Τα δακρυγόνα απαγορεύτηκαν στον πόλεμο. Γιατί τα χρησιμοποιεί ακόμα η αστυνομία;

Τα δακρυγόνα δεν μπορούν από μόνα τους να προκαλέσουν τον θάνατο, σχεδιάστηκαν ωστόσο για να τρέπουν τους στρατιώτες σε φυγή έξω από φράγματα και χαρακώματα, προκαλώντας έντονη ενόχληση στις βλεννογόνους μεμβράνες – δηλαδή στα μάτια, τη μύτη και τον λάρυγγα. Εάν τα μάτια και το δέρμα σου καίνε, εάν δεν μπορείς να σταματήσεις τα δάκρυά σου και αν αναγουλιάζεις, θα βγεις από το πόστο σου και θα εγκαταλείψεις τους συντρόφους σου. Ο τρόμος μπροστά στα χημικά ήταν επίσης χρήσιμος, αφού όπως έλεγε ο Amos Fries το 1928, ο αρχηγός της Υπηρεσίας Χημικών Πολεμικών Επιχειρήσεων του αμερικανικού στρατού, «είναι πιο εύκολο για έναν άνδρα να διατηρήσει το ηθικό του απέναντι στις σφαίρες παρά στην παρουσία αόρατων αερίων».

Πριν το τέλος του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου ακόμα όμως, ενεργοί και αποστρατευμένοι αξιωματικοί είχαν αρχίσει ήδη να ασκούν πολιτική πίεση για να κρατήσουν τις νέες χημικές τους εφευρέσεις. Ο Fries συγκεκριμένα, όπως αναφέρει παλαιότερο ρεπορτάζ του Atlantic, είχε επιστρατεύσει βετεράνους που δούλευαν πλέον ως δικηγόροι ή επιχειρηματίες ώστε να απευθυνθούν στον Τύπο και να βοηθήσουν στη δημιουργία εμπορικής εκμετάλλευσης των χημικών. Όπως έγραφε για παράδειγμα το επαγγελματικό περιοδικό Gas Age Record το 1921, ο Fries «είχε μελετήσει πολύ την περίπτωση χρήσης χημικών αερίων και καπνών στην αντιμετώπιση του όχλου αλλα και των βαρβάρων, και είναι πεπεισμένος ότι μόλις οι αστυνομικοί και οι αποικιακοί διαχειριστές εξοικειωθούν με τα δακρυγόνα ως μέσο διατήρησης της τάξης και της ισχύος θα υπάρξει τόσο μεγάλη μείωση των βίαιων κοινωνικών αναταραχών και αγριότητας που θα οδηγούσαν στην εξαφάνισή τους».

Τα δακρυγόνα είχαν επίσης και το ελκυστικό προσόν να αποθαρρύνουν και να διασπείρουν ένα πλήθος χωρίς να αφήνουν ίχνη όπως αίμα ή μελανιές. Η εικόνα μιας αστυνομίας που θα μπορούσε να καταστείλει τον κόσμο χωρίς να προβεί σε εμφανή σωματική βία θα ήταν σαφώς καλύτερη.

Ως το τέλος των 1920s, αστυνομικά τμήματα στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, το Κλίβλαντ, το Σαν Φρανσίσκο και το Σικάγο είχαν αγοράσει προμήθειες σε δακρυγόνα, και το ίδιο συνέβαινε σε περιοχές όπως η Ινδία, ο Παναμάς και η Χαβάη. Σύντομα άρχιζαν να κατασκευάζονται και οι μηχανισμοί για την εκτόξευσή τους, όπως πιστόλια, βολίδες, κεριά, στιλό, ακόμα και γκλομπ που περιείχαν χημικά. Χρησιμοποιούνταν από δεσμοφύλακες, απεργοσπάστες, ακόμα και τραπεζίτες που έβλεπαν τα δακρυγόνα να ενσωματώνονται με μηχανισμούς σε θησαυροφυλάκια για να αποτρέψουν ληστείες.

Γυναίκα μετά από εισπνοή δακρυγόνων σε διαμαρτυρία για τον George Floyd.

Η πρώτη ‘πρακτική δοκιμή σε κανονικές συνθήκες’ όπως ονόμαζε την περίσταση το σχετικό υπόμνημα, έγινε τον Ιούλιο του 1932 όταν η Εθνική Φρουρά όρμησε σε βάσεις της Ουάσινγκτον που είχε καταλάβει ο ‘Bonus Army’ – μία ομάδα βετεράνων που ασκούσαν πιέσεις για να πάρουν τις καθυστερημένες πολεμικές αποζημιώσεις τους. Το σκηνικό γέμισε φωτιά και αέρια, ενώ ανάμεσα στους τρεις ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους στο περιστατικό ήταν και ένα μωρό που είπαν πολλοί ότι πέθανε από ασφυξία λόγω των δακρυγόνων. Οι επίσημες αναφορές έγραφαν ότι το παιδί πέθανε από φυσικά αίτια, ο Bonus Army όμως μιλούσε για συγκάλυψη της κυβέρνησης. Αυτή ήταν η δοκιμή ωστόσο.

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση δακρυγόνων στις Ηνωμένες Πολιτείες από τις αρχές συνέβη σύμφωνα με τη Washington Post το 1935, κατά τη διάρκεια της απεργίας των εργατών ξυλείας στην Τακόμα της Ουάσινγκτον. Σε μια προσπάθεια να ανοίξουν ξανά τους μύλους και τις δραστηριότητες υλοτομίας τους, οι επιχειρηματίες επιστράτευσαν απεργοσπάστες που δέχτηκαν επιθέσεις από τους απεργούς. Ως απάντηση, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων ξυλείας, οι δήμοι και οι κυβερνήσεις των πολιτειών έστειλαν φύλακες, αστυνομία και την Εθνική Φρουρά εναντίον των απεργών, χρησιμοποιώντας σφαίρες και δακρυγόνα. Θα πέθαιναν τρεις απεργοί.

Τα δακρυγόνα χρησιμοποιήθηκαν σε αφθονία και κατά τη διάρκεια παρελάσεων και διαμαρτυριών από το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα που ηγήθηκε στα ‘50s και ‘60s ο Martin Luther King Jr. ανάμεσα σε άλλους, με εικόνες που δεν απέχουν καθόλου από τα συγκλονιστικά στιγμιότυπα που βλέπουμε από τη Μινεάπολη και άλλες πόλεις της Βόρειας Αμερικής αυτές τις μέρες με αφορμή τη δολοφονία του George Floyd. Το αποτέλεσμα ήταν, φυσικά, να ευαισθητοποιηθεί ακόμα περισσότερο η αμερικανική κοινή γνώμη σε σχέση με τα δεινά της αφροαμερικανικής μειονότητας.

Άντρας περιθάλπτεται μετά από εισπνοή δακρυγόνων σε διαμαρτυρία για τον George Floyd. / Getty Images

Στα 1980s, διαπραγματευτές παγκοσμίως ήταν σε διαδικασία οργάνωσης συνεδρίου με σκοπό την απαγόρευση των χημικών, όμως ο αντίλογος σχετικά με τη χρήση τους από την αστυνομία ήταν πολύ ισχυρός. Η δημόσια κουβέντα κατέληξε σε έναν βαρύ συμβιβασμό στη Σύμβαση για την κατάργηση των Χημικών Όπλων (ΣΧΟ) που ολοκληρώθηκε και άρχισε να υπογράφεται από τα κράτη που συμφωνούσαν στο Παρίσι, στις 13 Ιανουαρίου 1993, και τέθηκε σε ισχύ στις 29 Απριλίου 1997, 180 μέρες μετά την επικύρωσή της από το 65ο μέλος. Η Ελλάδα συγκεκριμένα την υπέγραψε αμέσως και την επικύρωσε τον Δεκέμβριο του 1994.

Σύμφωνα με τη ΣΧΟ – και με εξαίρεση το Ισραήλ που υπέγραψε αλλά δεν την επικύρωσε, και την Αίγυπτο,τη Βόρεια Κορέα και το Νότιο Σουδάν που δεν υπέγραψαν ποτέ – τα δακρυγόνα απαγορεύονται πια σε πολεμικές εχθροπραξίες, αλλά επιτρέπεται η χρήση τους από τις αρχές. Καλά κατάλαβες: Η ουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σου σε διαμαρτυρίες ας πούμε, αλλά απαγορεύεται να χρησιμοποιηθεί σε πραγματικά πεδία μάχης.

Τα δακρυγόνα στο μεταξύ, μπορούν να έχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες για τον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις, η έρευνα όμως του Journal of the Royal Society of Medicine αναφέρει ότι άνθρωποι που εξετάστηκαν ένα μήνα μετά την εισπνοή δακρυγόνων είχαν ακόμα ενοχλήσεις όπως δακρυσμένα μάτια και πονόλαιμο. Σύμφωνα επίσης με τα Κέντρα για τον Έλεγχο Ασθενειών και Πρόληψης των Ηνωμένων Πολιτειών (CDC), πιθανά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν τύφλωση, γλαύκωμα, σοβαρά χημικά εγκαύματα σε λάρυγγα και πνεύμονες, αναπνευστική δυσχέρεια και, σε ακραίες περιπτώσεις, θάνατο.

Αυτή τη στιγμή – και ενώ δεν υπάρχει ακόμα κάποιο αντίδοτο για τη δηλητηρίαση από δακρυγόνα – η Βόρεια Αμερική, η Ελλάδα και όσες οι χώρες του πλανήτη προμηθεύονται τέτοια όπλα, μπορούν να τα στρέφουν ενάντια στους πολίτες τους χωρίς επιπτώσεις.