Οι καλύτερες folk horror ταινίες της δεκαετίας

«Με ενδιαφέρει πολύ αυτό που λέμε folk horror και με ενδιαφέρει πολύ η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας από τα ‘60s και τα ‘70s που δεν έχει καμία σχέση με το “Star Wars”, έχει σχέση πιο πολύ με κάτι σαν τον “Κυνόδοντα” για παράδειγμα», μου λέει ο Γιάννης Βεσλεμές καθώς συζητάμε αυτό το πολύ μικρό και συγκεκριμένο κομμάτι κινηματογραφικού τρόμου που μας συναρπάζει.

Λίγο folk, λίγο horror, εκείνες δηλαδή οι ταινίες τρόμου που βρίσκουν τη ρίζα τους όχι σε κάποιο ασταμάτητο δολοφόνο ή σε τινάγματα σχετικά με το τι βρίσκεται κρυμμένο στο σκοτάδι (όχι απαραίτητα δηλαδή), αλλά σε μύθους, σε λαϊκές δοξασίες, στην εικονογραφία και την παράδοση κάποιας συγκεκριμένης περιοχής ή μιας εποχής. Σε κάτι το αρχέγονο, σε κάτι που πολύ συχνά μπορεί να υπερβαίνει τον χώρο ή ακόμα περισσότερο το χρόνο, μιλώντας για κάτι παντοτινό, με όρους ενός σινεμά τρόμου.

Ο Βεσλεμές πριν λίγα χρόνια δημιούργησε την αγαπημένη μου ελληνική ταινία των ‘10s, τη «Νορβηγία», όπου ο Βαγγέλης Μουρίκης παίζει ένα βαμπίρ σε μια εναλλακτική Αθήνα κάποιων παράλληλων ‘80s. Αλλά ακόμα πιο κοντά στο θέμα του κειμένου, σκηνοθέτησε ένα από τα κεφάλαια, μια από τις ιστορίες δηλαδή, του ανθολογικού διεθνούς φιλμ τρόμου, «Το Εγχειρίδιο του Κακού», που κυκλοφορεί στις αίθουσες αυτή την Πέμπτη. Σε αυτό, 8 σκηνοθέτες από όλο τον κόσμο γυρίζουν τη δική τους ιστορία folk τρόμου, παίζοντας με παραδόσεις και δοξασίες του τόπου τους.

«Το Εγχειρίδιο του Κακού»

Στο «Εγχειρίδιο», ο Βεσλεμές εκπροσωπεί την Ελλάδα με την ιστορία ενός Καλικάντζαρου που θέλει να περάσει για άνθρωπος στη διάρκεια ενός χειμωνιάτικου παγανιστικού καρναβαλιού, σε κάποιο ελληνικό νησί κάπου στη διάρκεια των ‘80s. «Ξεκίνησα να γράφω κάτι για το δωδεκαήμερο και τους καλικάντζαρους, και μετά άρχισα να γράφω κάτι για το παγανιστικό καρναβάλι. Και λίγο στο μυαλό μου ήρθαν αυτά τα δύο μαζί», λέει ο σκηνοθέτης μιλώντας για την προέλευση της δικής του συνεισφοράς στο φιλμ. «Υπάρχει μια αίσθηση ότι οι ιστορίες αυτές είναι γραπτές, όμως στην πραγματικότητα, αυτές ανήκουν στη προφορική παράδοση. Οπότε ακούς την ιστορία από κάποιον, τη διηγείσαι εσύ σε κάποιον άλλον λίγο διαφορετικά, κι αυτό το πράγμα πηγαίνει κάπου».

Αυτή ακριβώς η πλευρά του τρόμου ήταν που θέλαμε να εξερευνήσουμε μιλώντας μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία του φιλμ στις αίθουσες. «Ταινίες που πειραματίζονται με φόρμα και δομές και με τα κλισέ, αλλά υποβλητικές και τρομακτικές με τον τρόπο τους»,  όπως συμπληρώνει ο ίδιος. Και τρόμος, και arthouse. Είναι εξάλλου μια πλευρά ενός κινηματογραφικού φαντασιακού που, κατά τον σκηνοθέτη, λείπει από το σημερινό σινεμά. Επιστρέφοντας στην λογοτεχνία του φανταστικού από τα ‘60s και τα ‘70s, ξεχωρίζει «συγγραφείς σαν τον Νόρμαν Σπίνραντ ή τον Μπάλλαρντ ή τον Μπάροουζ, που κάνουν ουσιαστικά ένα είδος εσωτερικής επιστημονικής φαντασίας που δεν έχει απαραίτητα ούτε hardware, ούτε διαστημόπλοια, ούτε τίποτα».

«Είναι τέλειο να μπορείς να εφαρμόσεις δομές, εικόνες, αίσθηση και προβληματισμούς από αυτές τις ιστορίες στο σύγχρονο σινεμά, που δεν υπάρχουν. Πολύ σκεπτόμενα κατασκευάσματα είδους. Εμένα μου λείπει», λέει ο Βεσλεμές. Καταλήγοντας πως, «στεναχωριέμαι που είναι όλα space operas ή υπερήρωες ή υπερδυνάμεις ενώ υπάρχουν τόσα ωραία θέματα. Και χιούμορ, και πολιτικά αιχμηρά πράγματα, και σεξουαλικά απελευθερωμένα γιατί γράφτηκαν στα ‘60s και τα ‘70s».

Πάνω σε αυτές τις ιδέες, και με θεματική αφορμή το «Εγχειρίδιο του Κακού» (που κυκλοφορεί στις αίθουσες την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου), ζητήσαμε από τον Γιάννη Βεσλεμέ να μας μιλήσει για τις αγαπημένες του ταινίες folk ή/και horror της δεκαετίας που φεύγει.

***

«Mandy», του Πάνος Κοσμάτος

«Προσπαθεί και σε αυτό, όπως και στην προηγούμενη ταινία του, το «Beyond the Black Rainbow», να παίρνει ευτελή θέματα, εικόνες, υλικά του παρελθόντος και να τα μετατράπει σε κάτι το οποίο είναι υψηλή τέχνη. Ο Κοσμάτος έχει κάνει μια προσπάθεια να πάρει ιδέες που αγαπάει ο ίδιος, που ενδεχομένως δε θα τα ακούμπαγε κανείς, γιατί θα θεωρούσε ότι ανήκουν στα z-movies. Τα παίρνει και τα κάνει κάτι κατά μία έννοια πιο προσιτά στο ευρύτερο κοινό. Η ιστορία είναι ισχνή και ελάχιστη αλλά το κοινό μπορεί να ταυτιστεί με αυτό τον παράξενο και τρελό ήρωα του Νίκολας Κέιτζ.

Σπουδαία ταινία, αλλά και η προηγούμενή του, «Beyond the Black Rainbow» στις αρχές της δεκαετίας, κάνει το ίδιο πράγμα, απλά όχι με τα είδη του τρόμου, το κάνει με τα μοτίβα της επιστημονικής φαντασίας. Εμπνέεται πάρα πολύ από τα ‘70s, από παρεξηγημένες ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπως το «Altered States» ή το «Phase IV» του Σολ Μπας.»

«Évolution», της Λουσίλ Χατζιχαλίλοβιτς

«Είναι η δεύτερη ταινία της, είχε κάνει μια φοβερή ταινία πριν 10 χρόνια το «Innocence». Εκείνη η ταινία είχε να κάνει με ένα παρθεναγωγείο στο οποίο τα κορίτσια ηλικίας 6-10 φτάνουν εκεί μέσα σε μικρά φέρετρα, ζουν εκεί μερικά χρόνια, κάνουν μπαλέτα, κάποιες περίεργες θεατρικές επιδείξεις, και συνέχεια υπάρχει μια αίσθηση τρόμου, για κάτι προορίζονται αυτά τα ανήλικα κορίτσια. Υπάρχει μια φοβερή ατμόσφαιρα απειλής, ενώ είναι πάρα πολύ αθώα η ταινία, ποτέ δεν γίνεται κάτι βίαιο. Είναι τρομερά γυρισμένη και με τρομερό σεβασμό απέναντι στα κορίτσια. Αλλά τελικά βγάζει ένα συναίσθημα πολύ βίαιο, που έχει να κάνει με την βίαιη ενηλικίωση.

Το ίδιο πράγμα, αλλά πιο γλαφυρό, με όρους τρόμου συναντάμε στο «Évolution». Μανάδες ζούνε με τα ανήλικα αγόρια τους σε ένα αλλόκοτο μεσογειακό νησί, με ασπροσοβατισμένα σπίτια σε μαύρες παραλίες, ένα ηφαιστειογενές σκηνικό. Εκεί πειραματίζονται με τα παιδιά τους φτιάχνοντας, ουσιαστικά, ένα καινούριο είδος ανθρώπων.

Είναι μια ταινία που δεν ασχολείται με την φολκ παράδοση ακριβώς αλλά έχει ένα φολκ στήσιμο. Είναι ένα ψαρονήσι, πολύ μίνιμαλ, μόνο πετρόκτιστα σπίτια, δεν καταλαβαίνεις σε ποια εποχή βρισκόμαστε, είναι ένα τελείως άχρονο πράγμα. Οι σχέσεις και η επικοινωνία έχουν μειωθεί επίσης στο ελάχιστο, ενώ πατεράδες δεν υπάρχουν. Είναι μια από τις σημαντικότερες ταινίες της δεκαετίας γιατί καταφέρνει με τους κώδικες του είδους, φτάνοντας μέχρι και το body horror, να μιλήσει για το πέρασμα στην ενηλικίωση, για το τέλος της αθωότητας, για τη μεταμόρφωση.»

«Annihilation», του Άλεξ Γκάρλαντ

«Είχα την τύχη να τη δω στο σινεμά. Το ξαναείδα στο Netflix όταν βγήκε και είναι λίγο κρίμα- κι εγώ βλέπω σπίτι μου συνέχεια ταινίες, αλλά η συγκεκριμένη είναι φτιαγμένη για τη μεγάλη οθόνη. Θεωρώ κι αυτή με τον τρόπο της αναφέρεται σε κάτι παλιό και άχρονο. Και κάτι το βαθιά… όχι ακριβώς φολκλορικό, πηγαίνει λίγο πιο πίσω από αυτό, είναι σχεδόν διασκευή της «Πλημμύρας» του Μπάλλαρντ, ένα από τα σημαντικότερα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Εκεί βλέπουμε κάποιους επιστήμονες σε μια γη που έχει πλημμυρίσει και βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, οι άνθρωποι κατευθύνονται προς τον βορρά που είναι λιγότερο πλημμυρισμένα, κι οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν πώς θα επιβιώσουν. Ένα υπαρξιακό δράμα που βρίσκεται πολύ κοντά στο «Annihilation».

«Les garçons sauvages», του Μπερτράν Μαντικό

«Μόλις πρόσφατα βγήκε στην διανομή στην Ελλάδα. Δεν είναι ταινία τρόμου αλλά με έναν τρόπο έχει όλα τα είδη του σινεμά μέσα. Ξεκινά από μια ιστορία εγκλήματος και τιμωρίας για να καταλήξει σε κάτι τρομακτικό, παίζοντας και πάλι με τα εργαλεία του παρελθόντος, με όλη την ιστορία του σινεμά, με τα κλισέ των συντηρητικών αναγνωσμάτων περιπέτειας τύπου Βερν, Γουέλς, που είναι ωραιότατα κατά τα άλλα. Αλλά η ταινία δεν έχει καθόλου την ηθικολογία που έχουν αυτά τα βιβλία και κάνει κάτι που αφορά την εποχή, αφορούσε και το παρελθόν και αφορά και το μέλλον με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και τον πιο αισθαντικό, και καθόλου πολιτικά ορθό εν τέλει. Είναι μια ταινία γεμάτη κλισέ του είδους, τέρατα, μεταμορφώσεις, σημειολογία, σεξ και βία, αγάπη, συναίσθημα, ομορφιά. Και είναι και μια πολύ σέξι ταινία, με όλους τους δυνατούς τρόπους που μπορείς να φανταστείς.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το «Les garçons sauvages» («Άγρια Αγόρια») στο τοπ-10 ταινιών του 2019

«Alien: Covenant», του Ρίντλεϊ Σκοτ

«Μια ταινία που αγαπώ πάρα πολύ και δεν άρεσε σε κανέναν. Έχει κι αυτή να κάνει με μια μίξη επιστημονικής φαντασίας και αρχέγονου τρόμου. Δεν καταλαβαίνω γιατί το αρνητικό hype έφτασε στο αποκορύφωμά του, το έβλεπα και σκεφτόμουν ότι είναι τέλειο! Καλύτερο από τον «Προμηθέα», καλύτερο από ό,τι έχει κάνει ο Ρίντλεϊ Σκοτ τα τελευταία χρόνια, είναι πανέμορφο, έχει φοβερές ιδέες, είναι camp σε σημεία αλλά το ξέρει. Όλο αυτό που κάνει με τον αρχαίο πολιτισμό και τους εξωγήινους είναι πανέμορφο, υποβλητικό, και το λέω χωρίς να με ενδιαφέρει καθόλου σε σχέση με τα origins. Είναι μια παρεξηγημένη ταινία.

Ένας φίλος μου είπε ότι είναι σαν το «Fargo» του διαστήματος, είναι όλοι χαζοί στην ταινία. Όλοι προσπαθούν να κάνουν το σωστό για να κυριαρχήσουν ο καθένας με τον τρόπο του στον άλλον, και όλοι κάνουν λάθη που τους οδηγούν στον όλεθρο. Μου αρέσουν πάρα πολύ οι ταινίες με ήρωες που αυτοπαγιδεύονται. Όλα αυτά που έχω κάνει και που θέλω να κάνω, έχουν να κάνουν με χαρακτήρες που πηγαίνουν ντουγρού στην αυτοκαταστροφή. Σε κάποιο σημείο της ιστορίας το συνειδητοποιούν ότι έχουν φτιάξει έναν δικό τους κόσμο στον οποίο έχουν εγκλωβιστεί αλλά δεν κάνουν καμία προσπάθεια να το αλλάξουν. Και στη «Νορβηγία» έτσι είναι ο ήρωας, ο Ζανό, καταλαβαίνει ότι θα μπλέξει σε κάτι το οποίο τον ξεπερνάει και θα τον οδηγήσει στον όλεθρό του, αλλά προκειμένου να το ζήσει, το κάνει. Αυτοί οι ήρωες με γοητεύουν. Στο «Alien: Covenant» ο σκηνοθέτης είναι που τους οδηγεί εκεί, στη φάκα, δεν το γνωρίζουν οι ίδιοι, τους ξεπερνάει λίγο. Αλλά μιλάμε για πολλή μαυρίλα. Όταν κατεβαίνουν στον πλανήτη που είναι άγονος τελείως, δεν έχει τίποτα, τα στάρια είναι άρρωστα, όλα είναι γκρίζα… αυτό είναι κάτι που δεν στο βγάζουν εύκολα τα μπλοκμπάστερ.

Είναι όμως ταυτόχρονα τόσο διασκεδαστικό. Στο παρελθόν το ίδιο είχε συμβεί και με άλλες ταινίες που παίζουν λίγο με τα όρια στο mainstream. Την έχει πατήσει ο Μπούρμαν στο παρελθόν με δύο μάλιστα ωραιότατες ταινίες. Γιατί είναι κακός ο «Εξορκιστής ΙΙ»; Έχει καταχωρηθεί ως σκουπιδοταινία επειδή είπε ο Φρίντκιν ότι δεν βλέπεται. Δεν ισχύει- η ταινία βλέπεται, είναι πανέμορφη, δεν είναι λιγότερο γελοία από το πρώτο, είναι τρομακτική, είναι υποβλητική, λέει και κάτι παραπάνω. Το ίδιο με το «Zardoz» το οποίο επειδή περιφέρεται με ένα σωβρακάκι ο Σον Κόνερι, κανιβαλίσανε όλοι αφάνταστα πάνω στην ταινία.

«Hard to be a God», του Αλεξέι Ζερμάν

«Μεσαιωνικός τρόμος και επιστημονική φαντασία, ούτε τώρα ούτε στο μέλλον. Είναι ένα τρίωρο ρώσικο με φοβερή ιστορία, την ετοίμαζε επί 15 χρόνια ο σκηνοθέτης και πέθανε αφού είχε ολοκληρωθεί μόνο το πρώτο cut. Τελικά την ταινία την ολοκλήρωσε ο επίσης σκηνοθέτης γιος του.

Συγγενική ταινία με το «On the Silver Globe» του Ζουλάφσκι, παρακολουθεί έναν εναλλακτικό μεσαίωνα σε έναν άλλο πλανήτη, είναι και λίγο space opera, ό,τι πιο πειραματικό μπορείς να δεις σε τόσο ακριβή ταινία είδους, με τεράστια σκηνικά, φοβερά κουστούμια, άπειρους κομπάρσους. Ένας ολόκληρος κόσμος που δεν ακολουθεί κανέναν κανόνα μιας παραδοσιακής αμερικάνικης επικής ταινίας, ούτε ακόμα και των πιο περίεργων. Όπως το «Excalibur» ή το «Zardoz», ταινίες δηλαδή που έχουν να κάνουν και με μια εποχή που έχει παρέλθει, αλλά με αίσθηση μετακαταστροφική.»

«Suspiria», του Λούκα Γκουαντανίνο

«Φοβερή, παρεξηγημένη ταινία τρόμου, την αδικεί μόνο ο τίτλος γιατί δεν έχει κάποια σχέση με την ορίτζιναλ. Το είδα 3 φορές στο σινεμά, πραγματικά μες στις αγαπημένες μου ταινίες της δεκαετίας. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν αρέσει η ταινία, δεν το πιάνω. Παίρνει τις μάγισσες και τις μεταφέρει στη σύγχρονη εποχή, στα ‘70s. Έχει μια φοβερή πρωταγωνίστρια στην καλύτερη ερμηνεία της, είναι φανταστική, θες να τη βλέπεις όλη την ώρα, κάνει κάτι σημαντικό εξίσου σωματικά όσο και υποκριτικά.

Η ταινία είναι φιλόδοξη, μπορεί να ανοίγει 150 πράγματα και κατά μία έννοια να μην κλείνει τίποτα, αλλά δεν έχει καμία σημασία αυτό, σημασία έχει ότι κάνει την προσπάθεια να τα πει. Δεν θεωρώ ούτε ότι οι ταινίες είναι μυθιστορήματα και πρέπει να κλείνουν τις ιστορίες τους απαραίτητα, ούτε ότι είναι δοκίμια και πρέπει να βγάζουν ξεκάθαρα συμπεράσματα.

Και σίγουρα είναι πολύ ενδιαφέρον να γίνεται ταινία τρόμου από κάποιον που δεν φαίνεται ότι τον ενδιαφέρουν αυτές οι ταινίες, και να πετυχαίνει. Κι εννοώ να πετυχαίνει σε επίπεδο τρόμου, δηλαδή εγώ τρομάζω με την ταινία, με υποβάλει. Μπορώ να τη βλέπω κάθε βδομάδα. Και δεν είμαι καν πολύ φαν του Γκουαντανίνο. Μου άρεσε το «I Am Love», καθόλου αυτό με την πισίνα, βρήκα συμπαθητικό το «Call me by your Name», δεν τρελάθηκα, αλλά ωραία ταινία. Το «Suspiria» είναι… μακάρι να κάνει τέτοιες ταινίες μόνο.

Συνήθως οι άνθρωποι που κάνουν ταινίες είδους βλέπουν πολύ επιφυλακτικά τους σκηνοθέτες που μπαίνουν στα χωράφια τους, αλλά τελικά αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον γιατί γίνεται ένα καινούριο πράγμα. Βλέπω με φοβερό ενδιαφέρον σκηνοθέτες που δεν τους ενδιαφέρει το είδος να ανακατεύονται με αυτό και να κάνουν κάτι καινούριο, από άγνοια κινδύνου. Το προτιμώ από το να βλέπουμε ξανά και ξανά την ίδια ταινία, με τα ίδια ακριβώς κλισέ.»

*Το «Εγχειρίδιο του Κακού» κυκλοφορεί στις αίθουσες 19 Δεκεμβρίου από την Weirdwave.

***

Αν και εσύ αγαπάς τα Star Wars και την ιστορία τους, το αφιέρωμά μας ‘May the Pod Be With You’ είναι εδώ!

Στο 2ο επεισόδιο, αναλύουμε τις standalone ταινίες του franchise, Rogue One και Solo: A Star Wars Story: