Ο Scorsese και ο Coppola τα βάζουν με τη Marvel για τους λάθος λόγους
Δύο σπουδαίοι σκηνοθέτες ασχολούνται με το δέντρο όσο καίγεται το δάσος.
- 24 ΟΚΤ 2019
Στο πλαίσιο του press tour του για το ‘Irishman’ που θα δούμε στις ελληνικές αίθουσες αλλά και στο Netflix, ο Martin Scorsese ρωτήθηκε από το περιοδικό Empire σχετικά με την εξάπλωση των υπερηρωικών ταινιών και είχε τα εξής να πει:
«Δεν τις βλέπω. Προσπάθησα, ξέρεις. Αλλά αυτό δεν είναι σινεμά. Ειλικρινά, το πιο κοντινό σ’ αυτές όπως το σκέφτομαι, όσο καλοφτιαγμένες κι αν είναι, με ηθοποιούς που κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν υπό αυτές τις συνθήκες, είναι θεματικά πάρκα. Δεν είναι η ιδέα ανθρώπων που προσπαθούν να εκφράσουν συναισθηματικές, ψυχολογικές εμπειρίες σε άλλους ανθρώπους».
Οι δηλώσεις του ξεσήκωσαν το Twitter, με κάποιους από τους σκηνοθέτες που έχουν εργαστεί για το στούντιο της Marvel να δημοσιεύουν τη δική τους άποψη.
Ο James Gunn των ‘Guardians of the Galaxy’ και προσεχώς του 2ου ‘Suicide Squad’:
Ο Joss Whedon του ‘Avengers’ και ‘Avengers: Age of Ultron’:
Ο Peter Ramsey του ‘Spider-Man: Into the Spider-verse’:
O συν-σεναριογράφος του ‘Doctor Strange’, C. Robert Carg-Hill:
Και αν ο Scorsese είχε κάτι να πει για το υπερηρωικό σινεμά, o Francis Ford Coppola συμπλήρωσε τη χαριστική βολή. Μιλώντας στους δημοσιογράφους στη Lyon όπου μόλις είχε τιμηθεί με το βραβείο Prix Lumiere, δεν μάσησε τα λόγια του:
«Όταν ο Martin Scorsese λέει ότι οι ταινίες της Marvel δεν είναι σινεμά είναι σωστός, γιατί περιμένουμε να μάθουμε κάτι από το σινεμά, να κερδίσουμε κάτι, να διαφωτιστούμε, να μάθουμε, να εμπνευστούμε. Δεν ξέρω τι παίρνει κανείς βλέποντας την ίδια ταινία ξανά και ξανά. Ο Martin ήταν ευγενικός όταν είπε ότι δεν είναι σινεμά. Δεν είπε ότι είναι ελεεινές, όπως μόλις έκανα εγώ».
Πες μας πώς νιώθεις, Francis.
Η πρώτη αντίδραση ήρθε ξανά από τον Gunn – που μάλλον δεν έχει καθόλου chill με αυτά τα θέματα – εστιάζοντας στο γεγονός ότι το ίδιο πίστευαν κάποτε και οι παππούδες μας για τα gangster movies ή τα westerns, ότι ήταν δηλαδή όλα τα ίδια.
Προς το παρόν κλείνουμε την παλινδρομική συζήτηση των δημιουργών με τις τελευταίες δηλώσεις του Scorsese την περασμένη Δευτέρα στο Rome Film Fest, όπου βρέθηκε για να παρουσιάσει το ‘Irishman’: «Το κλειδί είναι ότι οι αίθουσες θα συνεχίσουν να στηρίζουν την αφήγηση τέτοιου τύπου σινεμά», είπε σχετικά με ταινίες όπως η δική του, του Noah Baumbach, του Wes Anderson ή του Paul Thomas Anderson, άλλων σκηνοθετών που ανέφερε ονομαστικά δηλαδή, «[η ευχή μου είναι] να στηρίξουν τις ταινίες οι αίθουσες. Αλλά αυτή τη στιγμή φαίνονται να στηρίζουν κυρίως το θεματικό πάρκο, το λούνα παρκ, τις ταινίες που βασίζονται σε κόμικ. Κυριεύουν τις αίθουσες. Νομίζω μπορούν να έχουν αυτές τις ταινίες, μια χαρά. Απλά δεν θα πρέπει να γίνουν αυτό που οι νέοι άνθρωποι εκλαμβάνουν ως σινεμά. Απλά δεν πρέπει».
Πέρα από τα πετυχημένα σχόλια για την κατάληψη των αιθουσών από τους υπερήρωες, το κόλλημα φαίνεται να είναι ο ίδιος ο ορισμός του κινηματογράφου. Εκεί δηλαδή επιστρέφουν τα σχόλια των δημιουργών και εκεί τελικά εντοπίζουν την ουσία του προβληματισμού τους. Αυτό όμως ανοίγει μια τρομερά ευρεία κουβέντα για το τι εστί σινεμά, που δύσκολα μπορεί να αποφύγει τη σύνδεση με τον ελιτισμό. Παρότι οι ταινίες συγκεκριμένα της Marvel έχουν δικαίως κατηγορηθεί για τυποποίηση στην εκτέλεσή τους – πιο πρόσφατα κι από εμένα την ίδια και τον Θοδωρή Δημητρόπουλο μιλώντας για τα εφέ στη μεγάλη μάχη του αγαπημένου μας ‘Endgame’, στο podcast POP για τις Δύσκολες Ώρες – πανηγυρικές τέτοιες γενικεύσεις υπονομεύουν το επιχείρημα.
Η τέχνη είναι και θα είναι υποκειμενική. Ποιος θα γίνει ο φύλακάς της και ποιος θα της βάλει κανόνες; Κι αν βγήκα από το ‘Spider-Man: Homecoming’ λέγοντας ότι διασκέδασα πολύ αλλά «είδα μηδέν σινεμά», δεν εννοούσα ότι το φιλμ δεν ήταν κινηματογράφος. Ήταν απλώς μία ταινία που, αντίθετα για παράδειγμα με το ‘Into the Spider-Verse’, δεν εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες που μπορεί να έχουν τα visuals σε μεγαλύτερη οθόνη. Μπορεί και να μη θέλουν να τις εκμεταλλευτούν όμως ορισμένες ταινίες, και δεν υποχρεούνται. Πάρα πολλές δεν έχουν κάποια ξεχωριστή αισθητική ταυτότητα όπως ένα ‘Moonlight’ ή ένα ‘Zama’, αλλά μπορούν να ενημερώσουν ή να διαφωτίσουν, αν αυτό είναι το ζητούμενο. Έτσι πήρε το Όσκαρ, ας πούμε, το ‘Spotlight’.
Και ναι, το Marvel Cinematic Universe μοιάζει με σειριακό, τηλεοπτικό πρότζεκτ παλαβών production values που αυτοπεριορίζεται στην εμμονή του να κρατά μια ομοιόμορφη αισθητική και λογική, όμως ειδικά στη Phase Three έδειξε τη διάθεση να κάνει κάποια μικρά βήματα για να σπάσει τη φόρμουλά του. Δείχνει ότι αρχίζει ίσως να αντιλαμβάνεται πως ο δρόμος του μέλλοντος δεν είναι να κάνει υπερηρωικές ταινίες, αλλά ταινίες που βρίσκουν το lane τους και τυχαίνει να έχουν υπερήρωες σε μεγαλοπρεπείς μάχες. Το ‘Ragnarok’, ας πούμε, ήταν μια καθαρόαιμη screwball κωμωδία καταστάσεων και το ‘Black Panther’ ήταν ένας ύμνος στον αφρο-φουτουρισμό που απέδειξε το αυτονόητο – ότι η ποικιλομορφία αγγίζει πολλά και διαφορετικά κοινά και φέρνει τον κόσμο στα ταμεία.
Ο θρίαμβος του τελευταίου μάλιστα παραλίγο και θα οδηγούσε την Ακαδημία να φτιάξει την κατηγορία του Best Popular Movie, με τον ίδιο τρόπο που οδηγήθηκε κάποτε στη δημιουργία της κατηγορίας Καλύτερου Animation. Ήθελε να μπορεί να συγχαίρει σταθερά την Pixar για τη δουλειά της, δεν ήταν όμως έτοιμη να αναζητά διαρκώς χώρο ανάμεσα στις υποψηφιότητες Καλύτερης Ταινίας. Αν δεν υποχωρούσαν λόγω της συλλογικής ιντερνετικής κατακραυγής που ακολούθησε, το Best Popular Movie θα γινόταν το βραβείο Marvel, το βραβείο Star Wars, το βραβείο τελοσπάντων όπου θα παρκάρονταν τα μπλοκμπάστερ για να μην ενοχλούν τις υπόλοιπες κατηγορίες πέραν των τεχνικών.
Από την άλλη, δεν θα ακουστεί κανένα θλιμμένο τρομπόνι για τη Marvel. Κανείς δεν τη φαντάζεται να χύνει δάκρυα για τα σχόλια του Scorsese και, αν το κάνει, έχει τα εκατομμύριά της για να τα σκουπίσει. Η συνολική της δουλειά διαχρονικά πάσχει από villains, δείχνει δυσκινησία στην αλλαγή όπως συμβαίνει με τους ογκόλιθους, επαναλαμβάνει τα μοτίβα στις τελευταίες πράξεις της και έμοιαζε για καιρό παραδομένη στην ιδέα ότι πρέπει το look κάθε ταινίας της να είναι βγαλμένο από stock photos (το ‘Black Panther’ αντιθέτως είχε κανονική διευθύντρια φωτογραφίας και φαίνεται σε κάθε καρέ της ηλιόλουστης Wakanda ή στα οράματα του T’Challa).
Σίγουρα επίσης, και παρότι δεν συμφωνώ ότι δεν υπάρχει ψυχολογικό δράμα ή συναίσθημα στις ταινίες της, είναι πολλές οι φορές που κάποιο έξτρα beat ουσιαστικής δραματικής στιγμής απλουστεύεται ή θυσιάζεται για να περάσουμε στο επόμενο μέρος της πλοκής. Τα ίδια όμως μπορείς να πεις για πολλά μπλοκμπάστερ δράσης, δεν είναι αμαρτήματα της Marvel μονάχα.
Σ’ αυτό που θα άξιζε να είχε εστιάσει ο Scorsese – κι αυτό κιόλας φαινόταν ότι έκανε πριν επιστρέψει σε σνομπ κουβέντες για το τι σημαίνει σινεμά – είναι η κατάληψη της αγοράς από αυτές τις ταινίες και οι επιπτώσεις που έχει για το μέσο. Σε μια ειρωνεία της τύχης, είναι ο Robert Downey Jr. που έχει πιάσει καλύτερα το νόημα.
Ρωτήθηκε για τα σχόλια του Scorsese σε συνέντευξή του με τον Howard Stern και, ενώ δεν ενοχλήθηκε, ούτε και πιστεύει πως μια ταινία δεν είναι σινεμά από τη στιγμή που, αχέμ, προβάλλεται στο σινεμά, δήλωσε το εξής σε σχέση με την επίδραση της Marvel:
«Υπάρχουν πολλά που μπορούμε να πούμε για το κατά πόσο αυτές οι ταινίες genre – και ήμουν χαρούμενος που ήμουν μέρος του ‘προβλήματος’, αν υπάρχει ως τέτοιο – αμαύρωσαν την καλλιτεχνική φόρμα του σινεμά. Όταν έρχεσαι σαν τέρας που ποδοπατά και εξοντώνεις τον ανταγωνισμό με τόσο έντονο τρόπο, είναι φαινόμενο».
Έχουμε μιλήσει ξανά για το ζήτημα με αφορμή το απαράδεκτο μπλομπαστερικό καλοκαίρι του 2016, όμως το υπερηρωικό κύμα που συνεπήρε το σινεμά κι αργότερα την τηλεόραση, έχει οδηγήσει τα στούντιο να επενδύουν το μεγαλύτερο μέρος των μπάτζετ τους σε tentpole ταινίες που θα πουλήσουν εντός Αμερικής, θα πουλήσουν εκτός Αμερικής, θα πουλήσουν στην πολυπόθητη Κίνα όπου η έντονη δράση οπωσδήποτε μεταφράζεται πιο αξιόπιστα από κάποιο ανεξάρτητο δράμα που βραβεύτηκε στο Sundance, θα πουλήσουν παιχνίδια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την οριακή εξάλειψη των ταινιών μεσαίων μπάτζετ που έχτιζαν το κοινό τους βδομάδα με τη βδομάδα για να φέρουν εκατομμύρια τελικά στα ταμεία, και δυσκολεύει ακόμη και καθιερωμένους δημιουργούς να στείλουν τις ταινίες τους στις αίθουσες.
Ο Scorsese για παράδειγμα, ενώ είχε βρει πριν χρόνια χρηματοδότηση για το ‘Irishman’, έδωσε τελικά την ταινία στο Netflix γιατί το μπάτζετ της είχε γίνει με τον καιρό απαγορευτικό για την Paramount Pictures και τη Fábrica de Cine. Αντίθετα με συναδέλφους του όπως ο Steven Spielberg ή ο Christopher Nolan που δεν συμφωνούν με τον τρόπο που λειτουργεί το Netflix σχετικά με τη διανομή των ταινιών του στις αίθουσες, ο Scorsese ήταν ανοιχτός στην πλατφόρμα ως δίοδο, την ίδια στιγμή που τη βλέπουμε σιγά-σιγά να μετατρέπεται σε καταφύγιο για τα μεσαία μπάτζετ.
Η Marvel συγκεκριμένα όμως, είναι χρήσιμη για μια ευρύτερη ακόμα εικόνα. Μαζί με τη Lucasfilms, την Pixar και τη Fox, ανήκει στη Disney. Από το 14% του αμερικανικού box office που είχε την περασμένη δεκαετία, το στούντιο ελέγχει πλέον το 35% περίπου της πίτας. Το υπόλοιπο είναι προφανώς εκεί για να το διεκδικήσουν τα άλλα στούντιο (η Warner Bros. για παράδειγμα είχε τη μεγαλύτερη χρονιά στην ιστορία της πέρσι εισπρακτικά), όμως κι αυτά στην πλειοψηφία τους φτιάχνουν τα δικά τους tentpole franchises που καταβροχθίζουν τη διανομή μικρότερων φιλμ.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Washington Post, μπορεί τα εισιτήρια στο αμερικανικό box office να ανέβηκαν 8% το 2018, όμως πάνω από το 1/3 τους «ήρθε μόνο από 10 ταινίες, σε σχέση με τις 700 και άνω που κυκλοφόρησαν μέσα στη χρονιά, και κυρίως από δύο κατηγορίες – τους υπερήρωες και το animation». Το 2019 δεν έχει ακόμα τελειώσει και η Disney έχει ήδη κερδίσει 5,61 δις δολάρια παγκοσμίως. Και αν η επικράτησή της σπρώχνει τους υπόλοιπους να δίνουν το πράσινο φως σε πρότζεκτ που δεν θα έφτιαχνε ποτέ η ίδια, όπως ας πούμε ένα ‘Get Out’ (yay, ορίτζιναλ ταινίες!), το γεγονός ότι αποφεύγουν να τις κυκλοφορούν σε ανταγωνιστικές με εκείνη ημερομηνίες, τους αφήνει πολύ μικρότερα παράθυρα για τις αίθουσες. Γιατί κι αυτές με τη σειρά τους, προτιμούν να κρατούν τις ταινίες της Disney για περισσότερο καιρό, μιας που μετά το δεύτερο σαββατοκύριακο της εκάστοτε πρεμιέρας, παίρνουν μεγαλύτερα ποσοστά από τα έσοδα.
Με το πρωτότυπο, λοιπόν, σινεμά να ασφυκτιά κάτω από το βάρος του σπάντεξ και τμήματα της βιομηχανίας να μονομαχούν με το streaming για να υπερασπιστούν την τιμή του, ο ορισμός του κινηματογράφου, η αποδόμηση και η κηδεμονία του δεν θα έπρεπε ανήκουν στην κορυφή της λίστας προτεραιοτήτων. Όσο το σινεμά θα κυνηγάει την ουρά του, κανένας Superman δεν θα βρεθεί για να το σώσει.
***
Και μην ξεχνάς! Στο πλαίσιο του αφιερώματός μας για το θρυλικό σινεμά του 1999 και τον ερχομό του Halloween, δες το νέο μας επεισόδιο POP για τις Δύσκολες Ώρες για το φαινόμενο του ‘Blair Witch Project’, με καλεσμένο τον Ηλία Αναστασιάδη.
ΚΙ ΑΛΛΗ MARVEL:
