H Greta Thunberg ως ευλογία και ως κατάρα

Γεννημένη στη Στοκχόλμη μόλις το 2003, η Greta Thunberg είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα πρόσωπα της χρονιάς και η μάλλον γνωστότερη εκπρόσωπος του παγκόσμιου κινήματος ενάντια στην Κλιματική Αλλαγή. Η δράση της ξεκίνησε, όταν έκανε απεργία για περιβαλλοντικούς σκοπούς, στο σχολείο της στη Σουηδία. Με την πάροδο των μηνών, τα αιτήματά της έγιναν σύνθημα στο στόμα και άλλων μαθητών. Μετά την ομιλία της στο Συνέδριο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή η Greta απέκτησε τελικά παγκόσμια φήμη. Παρόμοιες  απεργιές για τον περιβάλλον άρχισαν να διοργανώνονται σε όλον τον κόσμο.

Από την πρώτη εμφάνισή της, μέχρι το ταξίδι της στη Νέα Υόρκη μέσω ενός ιστιοπλοϊκού μηδενικών εκπομπών άνθρακα και τον πρόσφατο λόγο της μπροστά σε ηγέτες κρατών, η Greta έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον εκατομμυρίων ανθρώπων με πολλούς λάτρεις αλλά και πολλούς εχθρούς. Στην Αμερική γίνεται φανερό -και από τις φωτογραφίες με τον Ομπάμα– πως το Δημοκρατικό Κόμμα έχει αγκαλιάσει τη νεαρή ακτιβίστρια, τη στιγμή που οι Ρεπουμπλικάνοι -ιδίως όσοι από εκείνους αρνούνται την ύπαρξη της Κλιματικής Αλλαγής- έχουν σταθεί απέναντί της. Και αυτό φαίνεται από το βλέμμα της στον Donald Trump αλλά και από την ειρωνική απάντηση του Προέδρου των ΗΠΑ.

AP Photo/Jacquelyn Martin

Είναι προφανές ότι όλα εκείνα που κάνει η Greta Thunberg είναι στον ίδιο τον πυρήνα τους απείρως σημαντικά. Δεν θα είναι η πρώτη φορά που το ακούτε -και είμαι πραγματικά σίγουρος γι’αυτό- αλλά η Κλιματική Αλλαγή συμβαίνει ήδη και ο πλανήτης βιώνει από τώρα τα πρώτα αποτελέσματά της με το λιώσιμο των πάγων και τις γιγαντιαίες πυρκαγιές. Το να συνδέονται αυτά τα αιτήματα με ένα πρόσωπο μπορεί να είναι -με μια στρατηγική ματιά- κάτι απείρως αποτελεσματικότερο. Πρώτα από όλα, με αυτόν τον τρόπο, τα ζητήματα περιβάλλοντος μένουν περισσότερο στην επικαιρότητα. Δεύτερον, για την οπτική κουλτούρα της εποχής μας το να προβάλλονται τα αιτήματα αυτά πάνω στο πρόσωπο μιας 16χρονης μαθήτριας είναι αρκετά σημαντικό. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι όλο και περισσότεροι μαθητές αρχίζουν να κινητοποιούνται και η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά κυρίως εκείνους. Άλλωστε, ένα love or hate πρόσωπο ξεκολλάει λίγο το ζήτημα της Κλιματικής Αλλαγής από την  ηθικολογική κοινοτοπία. Το φέρνει στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Ωστόσο, οι καμπάνιες χτισμένες πάνω στη φιγούρα της Greta καταδεικνύουν ένα από τα βαθύτερα προβλήματα που έχει το παγκόσμιο κίνημα της οικολογίας ως προς τον τρόπο που λειτουργεί. Και το πρόβλημα είναι ότι σε μαζικό επίπεδο, στις δεκαετίες που μετράει, έχει επικεντρωθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στην εκστρατεία της ενημέρωσης. Κι αν για τον πρώτο καιρό αυτό ήταν απίστευτα σημαντικό, γιατί μιλάγαμε για ένα ζήτημα που ξεκινούσε από το μηδέν, πλέον μοιάζει μόνο ένα κομμάτι από μια ολόκληρη πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί. Καλώς ή κακώς -και πρέπει να το καταλάβουμε όλοι αυτό- το ζήτημα έχει ξεπεράσει κατά πολύ την απλή εκστρατεία ενημέρωσης.

Γιατί η αλήθεια είναι ότι πλέον οι περισσότεροι γνωρίζουν. Ακόμα και εκείνοι που απορρίπτουν την ύπαρξη της Κλιματικής Αλλαγής, μιλούν και γράφουν πάνω στη βάση όσων η καμπάνια ενημέρωσης έφερε στο προσκήνιο. Η Κλιματική Αλλαγή έχει γίνει ένα πεδίο που χτίστηκε πάνω στην ανάγκη ευαισθητοποίησης και σε κάποιες περιπτώσεις ξέμεινε εκεί σε απαρχαιωμένες ή τελείως σύγχρονες (βλέπε την περίπτωση της Greta) μεθόδους.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι, όπως ομολογουμένως λέει συχνά και η Greta, όλα αυτά που κατέστρεψαν τον πλανήτη μας δεν προέκυψαν σε μια σωκρατική εκδοχή του κακού, από ανθρώπους δηλαδή που δεν γνώριζαν ή που δεν ευαισθητοποιήθηκαν ποτέ λόγω της βολής τους. Το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της καταστροφής προέκυψε ως απότοκος μιας ολόκληρης κουλτούρας και ενός συστήματος που έφερε την αύξηση του κέρδος και την ανάπτυξη με κάθε κόστος ως αυτοσκοπό. Επομένως, οι ρίζες του προβλήματος αυτού είναι πολύ βαθύτερες και, καλώς ή κακώς, η προσωπική δραστηριοποίηση ενός οικολογικά ευαισθητοποιημένου πολίτη δεν αρκεί.

Ούτως ή άλλως δεν πρέπει να ξεχνάμε και το δεύτερο κομμάτι του προβλήματος. Τα memes με το βλέμμα oργής της Greta στο πέρασμα του Trump κατέκλυσαν το διαδίκτυο. Αυτή τη φορά η Greta, άθελά της, έφερε το οικολογικό ζήτημα σε όρους ριάλιτι: μια νεαρή 16χρονη κοπέλα που κοιτάει με θυμό τον κωμικά evil χαρακτήρα του Προέδρου των ΗΠΑ. Προφανώς και σε αυτή τη σκηνή το θυμικό σου είναι υπέρ της Greta. Προφανώς όμως και πάλι το ζήτημα δεν είναι με ποιον από τους δύο είσαι.

Η Greta πράγματι κάνει πολλά, καταβάλλει προσωπικό κόπο, δίνει ελπίδα και κυρίως -αυτό είναι το σημαντικότερο- έχει βρει τον τρόπο να κινητοποιεί τους συνομιλήκους τους, να τους πολιτικοποιεί. Από την άλλη όμως η λογική της ανάθεσης είναι καταστροφική για ένα ζήτημα που πιέζει τόσο. Γιατί δεν είναι καθόλου δύσκολο η εξουσία να οικειοποιηθεί τη δράση της: Να γίνει η Greta η περσόνα που τους βρίζει μέσα στα μούτρα τους και αυτοί οι ευαισθητοποιημένοι πολιτικοί που την καλούν και την ξανακαλούν, για να τους τα πει και όλο αυτό να γίνεται σε επίπεδο περφόρμανς όπου όλοι θα κερδίζουν. Εκτός βέβαια από τον πλανήτη μας. Αυτή είναι η κατάρα.

Η ευλογία όμως είναι επίσης στο πρόσωπο της Greta, μιας 16χρονης που κατάφερε να τη μισούν οι χειρότεροι άνθρωποι του πλανήτη. Κατάφερε μέσα από τη συνθηματολογία της, μέσα από τον απόλυτο τρόπο που μιλάει να φέρει στο προσκήνιο το καλό του πλανήτη. Ακόμα σημαντικότερο, κατάφερε να κρατάει, μέσα στην πολυπλοκότητα και το χάος των πληροφοριών, μέσα σε έναν κόσμο που όχι μόνο θεοποιεί το προσωπικό συμφέρον αλλά δαιμονοποιεί οτιδήποτε προσπαθεί να κριτικάρει τις δομές του, να αγωνιστεί για έναν καλό σκοπό. Και μάλλον αυτό είναι που τους ενοχλεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

(Φωτογραφίες: ΑP Photos)