα, παρατήρησα ότι η συζήτηση είναι εντελώς πολωμένη. Από την μια υπάρχουν αυτοί που δηλώνουν ότι τελείωσαν με το έργο του Louis και από την άλλη αυτοί που εφαρμόζουν το λεγόμενο ‘ξεχωρίζω τον καλλιτέχνη από το έργο του’.

Σε αυτό το σημείο πραγματικά θα ήθελα να μπορούσα να είμαι δογματικός αλλά δυστυχώς δεν έχω καμία ξεκάθαρη απάντηση. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι όταν ακούω τους ανθρώπους που λένε ότι δεν θα ξαναγγίξουν το έργο του C.K. μετά από αυτό, τους καταλαβαίνω, αλλά παράλληλα αν θέλω να είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου, δεν με εκφράζει ως στάση

Δεν θα υποκριθώ ότι αυτό δεν έχει να κάνει με την συμπάθεια μου προς το έργο του καλλιτέχνη. Βέβαια ούτε η άλλη πλευρά μπορώ να πω ότι με καλύπτει ιδιαίτερα. Δεν έχω ιδέα πώς ακριβώς λειτουργεί το ‘διαχωρίζω τον καλλιτέχνη από το έργο του’. Δεν ξέρω αν αυτό είναι ίσως πιο εύκολο όταν έχεις να κάνεις με τέχνες που το πρόσωπο του καλλιτέχνη είναι αποκομμένο από το έργο του. Εδώ όμως δεν μιλάμε για ένα όμορφο πίνακα ζωγραφικής που μπορείς να περάσεις και να θαυμάσεις χωρίς απαραίτητα να σκεφτείς τον άνθρωπο που τον δημιούργησε.

Μιλάμε για έναν καλλιτέχνη του οποίου το έργο είναι απίστευτα βιωματικό και αυτοβιογραφικό. Μιλάμε για ένα καλλιτέχνη που το έργο του είναι Ο ΙΔΙΟΣ να μιλάει. Την ώρα που βλέπεις ένα comedy special του Louis C.K. και τον έχεις ζωντανά να μιλάει (πολύ συχνά για αυνανισμό) πώς μπορείς εκείνη την στιγμή να τον διαχωρίσεις από την κωμωδία του; Δεν συμφωνώ με μια προσπάθεια που έγινε να γυρίσουμε αναδρομικά και να επανεξετάσουμε όλο το έργο υπό το πρίσμα των νέων εξελίξεων. Και δεν συμφωνώ με την άποψη ότι μπορεί η ασχήμια του C.K. με διάφορες επαγωγές να γυρίσει πίσω στον θεατή μέσω του έργου του.

Δεν νιώθω άσχημα που μου άρεσε η κωμωδία του Louis. Ήταν ένας πολύ καλός κωμικός. Το έργο του είχε προβληματικά σημεία και σε αυτά δεν έκλεισε ο κόσμος τα μάτια. Έχει κατακριθεί και για αυτά. Όλα τα παραπάνω όμως δεν μου φτάνουν για να πω ότι συνεχίζω και βλέπω το έργο του ανενόχλητος. Ξέρω ότι δεν νιώθω άνετα να δω κάτι δικό του τώρα, όπως ξέρω ότι δεν έχω ιδέα ποια στάση να κρατήσω συνολικά στο έργο του αυτή τη στιγμή. Αλλά ίσως είναι μια καλή ευκαιρία να δούμε ότι γνωρίζοντας το έργο ενός ανθρώπου, δεν γνωρίζουμε τον ίδιο. Ότι ένας βαθιά προβληματικός άνθρωπος μπορεί παράλληλα να περιγράψει την ανθρώπινη εμπειρία με τρόπο που θα σε επηρεάσει.

Το stand up comedy λόγω μορφής δίνει μια ψευδαίσθηση ότι γνωρίζεις τον άνθρωπο που το εκτελεί. Στο κάτω κάτω είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που κάθεται και αφηγείται προσωπικές του ιστορίες. Αν τις ακούσω, έχω μια αντίληψη για το ποιος είναι. Δυστυχώς αυτό δεν ισχύει. Ένας stand up μονόλογος είναι ένα δουλεμένο σενάριο. Μπορεί να αντλεί από προσωπικές ιστορίες, μπορεί να έχει βιογραφικά στοιχεία, μπορεί να έχει πτυχές της προσωπικότητας του καλλιτέχνη, αλλά δεν ισοδυναμεί με μια πραγματική εξομολόγηση. Δεν ξέρουμε πραγματικά αυτούς τους ανθρώπους και δεν θα πρέπει να είναι τόσο μεγάλη έκπληξη όταν μαθαίνουμε κάτι τέτοιο για αυτούς.

Γιατί δεν ήταν μεγαλύτερο θέμα μέχρι τώρα;

Evan Agostini/Invision/AP, File

Η εύκολη απάντηση που βγάζει τον εαυτό μας από την εξίσωση της ενοχής είναι ότι δεν υπήρχαν επώνυμες καταγγελίες που να δίνουν κύρος στις φήμες. Αυτό πάνω κάτω δήλωσαν οι περισσότεροι διάσημοι φίλοι του C.K. για την κατάσταση.

Η άλλη, πιο περίπλοκη απάντηση, έχει δύο σκέλη. Πρώτα απ’ όλα, ο Louis C.K. ήταν ένας πανίσχυρος κωμικός στο κύκλωμα με καλούς φίλους σε όλες τις κατάλληλες θέσεις και ένας απίστευτα αγαπητός κωμικός στο ευρύ κοινό. Ήταν ένας σταντ απ κωμικός με ισχυρή παρουσία στο mainstream και ένα είδος ποπ φιλόσοφου που τα κείμενα του προκαλούσαν δυνατό συναισθηματικό δέσιμο στους ακροατές του.

Αυτό έκανε πιο δύσκολο για την κοινότητα της κωμωδίας και τον μέσο θεατή να παραδεχτεί ότι μετά από τόσο επίμονες φήμες, ΙΣΩΣ ο C.K. να μην είναι αυτό που έχουμε όλοι στο μυαλό μας ότι είναι. Αλλά τώρα έχεις επώνυμες καταγγελίες, τις οποίες επιβεβαίωσε και ο ίδιος στην δημόσια ‘συγγνώμη’ του

Αυτή βέβαια είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι δεν υπάρχει εγγενώς κατανόηση ή πίστη προς τις γυναικείες καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση. Όσο δύσκολο μας είναι να παραδεχτούμε ότι ένας αγαπημένος μας καλλιτέχνης είναι κάθαρμα, άλλο τόσο δύσκολο είναι να δεχτούμε πόσο συχνό και έντονο είναι το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης στις γυναίκες σε όλους τους χώρους, αλλά ειδικά εδώ στον χώρο της βιομηχανίας του θεάματος. Παρατηρώντας τις κουβέντες γύρω από το θέμα, δυστυχώς είδα πολύ ζωηρά τα ανακλαστικά της κουλτούρας του βιασμού και της κατηγορίας θύματος.

Αρκετές φορές η κουβέντα περιστρεφόταν γύρω από το αν οι γυναίκες που κατήγγειλαν τον C.K. (και όχι μόνο) “ζητούσαν προσοχή“, “το έπαιζαν θύματα“, “ήξεραν που έμπλεκαν»  και τα λοιπά. Δεν θα μπω σε ανάλυση του victim blaming μιας και έχει γίνει ήδη αρκετά. Αναφέρω την συγκεκριμένη ρητορική γιατί θέλω απλά να τονίσω πόσο δύσκολο είναι ως γυναίκα να βγεις και να κάνεις μια τέτοια καταγγελία. Πόσο σχεδόν μαθηματικά βέβαια είναι η αντίδραση που θα λάβεις, ειδικά αν είναι κατά ενός αγαπητού και ισχυρού άνδρα.

Κάτι που στο μυαλό μου κάνει άκυρη ερώτηση το “μα καλά τώρα το θυμήθηκαν όλες;“. Όχι δεν το θυμήθηκαν τώρα. Το θυμόντουσαν συνέχεια. Έπρεπε να βλέπουν ανθρώπους που τους κακοποίησαν ή παρενόχλησαν σεξουαλικά να απολαμβάνουν σεβασμό και καριέρα. Μπορείς να είσαι σίγουρος ότι δεν το θυμήθηκαν τώρα. Νομίζω ότι είναι φανερό ότι ο λόγος που όλοι το θυμήθηκαν τώρα, είναι ότι υπάρχει επιτέλους ένα πλαίσιο να ακουστούνε και να δούνε επιπτώσεις στους ανθρώπους που κατήγγειλαν. Δημιουργήθηκε ένα ιστορικό αντιμετώπισης και αντιδράσεων που κάνει κόσμο που έχει δεχτεί τέτοια συμπεριφορά να νιώθει ασφαλής να βγει και να κάνει την καταγγελία του. Είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να γίνουν ριζικές αλλαγές σε χώρους που μαστίζονται από τέτοιες συμπεριφορές. Ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι να εστιαστεί η κουβέντα στο θέμα που αξίζει.

Οι πρώτες αντιδράσεις στις κατηγορίες για C.K. συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου ήταν “Στενοχωρήθηκα πολύ με αυτό. Μου άρεσε πολύ ο C.K.“. Δηλαδή ναι και μένα μου άρεσε. Αλλά δεν θα έπρεπε η προσοχή εδώ θα έπρεπε να στραφεί στα θύματα; Το πώς επηρεάστηκες εσύ γιατί αγαπούσες τον C.K., είτε το πώς θα επηρεαστεί η καριέρα του Louis CK είναι δευτερεύοντα θέματα. Η πρωτεύουσα κουβέντα είναι τα θύματα. Αυτό που θα έπρεπε να συζητάμε είναι ότι ο C.K.(και όχι μόνο) δρούσε σε ένα χώρο που μπορούσε να συμπεριφέρεται έτσι και να την γλυτώνει για χρόνια.

Αν συναθροίσεις τις παρόμοιες περιπτώσεις με αυτή του C.K., φτάνεις εύκολα στο συμπέρασμα ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο ατομικό αλλά ξεκάθαρα συστημικό. Οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί ευνοούν για πρώτη φορά μετά από χρόνια την προσπάθεια για μια κάθαρση και αλλαγή αυτού του τόσο προβληματικού συστήματος και θα πρέπει να παρθεί αυτή η ευκαιρία.

Κεντρική φωτογραφία: Charles Sykes/Invision/AP