«Όλες μου οι ταινίες είναι love stories»: Ο Barry Jenkins, 2 χρόνια μετά το Όσκαρ του ‘Moonlight’

Τέτοιες μέρες πριν 2 χρόνια γράφαμε σε αυτό το σάιτ για το πώς ο Barry Jenkins έγραφε ιστορία με το ‘Moonlight’ χωρίς καν να φανταζόμαστε πως θα κέρδισε και το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας λίγα 24ωρα αργότερα.

Κάτι που επίσης δε φανταζόμασταν ήταν πως 2 χρόνια μετά θα καθόμασταν απέναντί του για να μιλήσουμε, όχι μόνο για την ακόμα-απίστευτη εκείνη βραδιά (“δεν την ονειρεύομαι αλλά φίλε, τη σκέφτομαι. Ήταν ένα πολύ περίεργο πράγμα,” λέει για την οσκαρική του νίκη), αλλά για την επόμενη δουλειά του. Πριν το ‘Moonlight’ ο Jenkins είχε γυρίσει μόλις μία ταινία, ένα mublecore φιλμάκι 15 χιλιάδων δολαρίων του 2008. Ευτυχώς, δε χρειάστηκε τόσος χρόνος ούτε τόσο αγωνία μέχρι να γυρίσει την επόμενη ταινία του.

Το ‘Αν η Οδός Μπιλ Μπορούσε να Μιλήσει’ (‘If Beale Street Could Talk’, στις αίθουσες από τη Feelgood) αποτελεί διασκευή ενός βιβλίου του εμβληματικού συγγραφέα και ακτιβιστή James Baldwin, για τον οποίο μάλιστα είδαμε πέρσι στις αίθουσες και το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ ‘I Am Not Your Negro’. Ακολουθούμε την προσπάθεια μιας οικογένειας να αποδείξει την αθωότητα ενός νεαρού μαύρου άντρα που βρίσκεται άδικα στη φυλακή, την ώρα που η κόρη τους είναι έγκυος με το παιδί του.

“Αν ο Baldwin έγραφε ποτέ του ένα επεισόδιο του ‘Law & Order’ θα ήταν αυτό βιβλίο,” περιγράφει την ιστορία χαμογελώντας ο Jenkins, ο οποίος στέκεται απέναντί μας ευγενικός, χαμογελαστός, αλλά με ματιά που βγάζει σπινθήρες. Είναι ένας πανέξυπνος άνθρωπος που γνωρίζει πάρα πολύ καλά τι είναι αυτό που θέλει να πει. Δεν κοντοστέκεται, δεν αμφιβάλλει. Απαντά κάθε ερώτηση με βεβαιότητα και με πάθος και με ειλικρίνεια, κοιτώντας σε στα μάτια, όπως ακριβώς κοιτούν διαρκώς την κάμερα (και τον θεατή) οι ήρωες των ταινιών του.

Η ‘Οδός Μπιλ’ κουβαλά ως διασκευή τις αισθητικές εμμονές του Jenkins, ο οποίος θυμίζει περισσότερο κάποιων μαθητή σκηνοθετών σαν τον Wong Kar-wai ή τον Hou Hsiao-hsien με στοιχεία επικού μελοδραματισμού από το ‘50s Χόλιγουντ. Και, φυσικά, δηλωμένη λατρεία για την γαλλίδα auteur Claire Denis, την οποία χαρακτηρίζει “η σπουδαιότερη σκηνοθέτης στην ιστορία του κόσμου,” χωρίς καν να φαίνεται πως το λέει σαν υπερβολή. “Είμαι κάποιος που δίνει προτεραιότητα στην ομορφιά;,” αναρωτιέται. “Νομίζω πως είμαι,” απαντά άμεσα. “Επειδή η ιστορία αφορά σκοτεινά στοιχεία, δε σημαίνει πως η εικόνα πρέπει να είναι γκρίζα.”

Στην δική του ‘Οδό Μπιλ’, πρωταγωνιστούν οι KiKi Layne και Stephan James στους ρόλους του κεντρικού ζευγαριού, της Tish και του Fonny, με ένα σπουδαίο καστ να τους πλαισιώνει. Η Regina King, ίσως το φαβορί για το Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου, είναι η μητέρα της Tish, που σε ένα κομβικό σημείο της ταινίας παίρνει την υπόθεση πάνω της. Ο Colman Domingo του ‘Fear the Walking Dead’ είναι υπέροχος στο ρόλο του πατέρα. Η Teynah Parris, στο ρόλο της αδερφής της Tish, παραδίδει την ανατριχιαστική ατάκα “unbow your head, sister”. Κι ένα καστ από αναγνωρίσμους καρατερίστες (Brian Tyree Henry, Pedro Pascal, Diego Luna, Dave Franco!) εμφανίζονται όλοι τους σε μικρά αλλά αξέχαστα περάσματα, καθώς ο Jenkins συνθέτει το επιβλητικό, πανέμορφο, αλλά τόσο γεμάτο πόνο και απειλή σύμπαν γύρω από το κεντρικό του ζευγάρι νεαρών εραστών.

Συναντήσαμε τον βραβευμένο με Όσκαρ σκηνοθέτη στο Λονδίνο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του BFI, τον περασμένο Οκτώβριο, μια μέρα πριν η ταινία πραγματοποιήσει την πρεμιέρα της εκεί. Μας μίλησε για τη δύναμη του σινεμά στη σημερινή εποχή, για το πώς ενεπλάκη εξαρχής με τη διασκευή της νουβέλας του Baldwin, και για το αν ονειρεύεται ακόμα τη βραδιά του οσκαρικού θριάμβου του ‘Moonlight’.

Ι. Η σχολή κινηματογράφου, το ‘Medicine for Melancholy’ και η αγάπη για τον James Baldwin

Η πρώτη ταινία του Jenkins ήταν το φτηνό, mumblecore φιλμ ‘Medicine for Melancholy’. Από τότε δούλευε μαζί με τον ίδιο διευθυντή φωτογραφίας, James Laxton, κι από τότε ενδιαφερόταν για το πώς ένα νεαρό ζευγάρι μαύρων χαρακτήρων μπορούσε να κινηθεί, να ερωτευτεί, να περπατήσει, να ζήσει, μέσα σε ένα κοινωνικό χώρο που μοιάζει θεμελιωδώς στρεβλός. Σημειώνω πώς εκείνη η ταινία μου φαίνεται πολύ πιο συγγενική το ‘Beale Street’ από ό,τι το ‘Moonlight’, και μιλάμε για τα όσα συνδέουν όλες τις δουλειές του και το πώς η σχολή κινηματογράφου τον βοήθησε να εκτιμήσει την ομορφιά ως εργαλείο.

1. Ο Baldwin πάντα ήταν μέρος του έργου μου. Πάντα ήθελα να τον διασκευάσω. Πέρασα 5-6 χρόνια δουλεύοντας σε αυτό το έργο, ανάμεσα στην τελειοποίηση του σεναρίου και στην εξασφάλιση των δικαιωμάτων. Οπότε εξελίχθηκα πολύ μέσα σε αυτή την περίοδο και οπωσδήποτε εξελίχθηκα πολύ, ελπίζω!, από τότε που έκανα την πρώτη μου ταινία, το ‘Medicine for Melancholy’, το 2008.

10 χρόνια είναι πολύς χρόνος. Σημαίνει απλά ότι θα έπρεπε να έχω κάνει πολλές περισσότερες ταινίες ως τώρα!

2. Όταν πρωτομπήκα στην σχολή κινηματογράφου ήμουν ο λιγότερο τεχνικά καταρτισμένος άνθρωπος στην τάξη μου. Ήταν εκεί ο Wes Ball του ‘Maze Runner’, ο David Robert Mitchell, η Amy Seimetz, ήταν μια πολύ καλή περίοδος στη σχολή. Οπότε ένιωθα πως πρέπει να γίνω πολύ πολύ καλός στην κατανόηση των εικόνων και αυτή ήταν μια περίοδος που γυρίζαμε ακόμα σε φιλμ, οπότε δε μπορούσες απλά να κοιτάς στο μόνιτορ τι γίνεται και να τα αποφασίζεις όλα εκείνη την ώρα. Οπότε γι’αυτό ανέπτυξα μια υπερβολική εξάρτηση με την εικόνα.

Είμαι κάποιος που δίνει προτεραιότητα στην ομορφιά; Νομίζω πως είμαι, γιατί έβλεπα παιδιά που είχαν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να πουν αλλά επειδή το σινεμά με τα εργαλεία του είναι κάτι που κουβαλά τη φωνή σου, αν αυτό που κουβαλά τη φωνή σου δεν είναι άρτιο τότε οι άνθρωποι δε θα ακούσουν αυτό που έχεις να πεις. Οπότε ήταν πάντα κάτι πολύ σημαντικό για μένα.

3. Νομίζω πως πάντα αυτό θα ισχύει, αλλά όλες μου οι ταινίες είναι love stories με έναν τρόπο. Προσπαθώ να μην το παραδέχομαι, αλλά είναι. Όλες είναι love stories, ειδικά η καινούρια. Ο λόγος για αυτό είναι νομίζω πως στη ζωή μου τα πάντα έχουν να κάνουν με τις περιόδους εμμονής είτε με την αφθονία είτε με την πλήρη απουσία αγάπης. Νομίζω πως πολλοί άνθρωποι μπορούν να συνδεθούν με αυτό. Και νομίζω πως ιδιαίτερα οι μαύροι άντρες στο κέντρο των τριών ταινιών μου, μπορούν οπωσδήποτε να συνδεθούν με αυτό.

ΙΙ. Μετά το ‘Medicine’, πριν το ‘Moonlight’: Διασκευάζοντας το βιβλίο του ήρωά του

Μια σημαντική διευκρίνηση που αρέσει και στον ίδιον να κάνει είναι πως το ΟΚ για να διασκευάσει το ‘Beale Street’ δεν το πήρε μετά την οσκαρική διάκριση, αλλά πολύ πριν. Είναι προς τιμήν και του ίδιου του estate του Baldwin, αλλά και του δυνατού υλικού που τους παρουσίασε ο Jenkins, πως δέχθηκαν να του δώσουν τα δικαιώματα όταν ακόμα ήταν ένας σκηνοθέτης με μόνο ένα φτηνό indie στο βιογραφικό του και με σειρά ετών γεμάτα με διάφορα περιφερειακά πρότζεκτ αλλά καμία ταινία. Ο Jenkins μας εξηγεί πώς ήρθε εξαρχής σε επαφή με το βιβλίο και πώς δούλεψε παράλληλα με το όραμα του Baldwin, χωρίς καλά-καλά να το γνωρίζει, καθώς και για ποιο λόγο άλλαξε το τέλος της ιστορίας.

1. Είχα διαβάσει πάρα πολύ Baldwin μετά την αποφοίτησή μου στα 20-κάτι μου, δεν είχα διαβάσει ποτέ αυτό το βιβλίο όμως. Ένα φιλικό μου πρόσωπο που εμπιστεύομαι με ρώτησε αν είχα διαβάσει την ‘Οδό Μπιλ’ κι όταν είπα πως δεν το είχα διαβάσει μου εξήγησε πως ως φαν του Baldwin αγαπούσε πολύ αυτό το βιβλίο, ήταν σαν θρίλερ, πως αν ο Baldwin έγραφε ποτέ του ένα επεισόδιο του ‘Law & Order’ θα ήταν αυτό βιβλίο. Και μου είπε μετά πως πρέπει να το διαβάσω και πως μπορεί σίγουρα να βγει μια ταινία από αυτό και πως θα ήμουν καλό ταίριασμα.

Πολλοί άνθρωποι μου έλεγαν κατά καιρούς πως θα έπρεπε να διασκευάσω Baldwin, κι αυτό είναι πριν το ‘Moonlight’, αλλά ακόμα και τότε μου το έλεγαν. Συχνά αυτά τα πράγματα από το ένα αυτί μπαίνουν κι από το άλλο βγαίνουν αλλά το πήρα σοβαρά, το διάβασα και συγκινήθηκα αληθινά από τη δυαδικότητα των φωνών σε αυτό. Ο Baldwin μπορούσε να είναι ένας πολύ σκοτεινός, θυμωμένος συγγραφέας όταν έγραφε για την κοινωνική αδικία και για την Αμερική ως αυτό το ιδεαλιστικό μέρος, ως αυτό το πλαστό όνειρο. Αλλά μπορούσε να είναι και αισθησιακός και γενναιόδωρος και ρομαντικός, κι ένιωσα πως αυτή η ιστορία έδενε αυτά τα πράγματα, προχωρούσαν μαζί κρατώντας τα χέρια, και ένιωσα πως θα ήταν μια τρομερή πρόκληση να καταφέρω να το κάνω ταινία.

2. O Baldwin είχε ένα μικρό σημειωματάριο αλλά γεμάτο σημειώσεις. Είχε παντού ιδέες για το καστ, ιδέες για σκηνοθέτες, τα πάντα. Οι François Truffaut, Louis Malle, Gordon Parks και Lloyd Richards ήταν η ιδανική λίστα σκηνοθετών του και κάπως κατέληξα εγώ να βρίσκομαι σε αυτή τη θέση.

Είχε σχεδόν αρχίσει να γράφει το σενάριο. Τρόπος του λέγειν. Έγραφε σημειώσεις πάνω στο πώς θα προσέγγιζε το σενάριο. Θα ήταν με αφήγηση, με τη φωνή της Tish, ανέφερε πως δε θα συμπεριλάμβανε τη σκηνή στην εκκλησία με την Tish και τον Fonny και τα παιδιά που υπάρχει στο βιβλίο, αλλά και μερικές ακόμα σκηνές. Δεν πήρα στα χέρια μου αυτό το σημειωματάριο μέχρι όταν είχα γράψει εγώ 5 drafts του σεναρίου, και ήταν ωραίο να διαπιστώσω πως τα πράγματα που ίσως ήθελε να κάνει ή σκεφτόταν πως έπρεπε να γίνουν, τα έκανα ήδη. Διάολε, ίσως γι’αυτό να μου έδωσαν και τα δικαιώματα για να το διασκευάσω! Κυριολεκτικά τους έδειξα το σενάριο τη στιγμή που το έγραψα, οπότε δεν είχα κανένα μυστικό σχετικά με το τι σκόπευα να κάνω.

3. Όταν διαβάζεις το βιβλίο περνάς 17 ώρες μαζί του, με την εσωτερική του φωνή, οπότε βυθίζεσαι στο σώμα και την ψυχή και το μυαλό και την ψυχική κατάσταση των χαρακτήρων με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Νομίζω διαβάζοντάς το, το βιβλίο τελειώνει με έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Εξακολουθεί να μην έχει κλείσιμο αλλά ο Baldwin ασχολιόταν με κάτι περισσότερο από ένα κλείσιμο. Είναι αποτελεσματικό.

Όταν κάθεσαι σε ένα σινεμά και παρακολουθείς μια ταινία, νομίζω ένας θεατής αξίζει περισσότερο ένα κλείσιμο ή μια επιβεβαίωση πραγμάτων που υποπτεύεται. Ως και την τελευταία σκηνή η ταινία χτίζει προς ένα σχολιασμό πάνω στις μαύρες ζωές και τις μαύρες οικογένειες, την ιδέα της αγάπης ως ένα πράγμα που αν όχι να μας προστατεύσει, μπορεί τουλάχιστον να μας σώσει από την απόγνωση. Αλλά δεν το είδα αυτό να εκτίθεται στο τέλος, επειδή οι άνθρωποι αναρωτιούνται τι συνέβη τελικά στον Fonny, τι συνέβη στην οικογένεια. Κι απλά ήθελα να δείξει πως ο δεσμός της οικογένειας αυτής δεν σπάει. Και πως αυτοί οι άνθρωποι θα αντέξουν όταν υπάρχει ελπίδα. Ελπίδα πολύ προσγειωμένη, αλλά ελπίδα.

4. Το όλο point σε κάποιο επίπεδο είναι το να παροτρύνω κόσμο να διαβάσει Baldwin. Όχι απαραίτητα αυτό το βιβλίο αλλά Baldwin γενικότερα. Υπάρχει μια αναβίωση τώρα, και το ντοκιμαντέρ του Raul Peck βοήθησε κόσμο να δει το τεράστιο έργο που μας άφησε ο Baldwin, και νομίζω πως ήταν θέμα χρόνου να συμβεί. Είναι στη μόδα! Αλλά ελπίζω να έχει ως αποτέλεσμα κάτι πιο σταθερό από το να είναι απλά στη μόδα.

Ο Baldwin ήταν πολύ καλός κριτικός κινηματογράφου. Εύχομαι να ήταν εδώ μαζί μας. Είμαι πολύ περίεργος να δω τι θα πίστευε για αυτή την ταινία.

ΙΙΙ. Από το ‘Beale Street’ στο ‘Moonlight’: Το σινεμά ως ιδεολογικό όχημα

Στο “The Devil Finds Work” ο Baldwin γράφει πως το σινεμά δεν είναι αθώο, είναι μια ήπια δύναμη. Με αυτή την αφορμή, ο Barry Jenkins συζητά την ιδεολογική ευθύνη του σινεμά και του ίδιου ως δημιουργού, και το πώς οι ιστορίες των ταινιών του αλληλεπιδρούν με την κοινωνία γύρω μας. Και πάλι, έχει ενδιαφέρον να θυμόμαστε το ότι οι δύο ταινίες του γράφτηκαν πολύ κοντά η μία στην άλλη.

1. Ο Baldwin έγραψε τα περί “ήπιας δύναμης” στα τέλη των ‘60ς, και κοίτα τώρα γύρω μας όλες αυτές τις οθόνες. Το σινεμά δεν είναι ήπια δύναμη, είναι η δύναμη τώρα. Δεν διαβάζουμε πια τόσο πολύ όσο βλέπουμε, και άρα όλες αυτές οι αφηγήσεις που κάποτε θα μεταδίδονταν μέσα από βιβλία ή δοκίμια, τώρα μεταδίδονται μέσα από οπτικά μέσα. Είτε μέσα από ένα κλιπ 15” που βλέπεις στο τηλέφωνό σου ή απλά προσπαθώντας να δεις, δεν ξέρω, έναν αγώνα ποδοσφαίρου ή βλέποντας τις ειδήσεις. Αν πας στους Times ή στην Washington Post ή στο Der Spiegel για να διαβάσεις ένα άρθρο, ένα βίντεο θα αρχίσει να παίζει.

Οπότε νομίζω πως καθώς δημιουργούμε αυτές τις εικόνες, κάποιες φορές η κατασκευή μπορεί να είναι τόσο αποπλανητική που δεν δίνουμε σημασία στο μήνυμα που προωθείται. Και με έναν τρόπο, μπορείς να σπρώξεις πολύ επιθετικά, πολύ αποτρόπαια μηνύματα μέσα από το σινεμά, μέσα από την εικόνα. Οπότε δε νομίζω πως το σινεμά είναι καν ήπια δύναμη πια. Είναι κανονικότατη δύναμη και λόγω αυτού, άνθρωποι σαν εμένα έχουμε ευθύνη να είμαστε ηθικοί σχετικά με τις ιστορίες που λέμε, και οφείλουμε να λέμε την αλήθεια μέσα από αυτές.

2. Όπως και με το ‘Moonlight’, αν κάπως εξερευνήσεις τις συνθήκες στις οποίες λειτουργούν οι χαρακτήρες, θα δεις πως υπάρχει ένας σχολιασμός πάνω στο νομικό σύστημα. Δεν είναι ΓΙΑ ΑΥΤΟ οι ταινίες, αλλά είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Όχι μόνο αμερικάνικο πρόβλημα. Οπουδήποτε έχεις μια υπεράσπιση και μια εισαγγελία όπου ο στόχος είναι να κερδίσεις και όχι η αναζήτηση της αλήθειας, δημιουργείς ένα σενάριο όπου τα πράγματα μπορούν να εξελιχθούν σε κάτι εκπληκτικά διεστραμμένο και εκπληκτικά άδικο. Αυτοί οι άνθρωποι πληρώνονται 5 σεντς την ώρα. Η Ιστορία ήταν ακόμα πιο σκοτεινή, όπου άνθρωποι που δε μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σε λογαριασμούς θα έμπαιναν σε αυτά τα προγράμματα εργασίας φυλακών. Σκοτεινές καταστάσεις.

3. Κοίτα τι συμβαίνει το 1974 και γιατί η κατάσταση του Fonny είναι τόσο φρικτή. Έχουμε σήμερα όλες αυτές τις κάμερες και θα δεις κάτι που συμβαίνει σε έναν μαύρο άντρα, και είναι καταγεγραμμένο σε κάμερα και ΤΙΠΟΤΑ δε συμβαίνει. Οπότε φαντάσου όταν δεν υπήρχαν καν κάμερες, πόσα σκατά συνέβαιναν.

IV. Το ‘Moonlight’, τα Όσκαρ και η δύναμη της εικόνας

Chris Pizzello/Invision/AP / Chris Pizzello/Invision/AP

Η κουβέντα αναπόφευκτα οδηγείται στην αξέχαστη βραδιά των Όσκαρ του ‘17, με το ‘Moonlight’ να κερδίσει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας εις βάρος του ‘La La Land’ που είχε αρχικά -και λανθασμένα- ανακοινωθεί ως νικητής. Ο Jenkins μιλά σε βάθος για το τι σήμαινε αυτή η νίκη, και πώς θυμάται ακόμα ως σήμερα εκείνο το λάθος.

Δεν ονειρεύομαι την βραδιά των Όσκαρ αλλά έρχεται συχνά σε συζητήσεις. Θα είμαι κάπου και κάποιος θα πει “φίλε, σε ξέρω, από πού σε ξέρω;” επειδή ήταν ένα τόσο μεγαλόφωνο πράγμα. Και, ξανά, ζούμε σε ένα κόσμο εικόνων, και αυτή η εικόνα ήταν τόσο σαφής, οπότε… [σσ. κοιτάει προς τα εμάς στον καναπέ] Το είδατε ενώ συνέβαινε; Ή το πρωί; Κλείσατε την τηλεόραση όταν ανακοινώθηκε το ‘La La Land’; Πότε καταλάβατε ότι κάτι πήγαινε λάθος; Επειδή εγώ ξέρω φίλους μου που έκλεισαν την τηλεόραση, πήγαν για ύπνο και ξύπνησαν το άλλο πρωί “what the FUCK”. [γελάει]

Αλλά όχι, δεν το ονειρεύομαι, είναι όμως κάτι που επιστρέφει στο μυαλό μου μια στο τόσο, κάτι που ακόμα δε μπορώ να πιστέψω. Και άσε στην άκρη το λάθος που έγινε. Δε μπορώ να πιστέψω καν ότι ΗΜΑΣΤΑΝ στα Όσκαρ. Ο τρόπος με τον οποίο φτιάξαμε αυτή την ταινία, αυτό που αφορούσε η ταινία, ήταν μια διαδικασία χωρίς τον παραμικρό συμβιβασμό. Και τα πάντα που μου είχαν πει ποτέ για αυτή τη βιομηχανία ήταν πως, αυτού του είδους οι ταινίες δεν καταλήγουν σε αυτό το μέρος. Για μένα λοιπόν αυτό που έγινε είναι κατάθεση όχι τόσο σε εμένα, αλλά στον κόσμο που αψήφισε το στερεότυπο ή της αφήγησης που προωθείται πως μόνο συγκεκριμένες ταινίες μπορούν να λειτουργήσουν σε αυτή τη σφαίρα, πως μόνο ορισμένες ταινίες μπορούν να φτάσουν στα Όσκαρ.

Chris Pizzello/Invision/AP / Chris Pizzello/Invision/AP

Barry Jenkins και Janelle Monae στην 89η απονομή των Όσκαρ (Chris Pizzello/Invision/AP)

Ξέρω πως περισσότεροι άνθρωποι είδαν την ταινία λόγω του τι συνέβη στα Όσκαρ και αυτό που μου αρέσει σε όλη αυτή την ιστορία -κι αυτό δένει στην κουβέντα περί ήπιας δύναμης του σινεμά- είναι πως νομίζω ο τρόπος με τον οποίο φτιάχνω ταινίες, η γλώσσα του είναι απαλή, όχι ιδιαίτερα επιθετική. Κάνω ερωτήσεις, όχι δηλώσεις. Και κάποιες φορές αυτά τα πράγματα είναι δυσκολότερο να ακουστούν, αλλά νομίζω πως χάρη στα Όσκαρ περισσότεροι άνθρωποι αναζήτησαν το μήνυμα, αναζήτησαν το ίδιο το φιλμ.

Δεν το ονειρεύομαι αλλά φίλε, το σκέφτομαι. Ήταν ένα πολύ περίεργο πράγμα. Και θα είμαι ειλικρινής, συναισθηματικά με πλήγωσε με κάποιο τρόπο. Αυτό έχει να κάνει με εμένα προσωπικά, αλλά πάντα σε κάποιο επίπεδο αμφιβάλλω ότι νικήσαμε. Ακόμα κι όταν έκαναν την αλλαγή. Επειδή ήταν λάθος κι επειδή δεν αναγράφεται τίποτα πάνω σε ένα Όσκαρ, και δεν είχα στα χέρια μου τον φάκελο, πέρασαν κάπου 40 λεπτά όπου δεν είχα καμία απόδειξη και στα αλήθεια αμφέβαλα. Μάλλον αυτό λέει κάτι σκοτεινό για μένα. Ακόμα κι όταν το κράταγα στο χέρι μου, σκεφτόμουν πως σίγουρα, θα το πάρουν πίσω. Την είδατε αυτή την ταινία. Τα πάντα χάνονται.

Αλλά όχι, νικήσαμε. Όταν πηγαίνω σπίτι είναι ακόμα εκεί.

V. Γυρίζοντας το ‘Beale Street’: Βλέμματα, ομορφιά και εμπειρίες

Μιλώντας για το νέο του φιλμ, το ειλικρινά σπουδαίο ‘If Beale Street Could Talk’, εστιάζουμε τη συζήτηση σε κάποιες σκηνές-κλειδιά του φιλμ. Η μία, είναι νωρίς στην ταινία, όταν η Tish αποκαλύπτει στην οικογένειά της πως είναι έγκυος, κι η αδερφή της λέει την σπουδαία φράση “unbow your head, sister”, σα να της λέει πως δεν έχει τίποτα να απολογηθεί και σε κανέναν. Αργότερα, διαμέσου του φιλμ, η κάμερα του Jenkins κοιτάει συνεχώς τους χαρακτήρες κατάματα, φέρνοντάς τους σε επαφή με τους θεατές. Ο Jenkins συζητά μαζί μας τη διαδικασία του γυρίσματος και τη λογική των αισθητικών επιλογών του.

1. Σε αυτή τη σκηνή συγκεκριμένα υπάρχει η ιδέα της ντροπής. Όταν η Tish λέει την ιστορία 5 φορές εκείνη τη μέρα, εμείς δείχνουμε μόνο 2, όταν το λέει στον Fonny και στη μητέρα του. Όλες τις άλλες φορές κάποιος άλλος το λέει ή συμβαίνει εκτός οθόνης, αλλά υπάρχει παντού η ιδέα της ντροπής για μια νεαρή μαύρη γυναίκα, ανύπαντρη, να είναι έγκυος στα 18. Υποθέτεις όλα αυτά τα πράγματα που έρχονται μαζί.

Θυμάμαι πως κάναμε μια δοκιμαστική προβολή της ταινίας και σε ένα focus group μια γυναίκα σηκώθηκε, ήταν πολύ συγκινημένη, και είπε πως πρέπει να μιλήσει για τη σκηνή που η Tish λέει στον πατέρα της πως είναι έγκυος, πως ήταν πολύ δυνατή για εκείνην, γιατί υπέθεσε πως θα εξελισσόταν με έναν άλλο τρόπο, υπέθεσε πως ο πατέρας της θα θύμωνε, υπέθεσε πως θα την έδιωχνε από το σπίτι, κι όταν τίποτα από αυτά δε συνέβη ένιωσε ντροπή που προέβαλε αυτές τις σκέψεις πάνω στην ιστορία. Είπε, “γιατί να υποθέσω πως δε θα την αγαπούσαν μετά, πως δε θα τη φρόντιζαν;”. Οπότε με αυτή η ατάκα, “unbow your head, sister” (“σήκωσε το κεφάλι σου”) η Teyonah Parris που παίζει την αδερφή της, της λέει ότι δεν υπάρχει απολύτως τίποτα για το οποίο έχεις να ντρέπεσαι.

Γιατί το κεφάλι της KiKi έχει χαμηλώσει εκεί. Αυτό είναι κάτι που πήρα απευθείας από το βιβλίο. Κι ένα πράγμα που λάτρεψα δουλεύοντας στην ταινία ήταν ότι οι ηθοποιοί απλά το έπιασαν. Δηλαδή, δεν έπρεπε να εξηγήσω στην KiKi ή στην Teyona πώς να νιώσουν. Οι πάντες σε αυτό το δωμάτιο ήξεραν αυτούς τους χαρακτήρες και ήξεραν αυτή την εμπειρία.

2. Όταν ήμασταν στο σετ δεν ήξερα ποτέ πότε θα κάναμε τέτοια πλάνα με το βλέμμα των ηρώων, και ποτέ δεν έλεγα στους ηθοποιούς όταν το αποφασίζαμε. Για μένα υπάρχει πάντα μια απόσταση ανάμεσα στον ηθοποιό και τον ερμηνευτή, είναι μια πνευματική προσπάθεια  το να παίζεις έναν ρόλο, δε μπορείς ποτέ να συγχωνευτείς απόλυτα με τον χαρακτήρα, και ειδικά όχι στον χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας όταν φτιάχνουμε αυτές τις ταινίες, τις γυρίζουμε πραγματικά γρήγορα. Αλλά ορισμένες φορές υπάρχει μια στιγμή που ο διαχωρισμός ανάμεσα στον ηθοποιό και το χαρακτήρα εξαφανίζεται. Είναι σχεδόν σαν διαλόγισμός, όπου ο εγκέφαλός σου πηγαίνει προς ένα λευκό θόρυβο, οι ηθοποιοί μεταβαίνουν σε ένα χώρο λευκού θορύβου, και τότε είναι που νομίζω πως πρέπει να τους κοιτάζεις απευθείας στα μάτια. Επειδή θέλω να δώσω αυτό το αίσθημα στους θεατές, θέλω να αφαιρέσει τα οποιαδήποτε εμπόδια υπάρχουν ανάμεσα στον θεατή και τον ηθοποιό.

Jordan Strauss/Invision/AP / Jordan Strauss/Invision/AP

Ο Barry Jenkins σε προβολή του ‘Beale Street’ στο Λος Άντζελες (Jordan Strauss/Invision/AP)

Επίσης, κάνω αυτές τις ταινίες που έχουν κυρίως να κάνουν με μαύρους ανθρώπους. Ένας αρθρογράφος στους New York Times έκανε αυτή την παρατήρηση, οι μαύροι θεατές παρακολουθούν σινεμά, βλέπουν ταινίες, διαβάζουν λογοτεχνία πάνω από έναν αιώνα, που αφορά κυρίως λευκούς ανθρώπους, είναι έργα κεντραρισμένα γύρω από λευκά πρόσωπα που κοιτάζουν στα μάτια άλλα λευκά πρόσωπα. Οι λευκοί θεατές είχαν πολύ λιγότερες ευκαιρίες να κοιτάζουν εικόνες ανθρώπων που μοιάζουν σαν εμένα. Δεν είναι αυτός ο λόγος που το κάνουμε στην ταινία, αλλά κατανοώ απόλυτα πώς μπορεί να λειτουργεί και με τέτοιο τρόπο.

Όταν πάω στην προβολή της ταινίας αύριο στο Φεστιβάλ Λονδίνου, τα 2/3 του κοινού θα είναι λευκοί άνθρωποι και θα πρέπει να κοιτάξουν ευθέως στα μάτια αυτού του χαρακτήρα που παίζει ο Stephan James, να ακολουθήσουν τη διαδρομή του, να ταυτιστούν με ό,τι αισθάνεται. Οπότε νιώθω πως είναι απαραίτητο εργαλείο στο να μπορέσουμε να μοιραστούμε ό,τι συναίσθημα αφορά η ταινία. Και υπό μία έννοια είναι ένα δώρο νομίζω. Γιατί εμείς είχαμε την ευκαιρία να βιώσουμε τη δική σας εμπειρία για πολύ καιρό τώρα, και τώρα πιστεύω πως με τη δουλειά που κάνω εγώ, και τη δουλειά που κάνει ο Ryan και η Ava και η Dee κι ο Jordan κι ο Spike κι όλοι αυτοί οι φοβεροί άνθρωποι που δουλεύουν αυτή τη στιγμή, τώρα μπορείτε κι εσείς να έχετε αυτή την εμπειρία.

[σσ. σε αυτό το σημείο, μια συνάδελφος σημειώνει πως ως γυναίκα θα μπορούσε να πει πως έχει βιώσει το ίδιο ακριβώς πράγμα.]

Ακριβώς! Όχι, όχι, ισχύει απόλυτα, και αυτό που αγαπώ σε αυτή την ταινία είναι πως… δεν είχα κάνει ποτέ μια ταινία με γυναίκα πρωταγωνίστρια και με κάποιον τρόπο, μέσα από το έργο του κυρίου Baldwin, ενός γκέι μαύρου άντρα, μου δόθηκε το δώρο μιας ταινίας που ΝΟΜΙΖΩ πως προσπαθεί τουλάχιστον με κάποιον τρόπο να μιλήσει ως προς το γυναικείο βλέμμα. Το κατά πόσο το πέτυχα…

Όταν μιλάμε για συνεργασία με ηθοποιούς, ειδικά σε αυτή την ταινία, μιλάμε για απόλυτη εμπιστοσύνη. Δεν ξέρω πως είναι να είσαι γυναίκα, δεν έχω την παραμικρή ιδέα, οπότε αν η Regina και η KiKi και η Teyonah μου λένε κάτι, εγώ οφείλω να το ακούσω. Πρέπει να το ακούσω, να περιορίσω τον σκηνοθετικό μου εγωισμό και να πω, ξέρεις κάτι; Έχεις δίκιο. Οπωσδήποτε πρέπει να έχεις δίκιο, γιατί εγώ δεν έχω ιδέα για αυτό για το οποίο μιλάς. Δεν το έχω ζήσει.

3. Σε αυτή την ιστορία ήταν πολύ σημαντικό για μένα, επειδή παρόλο που οι ειδικά μαύροι άνθρωποι στην Αμερική έχουν υποφέρει φρικαλέα εγκλήματα τόσο από την ίδια την κυβέρνησή τους όσο κι από τους συνανθρώπους τους, υπάρχει ακόμα χαρά, υπάρχει ακόμα ομορφιά στις μαύρες ζωές. Και γι’αυτό ένιωσα πως αυτή η ταινία θα έπρεπε να περιλαμβάνει αυτές τις πτυχές επίσης.

Μαζευόμασταν λοιπόν έτσι όπως καθόμαστε εδώ, εγώ, ο σχεδιαστής παραγωγής, ο διευθυντής φωτογραφίας, η σχεδιάστρια των κουστουμιών, και καθόμασταν στο σαλόνι του Mark Friedberg (σσ. ο σχεδιαστής παραγωγής), πίναμε κρασί, και ανταλλάζαμε μεταξύ μας φωτογραφίες και συζητούσαμε, αυτό το mood board, όχι, δες το άλλο mood board, και κάπως έτσι, σιγά σιγά, αυτά τα χρώματα κι αυτά τα μοτίβα και τα σχήματα θα μεταπηδούσαν από το σχεδιασμό των κουστουμιών στον διευθυντή φωτογραφίας στον σχεδιασμό παραγωγής και καταλήγαμε σε ένα μέρος όπου λέγαμε πως ναι, θα κάνουμε ένα χρωματικά κορεσμένο, πλούσιο, όμορφο φιλμ και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με αυτή την απόφαση. Απλώς και μόνο επειδή η ιστορία αφορά σκοτεινά στοιχεία, δε σημαίνει πως η εικόνα πρέπει να είναι γκρίζα.

*Το ‘Αν η Οδός Μπιλ Μπορούσε να Μιλήσει’ (‘If Beale Street Could Talk’) του Barry Jenkins κυκλοφορεί στις αίθουσες την Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου από την Feelgood.