O Μίκαελ Χάνεκε είναι η Μπαρτσελόνα του σινεμά

“Το σινεμά είναι 24 ψέματα το δευτερόλεπτο στην υπηρεσία της αλήθειας.” ~Μίκαελ Χάνεκε

Αυτά τα λόγια θα μπορούσαν να είναι το ευαγγέλιο του σινεμά, η απόλυτη περιγραφή, μέσα σε λίγες λέξεις, του τι είναι, τι κάνει, τι επιτυγχάνει το φιλμ ως τέχνη. Και ο 70χρονος Αυστριακός Μίκαελ Χάνεκε το καταφέρνει όσο ελάχιστοι δημιουργοί σήμερα. Δεν είναι ο μόνος που έχει κερδίσει 2 φορές το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, αλλά ο μόνος που το κατάφερε με 2 διαδοχικές ταινίες του. Κι αυτά ενώ προηγουμένως είχε κερδίσει το Βραβείο Σκηνοθεσίας των Καννών με την αμέσως προηγούμενω Ευρωπαϊκή ταινία του, και το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής άλλα 4 χρόνια νωρίτερα. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια έχει ανεβάσει το στάτους του στα ύψη, ως ένας auteur που όποτε κάνει ταινία όλοι στεκόμαστε προσοχή και θαυμάζουμε.

Κι όλα αυτά, για έναν σκηνοθέτη που δεν ξεκίνησε να κάνει σινεμά μέχρι τα 47 του, έχοντας προηγουμένως προσπαθήσει αποτυχημένα να κάνει καριέρα ως ηθοποιός, και απασχολούμενος εν συνεχεία ως σκηνοθέτης για τη Γερμανική τηλεόραση. Ξεκίνησε με την “Έβδομη Ήπειρο“ το 1989, αλλά από το “Funny Games” που έκανε τους πάντες να τον προσέξουν το 1997, έχουν περάσει μόλις 15 χρόνια.

Αρκούσαν.

Τουητάροντας από τις φετινές Κάννες, όπου ο Χάνεκε διαγωνίστηκε και θριάμβευσε με την “Αγάπη” του, ο Νικ Τζέιμς του σημαντικότερου κινηματογραφικού περιοδικού, Sight & Sound, έγραψε το πολύ απλό:

 

Στις ταινίες του ο Χάνεκε δημιουργεί πάντοτε λιτά, συγκλονιστικά σκηνικά, μιλώντας μέσα από συναρπαστικά καθορισμένες διαπροσωπικές σχέσεις των χαρακτήρων του, για τον άτομο και τη φθορά, για τον ηθικό και κοινωνικό φασισμό, για το πώς οι άνθρωποι έρχονται μαζί και πώς απομακρύνονται, για τη σωματική και ψυχολογική βία, για το ψέμα και την αλήθεια (του σινεμά και μη). Στην πραγματικότητα βλέποντας τις ταινίες του Χάνεκε απολαμβάνεις τόσο πλήρεις εμπειρίες που νιώθεις σα να έζησες σε ένα (ελάχιστο) σύμπαν για δυο ώρες πριν το δεις να καταστρέφεται.

Πώς να μιλήσεις εξάλλου για το σινεμά ενός δημιουργού που φοράει περήφανα το παράσημο της αμφισημίας των ταινιών του; “Ταινίες με υπερβολικές λεπτομέρειες και ηθική σαφήνεια χρησιμεύουν μόνο για άμυαλη κατανάλωση από τους θεατές,” έχει πει σε παλιότερη συνέντευξή του. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που το σινεμά του και τη φιλοσοφία δεν είναι εύκολο να το κατηγοριοποιήσεις: Αντί να απαντά, προτιμά να αναρωτιέται.

Καθώς προετοιμαζόμαστε για την προβολή της “Αγάπης” στις Νύχτες Πρεμιέρας, κοιτάμε πίσω στην καριέρα ενός εκ των μεγαλύτερων auteurs του σύγχρονου (και όχι μόνο) σινεμά.

 

Η εποχή των παγετώνων (1989-1994)

Έτσι χαρακτηρίζει κι ο ίδιος ο Χάνεκε τις 3 πρώτες του ταινίες, την “Έβδομη Ήπειρο”, το “Benny’s Video” και το “71 Fragments”, οι οποίες τον έβαλαν στο χάρτη στις αρχές των ’90s φέρνοντάς τον στην προσοχή των Φεστιβάλ και των Ευρωπαίων κριτικών. Διαθέτουν αρκετά πειραματικά στοιχεία, ιδίως τα “71 Fragments” (μια ταινία δίχως αφηγηματικό ιστό, αποτελούμενη, πράγματι, από 71 ‘θραύσματα’ ιστοριών), αλλά ταυτόχρονα κάνουν εξαρχής σαφές κάποιες από τις εμμονές του σκηνοθέτη, τόσο με απόγνωση της αστικής τάξης όσο με την παρακολούθηση, και την υποκειμενικότητα της εικόνας. (Το βίντεο και τα αποσπάσματα ειδήσεων παίζουν μεγάλο ρόλο σε αυτά τα φιλμ.)

 

“Funny Games” (1997)

Δυο τύποι αγνώστων λοιπών στοιχείων μπουκάρουν σε ήσυχο σπίτι οικογένειας στην εξοχή, τους βασανίζουν και τους σκοτώνουν και άμα κάτι πάει στραβά γυρίζουν πίσω την κασέτα και το ξανακάνουν. Ιδιοφυές φιλμ, μια ακόμα βόμβα στην καρδιά της οικογενειακής ευτυχίας, ένα ακόμα παιχνίδισμα (πιο συνειδητοποιημένο από ποτέ) με τον θεατή πάνω στην ψευδή φύση του μέσου. Το κακό δεν έχει λόγο και αιτία, μας λέει. Γι’αυτό και 15 χρόνια μετά, αυτή η ταινία-γροθιά παραμένει αξεπέραστη.

Κάννες: Πρώτη συμμετοχή στο διαγωνιστικό.

Αριστούργημα; Ξεκάθαρα.

 

“Άγνωστος Κώδικας” (2000)

Σαν μια λουστραρισμένη εκδοχή του “71 Fragments”, με παράλληλες ιστορίες χαρακτήρων που συναντιούνται μέσα από μακρά μονοπλάνα που ολοκληρώνονται μόνο καθώς η ματιά του φιλμ περνάει από τον έναν πρωταγωνιστή στον άλλον. Ο πλήρης τίτλος του φιλμ είναι “Incomplete Tales of Several Journeys” και ως κάτι τέτοιο θα πρέπει να εκληφθεί. Ο Χάνεκε συνεχίζει να μη νοιάζεται για τακτοποιημένη αφήγηση με αρχή, μέση, τέλος, πώς και γιατί.

Κάννες: Πάλι συμμετοχή στο διαγωνιστικό, έφυγε με το Οικουμενικό Βραβείο της Επιτροπής.

Αριστούργημα; Όχι, αλλά φοβερή ταινία έτσι κι αλλιώς.

 

“Η Δασκάλα του Πιάνου” (2001)

Απίστευτα δυνατό και σωστά ενοχλητικό ψυχοσεξουαλικό δράμα πάνω στην καταπίεση και την απόγνωση μιας 40άρας κθηγήτριας πιάνου και τους τρόπους με τους οποίους αυτή εκφράζεται όταν γνωρίζει έναν νεαρό μαθητή. Μπορεί να γίνεται κατά τόπους δυσάρεστο, αλλά είναι ταυτόχρονα και αριστοτεχνικό: Ο τρόπος που συμπληρώνεται το παζλ της συναρπαστικής περσόνας της καθηγήτριας σε καθηλώνει, με τη βοήθεια μιας από τις διαχρονικά σπουδαίες ερμηνείες του σινεμά, αυτή της σπουδαίας Ιζαμπέλ Ιπέρ.

Κάννες: Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, και Βραβεία για τους δύο πρωταγωνιστές, Ιζαμπέλ Ιπέρ και Μπενουά Μαζιμέλ.

Αριστούργημα; Αρκετά κοντά.

 

“Η Ώρα του Λύκου” (2003)

Υπό μία έννοια όλες οι ταινίες του Χάνεκε είναι μετα-αποκαλυπτικές ιστορίες προσωπικού και κοινωνικού τρόμου, απλά εδώ επέλεξε να το κάνει και κυριολεκτικό. Μια οικογένεια προσπαθεί να επιβιώσει μετά από μια μεγάλη καταστροφή αλλά συναντά μια σειρά από εμπόδια χαρακτηριστικά του Χανέκειου σύμπαντος, από τη μηδενική κατανόηση των γειτόνων μέχρι απουσία εξηγήσεων και φυσικά ως την κατάληψη της οικίας από βίαιους αγνώστους. Επίσης, Ιζαμπέλ Ιπέρ. Βασικά είναι Χάνεκε 101, αλλά μετά το τέλος του πολιτισμού. Και πιο όμορφο. Και με φωτιές. Δηλαδή τέλειο.

Κάννες: Προβολή εκτός συναγωνισμού.

Αριστούργημα; Παραγνωρισμένο.

 

“Κρυμμένος” (2005)

Ένα ζευγάρι αστών (εκείνος παρουσιαστής στην τηλεόραση, εκείνη εκδότρια βιβλίων) τρομοκρατείται όταν ένας άγνωστος τους αφήνει στην πόρτα μια σειρά από βιντεοκασέτες παρακολούθησης του σπιτιού τους, που σταδιακά ασκούν στην οικογένεια όλο και μεγαλύτερη πίεση. Το νήμα ξετυλίγεται σταδιακά και οι αποκαλύψεις είναι συγκλονιστικές καθώς όλες οι μορφές βίας αναγνωρίζονται ως ίσες σε αυτό το ανυπέρβλητο ψυχογράφημα που το περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ είχε τοποθετήσει στο #1 της λίστας των καλύτερων ταινιών των ’00s.

Κάννες: Βραβείο Σκηνοθεσίας και Οικουμενικό Βραβείο της Επιτροπής.

Αριστούργημα; Ναι, ναι, ναι.

 

“Funny Games (U.S.)” (2008)

Κοίτα πώς τα φέρνει καμιά φορά. Ο Χάνεκε πριν 10 χρόνια με ένα αρρωστημένα αστείο φιλμικό παιχνίδι είχε ουσιαστικά προβλέψει την κουλτούρα βίας που ειδικά στα τέλη των ’00s έκανε πάρτι στο zeitgeist. Πραγματοποιώντας ο ίδιος αυτό το αναίτιο ριμέικ, βάζοντας μια αναγνωρίσιμη σταρ σα τη Ναόμι Γουότς να βασανίζεται, έθεσε εαυτόν στο κέντρο του προβλήματος, κάνοντας κριτικούς στην Αμερική να τον βάλουν στην ίδια πρόταση με ανθρώπους σαν τον Ιλάι Ροθ και τη σειρά ταινιών “Saw”. Να πέσει φωτιά να μας κάψει δηλαδή. Το context είναι τα πάντα, κι αυτή η ταινία ήταν ένας λάθος υπολογισμός.

Κάννες: Η μόνη από τις τελευταίες 8 ταινίες του Χάνεκε που δεν πήγε στις Κάννες.

Αριστούργημα; Ξεκάθαρα όχι.

 

“Η Λευκή Κορδέλα” (2009)

Ασπρόμαυρη ταινία εποχής, αλλά σαφώς στο απέναντι άκρο του ακαδημαϊσμού που ίσως κάποιος σκεφτεί όταν διαβάσει αυτές τις λέξεις, το φιλμ παρακολουθεί τη σταδιακή γέννηση του φασισμού σε ένα Γερμανικό χωριό την αυγή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. “Μιλά για την προέλευση κάθε τύπου τρομοκρατίας, πολιτικής ή θρησκευτικής φύσης,” είναι η περιγραφή του Χάνεκε, που θα μπορούσε βασικά να αφορά σχεδόν κάθε ταινία της φιλμογραφίας του, αλλά που εδώ γίνεται σαφής, κυριολεκτική σπουδή. Δεν είναι ωραίο να κάνεις το σπουδαίο καλλιτεχνικό σινεμά να ακούγεται λες και είναι εκπαιδευτική τηλεόραση, αλλά η “Λευκή Κορδέλα” είναι πραγματικά μια ταινία που οι πάντες οφείλουν να δουν. Τώρα, σήμερα, εδώ.

Κάννες: Χρυσός Φοίνικας, επιτέλους. Επίσης κέρδισε και Χρυσή Σφαίρα ξενόγλωσσου, αλλά στα Όσκαρ έχασε από Ένα Κάποιο Αργεντίνικο Φιλμ.

Αριστούργημα; Όλοι θα πουν ναι, αλλά όχι. Αν και σαφώς πρόκειται περί σπουδαίας ταινίας, ο Χάνεκε έχει παραδώσει τα ίδια στοιχεία με πολύ πιο άμεσο και σοκαριστικό τρόπο στην φιλμογραφία του στο παρελθόν. Από την άλλη, ας μην αγνοούμε το timing. Από όλες τις ταινίες του Χάνεκε, είναι εκείνη που μας αφορά περισσότερο αυτή τη στιγμή. Must-see, απαραίτητο σινεμά.

“Αγάπη” (2012)

 

Φτάσαμε: Ένα ζευγάρι συνταξιούχων καθηγητών μουσικής βλέπουν τον πολυετή δεσμό αγάπης τους να δοκιμάζεται ύστερα από ένα πρόβλημα υγείας. Δε θα αφήσει τίποτα όρθιο ο Χάνεκε, το απόλυτο καλλιτεχνικό σινεμά καταστροφής κάνει, ακόμα και σε ένα δράμα δύο προσώπων.

Κάννες: Δεύτερο σερί Χρυσός Φοίνικας, και ο οποίος μάλιστα δεν αμφισβητήθηκε ούτε στιγμή πως θα κατέληγε σε αυτόν από την ώρα που προβλήθηκε το φιλμ. Θα εκπροσωπήσει την Αυστρία στα Όσκαρ.

Αριστούργημα; Για να δούμε. (Επιστροφή από το μέλλον: Είδαμε την ταινία, η απάντηση είναι ένα ξεκάθαρο ‘ΝΑΙ’.)

Η “Αγάπη” του Μίκαελ Χάνεκε προβάλλεται σε πρώτη πανελλήνια προβολή στο πλαίσιο των 18ων Νυχτών Πρεμιέρας, τη Δευτέρα 24 Σεπτεμβρίου στις 19.45 στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 1. Δες εδώ όλο το πρόγραμμα του Φεστιβάλ.

Βγαίνει στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 4 Οκτωβρίου από την Odeon.