Σύντομα θα μπορείς να σβήσεις τις δυσάρεστες αναμνήσεις με ένα χάπι

Η μετα-τραυματική διαταραχή βιώνεται από εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο: Οι στρατιώτες που έχουν γυρίσει από κάποια πολεμική επέμβαση, είναι συνήθως εκείνοι που τη βιώνουν πιο έντονα απ’όλους.

Επίσης, το άγχος, οι πάσης φύσεως φοβίες, αλλά και οι λαχτάρες που προκύπτουν από έναν εθισμό, είναι συναισθηματικές εκδηλώσεις που αφορούν ένα πολύ μεγάλο τμήμα των ανθρώπων που ζει, εργάζεται και κοινωνικοποιείται στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Για όλα τα παραπάνω, ο βασικός ‘ένοχος’, η αιτία που τα προκαλεί, είναι οι αναμνήσεις μας. Η Daniella Schiller, διευθύντρια του Κέντρου Συναισθηματικής Νευροεπιστήμης της Πανεπιστημιακής Κλινικής ‘Όρος Σινά’ της Νέας Υόρκης, θέλει να πετύχει το αδιανόητο: Να εφεύρει εκείνο το φάρμακο που θα γράφει ξανά το σενάριο των αναμνήσεων μας.

Το πρόβλημα

H γνώση, τα συναισθήματα και η μνήμη, είναι διεργασίες που γίνονται εντός των νευρώνων του εγκεφάλου μας. Πρόκειται για τρισεκατομμύρια νευρώνων σε διακλαδώσεις που ορίζονται σε κάτι που μοιάζει με ένα τρομερά περίπλοκο οδικό δίκτυο. Όταν μαθαίνουμε κάτι, οι χημικές ενώσεις του εγκεφάλου μας στέλνουν σήματα που ενδυναμώνουν αυτές τις διακλαδώσεις. Κάποιες αναμνήσεις που μένουν δυνατές μέσα μας, προκύπτουν από πρωτεΐνες που έχουν δημιουργήσει ισχυρά δίκτυα νευρώνων. Κάποιες άλλες που ατονούν, προέρχονται από εξασθενημένους νευρώνες.

Θεωρητικά, ένα ‘φάρμακο’ που θα επέτρεπε στους νευρώνες του εγκεφάλου να έχουν μια πιο ομαλή συμπεριφορά, θα μπορεί να θεραπεύσει άγχη, φοβίες και όλα τα άσχημα συναισθήματα που μας προκαλούν οι μνήμες. Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση έγκειται στο γεγονός ότι η νευρολογική επιστήμη μελετά τον εγκέφαλο του ανθρώπου μέσω κάποιων ‘παραδειγμάτων’ που συνήθως είναι ζώα.

Δεν μπορεί ο καθένας να τοποθετήσει μια βελόνα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και μέσω αυτής να ρίξει κάποια φάρμακα σε πειραματικό στάδιο και να δει τι θα βγει στο τέλος. Υπάρχει φυσικά η συμβολή της ακτινολογίας στην επίβλεψη της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά ακόμα και αυτή δεν μπορεί να μετρήσει άμεσα τη δραστηριότητα των ανθρώπινων νευρώνων.

Δρόμος προς τη λύση

Από το 2004, όταν και αναγορεύτηκε σε διδάκτωρ νευρολογικών επιστημών, η Schiller ερευνά πώς τα νευρολογικά συστήματα του ανθρώπινου εγκεφάλου διαμορφώνουν τη μάθηση, τα συναισθήματα και τη μνήμη. Συμπτωματικά, την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και η ‘Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού’, μια ταινία που εξιστορούσε την περιπέτεια δυο ανθρώπων που ήθελαν να σβήσουν τις αναμνήσεις που είχαν χτίσει στη σχέση τους. Στην πραγματικότητα, η επιστήμη δεν μπορεί να επιλέξει μνήμες για να τις διαγράψει, αλλά μπορεί να επιτύχει κάτι καλύτερο: Να ξαναγράψει τις πιο σκοτεινές αναμνήσεις μας.

“Θέλω να αποσυνδέω τα οδυνηρά συναισθήματα από τις αναμνήσεις με τις οποίες συνδέονται” έχει πει η ίδια. Με αυτό τον τρόπο, ο καθένας θα μπορεί να ξαναζεί τις αναμνήσεις του χωρίς τον φόβο που τις κάνει τόσο τρομακτικές. Θα έχεις τις μνήμες, αλλά χωρίς τα απαίσια συναισθήματα που τις συνοδεύουν”.

Την ίδια χρονιά, η πανεπιστημιακή κλινική του νοσοκομείου της Νέας Υόρκης διεξήγαγε μια πρωτοποριακή μελέτη: Ομάδα ανθρώπων παρακολούθησε εικόνες ουδέτερων συναισθηματικών αποχρώσεων, δεχόμενοι παράλληλα ένα χαμηλής έντασης ηλεκτροσόκ. Η ομάδα αυτή ολοκλήρωσε την παρακολούθηση εικόνων νιώθοντας φόβο. Στη συνέχεια κλήθηκαν να παρακολουθήσουν τις ίδιες εικόνες, μαζί με άλλες που προέρχονταν από προσωπικά τους άσχημα βιώματα. Την ίδια στιγμή όμως γνώριζαν πως δεν θα δεχτούν ηλεκτροσόκ. Όλα τα μέλη της ομάδας βίωσαν κάθε εικόνα χωρίς τρόμο ή άλλα αρνητικά συναισθήματα. Η Daniella Schiller είχε βρει ένα δρόμο ώστε να αποδείξει πως τα άσχημα συναισθήματα μπορούν να αποσυνδεθούν από τις κακές αναμνήσεις.

Η Schiller, έχει δηλώσει στο MIT Technology & Review, πως αυτός ο στόχος είναι εφικτός, διότι η ίδια η ανάμνηση είναι μια ασταθής έννοια, μια εικόνα που ποτέ δεν είναι ακριβώς όμοια με το πρωτότυπο. “Κάθε φορά που επικαλούμαστε μια ανάμνηση, αυτή περνάει ξανά και ξανά από τους νευρώνες του εγκεφάλου που δημιουργούν μνήμη” έχει πει η ίδια, συμπληρώνοντας: “ποτέ δεν θυμόμαστε ακριβώς το πρωτότυπο, θυμόμαστε μια εκδοχή του που μοιάζει με ανακεφαλαίωση”.

Άρα μπορουμε να εμπιστευτούμε απόλυτα την μνήμη μας; Μάλλον όχι και τόσο. “Κάθε μέρα φέρνουμε στο νου μας αναμνήσεις που στην πραγματικότητα είναι λανθασμένες. Αν τσακώνεσαι ακόμα με το σύντροφο σου για κάτι που συνέβη πριν 10 χρόνια, δεν αποκλείεται και οι δυο να θυμάστε λάθος”. Η έρευνα της Daniella Schiller έχει ήδη ανοίξει το δρόμο στην ανακάλυψη πρωτεϊνών που ενδυναμώνουν ή αντίστοιχα, αποδυναμώνουν την ανθρώπινη μνήμη. Φαίνεται πιο εφικτή από ποτέ η αποκρυπτογράφησή τους και η δημιουργία ενός φαρμάκου που θα ‘αφοπλίζει’ την αρνητική ενέργεια μιας ανάμνησης και θα την κάνει επιτέλους, υποφερτή, σαν τη λιακάδα ενός πραγματικά υπέροχου μυαλού.

Το παραπάνω μοιάζει βέβαια με μια ‘τρολιά’ του ίδιου σου του μυαλού, το να προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου ότι “και τι έγινε μωρέ ένας θάνατος ανάμεσα στους πολλούς ήταν” ή “ΟΚ, χώρισα, ε και;”, όμως η επιστήμη φαίνεται αποφασισμένη να ξεπεράσει το καλό σινεμά.