Αλγερινή επανάσταση: Η γαλλική αποικία που έγινε ανεξάρτητο κράτος

O Maurice Audin ήταν ένας νέος Γάλλος μαθηματικός που δούλευε στο Πανεπιστήμιο του Αλγερίου. Ο Maurice Audin ήταν επίσης μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αλγερίας και αγωνιστής υπέρ της ανεξαρτησίας της Αλγερίας και ενάντια στην αποικιοκρατική πολιτική της Γαλλίας. Ο Audin συλλαμβάνεται στο σπίτι του από τον γαλλικό στρατό στις 11 Ιουνίου του 1957 και βασανίζεται. Ο τελευταίος που τον βλέπει ζωντανό είναι ο Henri Alleg που επίσης έχει συλληφθείι και βασανίζεται. Τα τελευταία λόγια του Maurice Audin προς τον Henri Alleg ήταν “c’est dur,Henri” (μεταφράζοντας “είναι πολύ δύσκολο, Henri”).

O Macron αναγνώρισε μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο τη χρήση βασανιστηρίων από τον γαλλικό στρατό κατά τον Γαλλο-αλγερινό πόλεμο, έναν από τους πιο εμβληματικούς αποαποικιοκρατικούς πολέμους του 20ού αιώνα ο οποίος τελειώνει επίσημα, σαν σήμερα, στις 19 Μαρτίου του 1962 έχοντας ξεκινήσει 7 χρόνια πριν, την 1η Νοεμβρίου του 1954. Η ιστορία της σχέσης της αποικιοκρατικής Γαλλίας και της Αλγερίας είναι μια ιστορία που μπορεί να ενταχθεί στα παγκόσμια ιστορικά συμφραζόμενα από τον 19ο αιώνα μέχρι τους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες των μέσων του 20ού αιώνα και φέρνοντας ταυτόχρονα την πρώτη λαϊκή εξέγερση ενάντια στην ευρωπαϊκή κυριαρχία.

Ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας των μεγάλων αποικιοκρατικών σχηματισμών της Ευρώπης. Η Γαλλία, λοιπόν, σε αυτό τον πλαίσιο των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων καταλαμβάνει το 1830 το Αλγέρι με σκοπό να διαχειριστεί τα εδάφη της χώρας οικονομικά και εμπορικά. Η Αλγερία ήταν τυπικά μέχρι τότε μέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ωστόσο, ουσιαστικά ήταν σε ένα καθεστώς αυτονομίας στο μεγαλύτερο μέρος της. Οι Αλγερινοί από πολύ νωρίς αντιστάθηκαν στην εισβολή της Γαλλίας. Ο Abdelkader εκλέγεται εμίρης και καταφέρνει να ενώσει τις διάφορες φυλές της περιοχής σε έναν πόλεμο ενάντια στη Γαλλία και να πετύχει σημαντική νίκη ενάντια στον γαλλικό στρατό, ο οποίος, ωστόσο, αυξάνει την ένταση των επιχειρήσεων. Τελικά τον Μάιο του 1837 υπογράφεται η Σύμβαση της Τάφνα, η οποία διατηρείται για 3 χρόνια αλλά διαρρηγνύεται τον Οκτώβριο του 1839. Το 1840 ο Γάλλος πρωθυπουργός Thiers αποφασίζει την ολοκληρωτική κατάληψη της Αλγερίας και διορίζει γενικό κυβερνήτη της χώρας τον Bugeaud. Ο Abdelkader μετά από έναν μακροχρόνιο πόλεμο παραδίνεται στους Γάλλους το 1847. Η Αλγερία ανήκε πλέον στη Γαλλία.

AP Photo

(AP Photo)

Ξέρουμε ότι μια αποικιακή κατάκτηση είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από μια απλή κατάληψη μιας περιοχής: περιλαμβάνει αποικισμούς, σταδιακές μετακινήσεις πληθυσμών, εκκαθαρίσεις, προσπάθειες ‘εκπολιτισμού’ της αποικιοκρατούμενης περιοχής. Το 1871 ξεκινάει ο κυρίως αποικισμός της Αλγερίας από τη Γαλλία, όταν μετά την προσάρτηση της Αλσατίας και της Λορένης από τη Γερμανία, οι πρόσφυγες από τις περιοχές αυτές μετεγκαθίστανται στην Αλγερία. Όλα αυτά στο πλαίσιο του εκπολιτισμού μιας ‘βάρβαρης’ χώρας από το άστρο του αυτοχαρακτηριζόμενου ως ανώτερου πολιτισμού, του γαλλικού.

Αυτή η ρατσιστική θεωρία περί εκπολιτισμού της Αλγερίας αποκτά με την πάροδο των χρόνων -και τελείως πρακτικά- ταξικά χαρακτηριστικά. Ο τρόπος που διοικείται η περιοχή από τη Γαλλία αποκλείει τον γηγενή πληθυσμό από τα δίκτυα εξουσίας, τον περιθωριοποιεί και τον εξουσιάζει αυταρχικά. Περιουσίες δημεύονται, άνθρωποι εξαθλιώνονται, ενώ δεν ταυτόχρονα δεν έχουν κανένα λόγο ως προς τον τρόπο που θα γίνεται η διοίκηση. Η αποικιοκρατία, άλλωστε, στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είχε καταστροφικά αποτελέσματα για τους γηγενείς πληθυσμούς οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά. Η Αλγερία δεν αποτελούσε εξαίρεση.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος με τη συμμετοχή χιλιάδων στρατιωτών από τις ευρωπαϊκές αποικίες επιτείνει τη δυσαρέσκεια και την αμφισβήτηση ενάντια στις αποικιοκρατικές διοικήσεις. Ειδικά στην περίπτωση της Αλγερίας, χιλιάδες μουσουλμάνοι Αλγερινοί συμμετείχαν στο πλευρό του γαλλικού στρατού και επιχειρούσαν σε μέτωπα της Ευρώπης (ιδίως στην Ιταλία και την ανακατάληψη της βόρειας Γαλλίας) ρισκάροντας τη ζωή τους για τη Γαλλία και αναμένοντας λογικά ότι αυτή η αυτοθυσία τους θα λαμβανόταν υπόψη μετά το τέλος του πολέμου. Κάτι που δεν έγινε ποτέ.

Είναι αρκετά ενδεικτικό ότι στις 8 Μαΐου του 1945, ημέρα που η ναζιστική Γερμανία παραδίδεται και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει, στην Αλγερία χιλιάδες βγαίνουν στον δρόμο, προκειμένου να διαδηλώσουν υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της χώρας. Η γαλλική αστυνομία ανοίγει πυρ στους διαδηλωτές. Ακολουθούν συρράξεις στην ευρύτερη περιοχή. Οι νεκροί φτάνουν τους 20.000 (Peyroulou Jean-Pierre 1945). Οι βάσεις για την αλγερινή επανάσταση είχαν ήδη στηθεί.

Την 1η Νοεμβρίου 1954, λοιπόν, στοχευμένες επιθέσεις εναντίον γαλλικών στόχων σημάνουν την έναρξη της αντίστασης των αποκιοκρατούμενων Αλγερινών και του Εθνικό Απελευθερωτικού Μετώπου της Αλγερίας (FNL). Μαζί και ένα ραδιοφωνικό διάγγελμα που καλούσε τον αλγερινό λαό σε ένοπλο αγώνα εναντίον της Γαλλίας. Η Γαλλία, μέρος της οποίας θεωρούνταν η Αλγερία, αντιμετωπίζει το ζήτημα ως εσωτερική κρίση και αρχικά υποβαθμίζει τη σημασία του. Χαρακτηριστικά, στέλνει για να καταστείλει την εξέγερση τις αστυνομικές δυνάμεις και όχι τον στρατό. Για μεγάλο χρονικό διάστημα η γαλλική κυβέρνηση αρνούνταν να αναγνωρίσει ότι η κατάσταση στην Αλγερία ήταν εκτός ελέγχου.

Η σύγκρουση του τακτικού γαλλικού στρατού με το FNL μπορεί να θεωρηθεί περισσότερο ένας ανταρτοπόλεμος μακράς διαρκείας. Ταυτόχρονα τα μέλη του FNL προσπαθούν να φέρουν το μέτωπο του πολέμου και στη μητροπολιτική Γαλλία μέσω τρομοκρατικών χτυπημάτων. Η σφοδρότητα των συγκρούσεων αρχίζει να γίνεται ζήτημα και στην κυρίως Γαλλία με διανοούμενους, ακτιβιστές και πολιτικούς να ασχολούνται άμεσα με όσα συμβαίνουν στην Αλγερία.

Την ώρα που στην Αλγερία η κατάσταση γίνεται χαώδης με δολοφονίες, τρομοκρατικές επιθέσεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις, ο Ντε Γκωλ επιστρέφει στην εξουσία αναπτερώνοντας το ηθικό των pied-noir και του επαγγελματικού στρατού της Γαλλίας ότι η αναποφασιστικότητα των γαλλικών κυβερνήσεων θα τερματιστεί και η Γαλλία θα προβεί σε μια αποφασιστική και ολοκληρωτική νίκη. O Ντε Γκωλ όμως αναγνωρίζει ότι η κατάσταση ήταν αδιέξοδη, όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα του πολέμoυ. Αλλάζει τη στάση του και, εγκαταλείποντας τα συνθήματα περί “Γαλλικής Αλγερίας”, τάσσεται υπέρ της αυτονόμησης της Αλγερίας. Αυτό οδηγεί σε νέες αναταραχές και σε προσπάθεια πραξικοπήματος εναντίον του Ντε Γκολ.

Στις 8 Ιανουαρίου γίνεται δημοψήφισμα στη Γαλλία με συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων εντός μητροπολιτικής Γαλλίας (75,3%) και της Αλγερίας (69,5%) να τάσσονται υπέρ της αυτοδιάθεσης των κατοίκων της Αλγερίας και της οργάνωσης θεσμών στην Αλγερία στη βάση της αυτοδιάθεσης αυτής. Τελικά στις 18 Μαρτίου 1962 υπογράφεται η Συμφωνία του Εβιάν που εξασφάλισε τη λήξη των εχθροπραξιών και την αυτονόμηση της Αλγερίας. Ως η ημερομηνία της επίσημης λήξης του πολέμου ορίζεται η 19 Μαρτίου 1962.

Τα γεγονότα στην Αλγερία, παρά τη σφοδρότητά τους, για τις επόμενες δεκαετίες εντάχθηκαν σε ένα καθεστώς συλλογικής λήθης. Μια οκταετία που ήταν σαν να μη συνέβη ποτέ για τη Γαλλία, η οποία ακολούθησε μια γενικότερη προσπάθεια της Ευρώπης να ξεχάσει το αποικιοκρατικό της παρελθόν το οποίο αντιμετώπιζε ενοχικά, ακόμα και όταν οι μετα-αποικιοκρατικές σπουδές έγιναν ξεχωριστό πεδίο επιστημονικής έρευνας. Όλα αυτά μέχρι να επανέλθει στη Γαλλία ο διάλογος για τη στάση των κυβερνήσεων ενάντια στην Αλγερία και η αναγνώριση, από τα πιο επίσημα χείλη, των πρακτικών βασανιστηρίων και εκτελέσεων του γαλλικού κράτους στην Αλγερία.

Σε κάθε περίπτωση, ο πόλεμος της Αλγερίας υπήρξε ένας ακόμα τόπος όπου η συλλογική αμνησία ενός ολόκληρου κράτους έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματική ύπαρξη χιλιάδων νεκρών σε μια πορεία 132 χρόνων και, επομένως, ολόκληρων γενιών από Αλγερινούς που γεννήθηκαν και πέθαναν ως μέλη μιας αποικίας, πλήρως προσαρτημένης στη μητρόπολη, χωρίς όμως κανένα δικαίωμα να επηρεάσουν την πολιτική κατάσταση της γενέτειράς τους. Άλλωστε, όπως συμβαίνει συνήθως, ο ρόλος του εκπολιτιστή είναι ο πιο σκληρός όλων.

Πηγές με ελεύθερη πρόσβαση σχετικά με τον πόλεμο της Αλγερίας:

– Ο Πόλεμος της Αλγερίας και η μνήμη του

– Ο αγώνας της Αλγερίας για ανεξαρτησία

– Ο Πόλεμος της Αλγερίας

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo)