Βλέποντας την Παναγία των Παρισίων να καίγεται

Κάπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, τον Φεβρουάριο του 1909 ο Ιταλός ποιητής Filippo Marinetti εξέδωσε το Μανιφέστο του Φουτουρισμού, ενός καλλιτεχνικού και κοινωνικού κινήματος που σκοπό είχε να υμνήσει τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής και να αποκόψει την ανθρωπότητα από κάθε αγκίστρωση από το παρελθόν. “Ποιος ο λόγος να κοιτάμε προς τα πίσω, όταν αυτό που θέλουμε είναι να σπάσουμε τις μυστηριώδεις πόρτες του Αδύνατου; Ο Χώρος και ο Χρόνος πέθαναν χθές”, γράφει στο Μανιφέστο του για να συμπληρώσει τον στόχο του φουτουρισμού: “θα καταστρέψουμε τις βιβλιοθήκες, τις ακαδημίες όλων των ειδών”. Η σχέση του ανθρώπου με το παρελθόν του είναι από τα βασικά στοιχεία για να καταλάβει ποιος είναι στον παρόν του.

Ομολογώ ότι ως πρώτη αντίδραση ήμουν λίγο σκεπτικός απέναντι στους θρήνους για την πυρκαγιά στην Παναγία των Παρισίων. Τα μνημεία της ανθρωπότητας που υπέστησαν πυρκαγιές και φυσικές καταστροφές ή και ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι εκατοντάδες. Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά. Όταν κοιτάμε τον λόφο της Ακρόπολης δεν κοιτάμε κάτι που παρέμενε απαράλλακτο ανά τους αιώνες: οι Πέρσες καταστρέφουν την Αθήνα το 480πΧ, οι Έρουλοι το 267 μ.Χ, τον 6ο αιώνα οι ναοί γίνονται χριστιανικοί, το 1458 Τζαμί, το 1687 οι Ενετοί βομβαρδίζουν τον Παρθενώνα. Εξάλλου, αυτό ισχύει και για τον ίδιο τον ναό της Notre Dame, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανακατασκευάστηκε το 1844.

AP Photo/Diana Ayanna

(AP Photo/Diana Ayanna)

Τα περισσότερα κτίρια από εκείνα που βλέπουμε με θαυμασμό ξαναχτίστηκαν, αναστηλώθηκαν, πέρασαν διάφορες φάσεις και επιβίωσαν τελικά μέσα στον χρόνο. Κατά πάσα πιθανότητα, το ίδιο θα συμβεί και εδώ. Ένα σύμβολο άλλωστε δεν είναι τα υλικά της κατασκευής του. Η Notre Dame δεν βρίσκεται εκεί, απλά επειδή έχει τη γοητεία του παλιού. Αποτελεί ένα σύμβολο το οποίο επίσης δεν μένει απαράλλακτο από τον χρόνο ως προς τι συμβολίζει. Αν κάποτε φτιάχτηκε μεγαλειώδης για να προσδίδει δέος στους πιστούς που αντίκριζαν ένα γιγαντιαίο πανέμορφο κτίριο σε αντίστιξη με τα άθλια φτωχόσπιτα στα οποία κατά βάση ζούσαν, σήμερα είναι ένα τουριστικό μνημείο που συμβολίζει, ας το πούμε πολύ χοντρικά, το κοσμικό Παρίσι, τη μητρόπολη του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι ο τρόπος που βιώσαμε την καταστροφή ως ένα μιντιακό γεγονός. Δεν το διαβάζουμε από το χειρόγραφο του τάδε λόγιου 2 αιώνες μετά την τάδε πυρκαγιά. Βλέπουμε μπροστά μας την καταστροφή ενός ναού φτιαγμένου να προκαλεί δέος. Το είδαμε στο feed μας, ανάμεσα σε στάτους που είχαν ξεμείνει και αφορούσαν τη βροχή ή τη τελευταία σεζόν του Game of Thrones. Το είδαμε μέσα από τα smartphones μας. Καταναλώσαμε την είδηση όπως χιλιάδες άλλες. Τη συνδέσαμε με την ποπ κουλτούρα. Οι απεικονίσεις του Κουασιμόδου που κλαίει είναι οι απεικονίσεις του Κουασιμόδου της Disney. Ούτε καν του Ουγκό. Η Παναγία των Παρισίων, λοιπόν, συμβολίζει για πολλούς από εμάς και μια παιδικότητα.

Η Notre Dame χτίστηκε και αναστηλώθηκε σε μια εποχή που η διάκριση μεταξύ υψηλού και μαζικού ήταν απόλυτη, στέρεα και εντελώς φανερή. Και στην περίπτωση της Notre Dame η διάκριση αυτή έγινε ακόμα πιο απόλυτη λόγω των υπερβατικών της νοημάτων. Χτίστηκε ως μέρος συνάντησης του ανθρώπου με τον Δημιουργό του.

(AP Photo/Michel Euler)

(AP Photo/Michel Euler)

Τελικά, παρότι είμαι -και ήμουν από την αρχή- τελείως βέβαιος ότι ο ναός θα αναστηλωθεί και θα αναστηλωθεί πιθανότατα πολύ γρηγορότερα από ό,τι τον 19ο αιώνα, άρχισα να καταλαβαίνω όλον αυτόν τον θρήνο για την καταστροφή. Πιο πολύ τον διαβάζω ως έναν θρήνο για τη μετανεωτερικότητα, ένα άγχος αποχωρισμού από τις εποχές που προσέδωσαν νοήματα μεγαλείου στη Notre Dame. Όλα αυτά άμεσα σχετιζόμενα με τον τρόπο που μεταδόθηκε και σχολιάστηκε η καταστροφή.

Η εποχή μας δεν μπορεί να φτιάξει πλέον τέτοια υπερβατικά νόηματα. Μπορεί απλώς να τα συντηρήσει εκτοπισμένα πάντα στα θρησκευτικά τελετουργικά, στην αισθητικοποίηση της τέχνης, στο Ave Maria μπροστά από τις φλόγες. Όχι στην καθημερινή ζωή. Οι άνθρωποι που την έκτισαν, αν την έβλεπαν να καίγεται, θα φοβόνταν για το τέλος του κόσμου. Αυτό το κείμενο δεν θα χρειαζόταν καν. Κατά την έννοια αυτή, ακόμα και να ξεκινήσουν άμεσα οι εργασίες για την αναστήλωση του ναού, ο ναός αυτός -τουλάχιστον για τη γενιά μας- χάθηκε και χάθηκε γιατί όλοι τον είδαμε να καταστρέφεται σε live streaming.

Ο θρήνος, λοιπόν, για τη Notre Dame  είναι περισσότερο μια συνειδητοποίηση ότι η εποχή που ζούμε, η εποχή των social media και της τεχνολογικής επανάστασης, καλώς ή κακώς, δεν μπορεί να φτιάξει Παναγίες των Παρισίων, ότι δεν μπορεί να τις προσδώσει τέτοια νοήματα. Ένας φόβος ότι δεν μπορεί ούτε καν να τις ανακατασκευάσει. Μια συνήθως εκτοπισμένη νοσταλγία και μια μεταφυσική ανησυχία, ακόμα και για τους πιο φανατικούς υποστηρικτές του ορθού λόγου: ο άνθρωπος της εποχής μας για να νιώσει δέος για έναν ναό, όταν δεν παρεμβαίνει ένας καλλιτέχνης, χρειάζεται να τον δει καμένο.

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo/Thibault Camus)