Το λυρικό σινεμά αισθήσεων του Wong Kar-Wai

Ο Wong Kar-Wai γεννήθηκε στη Shanghai, αλλά μεγάλωσε στο Hong Kong, όπου διέφυγε με τους γονείς του στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μετά τις πρώτες ενδείξεις της Πολιτιστικής Επανάστασης. Πέρασε την παιδική του ηλικία στη σκοτεινή αίθουσα, και επειδή τα τοπικά σινεμά δε διέκριναν μεταξύ arthouse και genre – θυμάται πως «ακόμη και ο Fellini αντιμετωπιζόταν ως εμπορικός» – οι πρώιμες προτιμήσεις του Wong διαμορφώθηκαν εξίσου από τις ταινίες δράσης του Hong Kong, το ευρωπαϊκό σινεμά, τα μιούζικαλ του Hollywood και τη νουάρ φιλμογραφία. Επηρεάστηκε επίσης από τη λογοτεχνία: Τα έργα του Haruki Murakami, Liu Yichang και του Gabriel García Márquez. Ο συγγραφέας όμως που τον στιγμάτισε περισσότερο ήταν ο Αργεντίνος Manuel Puig και οι πολλαπλές οπτικές στις αφηγήσεις του.

Ανερχόμενος ως σκηνοθέτης κατά τη δεκαετία του 1980, μία περίοδο εμπορικής επιτυχίας και στιλιστικής καινοτομίας άνευ προηγουμένου για τον κινηματογράφο του Hong Kong (ο John Woo είχε ήδη σκίσει με το A Better Tomorrow), ο Wong θα απολάμβανε εξαρχής στην καριέρα του έναν ασυνήθιστο βαθμό ελέγχου στις δημιουργίες του. Οι ταινίες του αντικατοπτρίζουν την εκλεκτική συγχώνευση επιρροών που μόλις αναφέρθηκε, συνδυάζοντας την ευχάριστη ενέργεια του δημοφιλούς κινηματογράφου με μία βαθιά αγάπη για την αφήγηση και τον στιλιστικό πλούτο. Παρότι όμως το σινεμά του Wong δεν είναι σίγουρα λιτό, οι ταινίες του δεν είναι ανεξέλεγκτα ηδονιστικές: οι εραστές του παραλύουν συχνά από καταπιεστικές κοινωνικές συνθήκες (In the Mood for Love, Happy Together), τη συστολή (Chungking Express) ή τη νεανική δυσφορία (Days of Being Wild, Fallen Angels).

Οι θεματικές και οι αποσπασματικές αφηγήσεις του συνδέονται αναμφισβήτητα με το άγχος της παράδοσης του Hong Kong από τη Μεγάλη Βρετανία στην ηπειρωτική Κίνα: Ο χρόνος μετράει πάντα αντίστροφα τις ταινίες του Wong Kar-Wai, με το επαναλαμβανόμενο σκηνικό της μητρόπολης κατά την περίοδο των ‘60s (Days of Being Wild, In the Mood for Love, 2046) να αποτυπώνει νοσταλγικά έναν χαμένο κόσμο – επινοημένο εν μέρει – όπου ένα ρούχο, ένα πιάτο φαγητού ή ένα τηλέφωνο είναι φορτισμένα με συναισθηματική σημασία και αξίζουν το δικό τους επίμονο πλάνο. Ενώ όμως πολιτική ελλοχεύει κάτω από την επιφάνεια, ο κινηματογράφος του είναι πρώτα απ’ όλα κινηματογράφος των αισθήσεων.

Ο Wong Kar-Wai φτιάχνει ταινίες για να ερωτευτείς. Αυτός είναι ο οδηγός τους:

As Tears Go By (1988)

Το ντεμπούτο του, As Tears Go By, ένα διακριτικό αλλά άκρως στυλιζαρισμένο gangster movie για δύο νεαρούς κακοποιούς που έπαιζαν οι Andy Lau και Jacky Cheung, υπονόμευσε τη δομή μίας συμβατικής ταινίας γκάνγκστερ για να επιδοθεί στην εσωτερικότητα που θα χαρακτήριζε όλο και περισσότερο το έργο του.

Συγκρίθηκε τότε με το Mean Streets (1973) του Martin Scorsese, εμπνεύστηκε από έναν μικροαπατεώνα που είχε γνωρίσει ο Wong νεότερος, και έθεσε τα θεμέλια για τις επόμενες ταινίες που θα βασίζονταν στις εικόνες και το κλίμα παρά στην πλοκή.

Days of Being Wild (1990)

Η δεύτερη ταινία του Wong Kar-Wai απέτυχε στο box office, αλλά του χάρισε τη συνεργασία του με τον Christopher Doyle. Λειτουργεί επίσης ως μέρος μίας ανεπίσημης τριλογίας που συμπληρώνουν δύο μεταγενέστερες ταινίες του.

Το φιλμ τοποθετείται στο Hong Kong και τις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, και ακολουθεί έναν υιοθετημένο νεαρό άνδρα και τις γυναίκες που συναντά (και βλάπτει) στη ζωή του ως αυτοαποκαλούμενος playboy. Η μία, όμως, γυναίκα που επιθυμεί να γνωρίσει, η βιολογική του μητέρα, θα είναι η πηγή της δικής του δυστυχίας έως ότου μπορέσει να την ανακαλύψει. Τα χρώματα εδώ είναι σιωπηλά και, καθώς οι χαρακτήρες μετακινούνται μεταξύ περιορισμένων εσωτερικών χώρων και βροχερών νυχτερινών τοπίων, επικρατεί μία διαπεραστική αίσθηση ευθραυστότητας και ξεριζώματος. Η ελευθερία είναι η ίδια η παγίδα του πρωταγωνιστή. Αυτό το μείγμα κλειστοφοβίας και αβεβαιότητας γίνεται κλειδί στο έργο του Wong.

Chungking Express (1994)

Απογοητευμένος από τις συνεχείς καθυστερήσεις στην παραγωγή του ιστορικού δράματος Ashes of Time, ο σκηνοθέτης αποφασίζει να ξεσκάσει κάνοντας ένα διάλειμμα δύο μηνών για να γυρίσει το Chungking Express με ελάχιστα χρήματα. Και ξέσκασε.

Ανακαλώντας το αντισυμβατικό πνεύμα του Breathless από τον Jean-Luc Godard, όπως και την επιρροή του μέντορα του Wong, Patrick Tam, στη νέον παλέτα του, η ταινία είναι φλούο και ανορθόδοξη – η εκδοχή της ‘90s ρομαντικής κομεντί από τον Wong Kar-Wai στα πιο ανάλαφρά του. Αφηγηματικά το φιλμ χωρίζεται σε δύο μέρη και ακολουθεί δύο προσφάτως χωρισμένους αστυνομικούς. Μοναδικό κοινό τους σημείο η αδυναμία τους στο ίδιο φαστφουντάδικο. Στο πρώτο μέρος, ο ένας εκ των δύο ερωτεύεται μία μυστηριώδη femme fatale εν μέσω χάους. Το δεύτερο μέρος είναι το πιθανό ρομάντσο που ανθίζει ανάμεσα σε μία ανέμελη υπάλληλο ταχυφαγείου και τον έτερο, χαρισματικό ντετέκτιβ. Μπορεί το ρομάντσο εδώ να είναι εύθυμο, κατακλύζεται ξανά όμως από την αντιδιαστολή της μοναξιάς με την πολυκοσμία μίας μητρόπολης. Οι ήρωες του φιλμ αγωνίζονται για μία ευκαιρία απόδρασης από την πρώτη μέσα από αληθινές σχέσεις.

Το φιλμ σάρωσε στα βραβεία του Hong Kong, κέρδισε το βραβείο Fipresci στο φεστιβάλ της Στοκχόλμης, τράβηξε την προσοχή του Quentin Tarantino που ανέλαβε τη διανομή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έκανε τον Wong Kar-Wai το νέο παγκόσμιο αστέρι της σκηνοθεσίας.

Ashes of Time (1994)

Ο Wong Kar-Wai γράφει και σκηνοθετεί την πλειοψηφία των ταινιών του και, ενώ το Ashes of Time δεν αποτελεί εξαίρεση, τέσσερις από τους χαρακτήρες του εδώ έχουν βασιστεί ελαφρώς στο μυθιστόρημα The Legend of Condor Heroes του Jin Yong. Η ταινία τοποθετείται στην Αρχαία Κίνα με πρωταγωνιστή τον σταθερό του συνεργάτη Leslie Cheung που εκπροσωπεί τη «δηλητηριώδη Δύση» και τον Tony Leung Ka-fai ως «κακόβουλη Ανατολή» αντίστοιχα. Ο χαρακτήρας του Cheung, πικρόχολος εξαιτίας του παρελθόντος του, καθοδηγείται από την απληστία του και προσλαμβάνει κυνηγούς κεφαλών για να διεκδικήσει δόξα.

Το φιλμ πήρε δύο χρόνια για να γυριστεί αλλά απέτυχε στο box office και παραμένει υποτιμημένο. Είναι όμως μία ανατροπή για τα μοτίβα των ταινιών πολεμικών τεχνών (wuxia) που αφορά τη μνήμη και τη λησμονιά, μετατρέποντας τη βίαιη δράση των ταινιών αυτών σε ένα γεμάτο χάρη μπαλέτο αγωνίας, θλίψης και μοναξιάς.

Fallen Angels (1995)

Ο Wong Kar-Wai είχε αρχικά οραματιστεί το Chungking Express ως τρίπτυχο. Το τρίτο του μέρος έγινε τελικά η βάση για το Fallen Angels, ένα Chungking Express σε dark mode, που επικεντρώνεται σε δύο μη συμβατικές σχέσεις: αυτή μεταξύ ενός εκτελεστή και της συντρόφου του,και μία άλλη μεταξύ ενός κωφού ταραχοποιού και μίας αλλοπρόσαλλης γυναίκας.

Παρά τους χαρακτήρες και τις τοποθεσίες που μεταφέρονται από το Chungking Express, εδώ μιλάμε για μία σκυθρωπή, έρημη απεικόνιση του Hong Kong. Μπορεί να είναι μία από τις πιο αστείες δουλειές στη φιλμογραφία του Wong Kar-Wai, πρόκειται όμως τελικά για μία ζοφερή τονική μετάβαση που σηματοδοτείται νωρίς στην ταινία από τους Massive Attack στο σάουντρακ. Γυρισμένο με επιθετικά κοντινά, το Fallen Angels δημιουργεί ένα αόρατο φράγμα μεταξύ θεατή και χαρακτήρων. Χρησιμοποιεί επίσης ευρυγώνιες λήψεις που παραμορφώνουν αυτή την απόσταση και αναδεικνύουν την κοινωνική απομόνωση των ηρώων που τους οδηγεί σχεδόν στο όριο της τρέλας.

Happy Together (1997)

Ο τίτλος είναι παραπλανητικός. Οι τακτικοί συνεργάτες του Wong Kar-Wai, Tony Leung και Leslie Cheung, πρωταγωνιστούν ως ομοφυλόφιλοι εραστές που μετεγκαθίστανται στην Αργεντινή με την επιθυμία να διορθώσουν τη σχέση τους. Όταν δεν καταφέρνουν να αγοράσουν το εισιτήριο επιστροφής, το ζευγάρι βρίσκεται παγιδευμένο σε μία άγνωστη περιοχή: μία μεταφορά για την αγχώδη διαβίωση στο Hong Kong κατά τη διάρκεια της μεταβίβασης του 1997 από τη Μεγάλη Βρετανία στην Κίνα που συνέβη την ίδια χρονιά με την κυκλοφορία του φιλμ.

Το ειδύλλιο των δύο ανδρών απεικονίζεται σε ασπρόμαυρες αναδρομές αλλά και σε πλούσιο χρώμα, όσο μεταβαίνουν από τον έρωτα σε έναν εγκλωβισμό συνεξαρτησίας και εθισμού. Η αγάπη τους σταδιακά παρουσιάζεται ως συνήθεια παρά πραγματική ευχαρίστηση, και με τους δυο τους να παλεύουν για να αποφύγουν τον θυμό και τη δυσπιστία που έχουν καταστρέψει τη σχέση τους.

Το Happy Together σφράγισε το αστέρι του Wong Kar-Wai χαρίζοντάς του το βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ των Καννών. Ήταν ο πρώτος δημιουργός από την Κίνα που είχε κερδίσει το βραβείο

In the Mood for Love (2000)

Το αριστούργημα του Wong Kar-Wai, το φιλμ του που έχουν δει οι περισσότεροι, και μία μεταβολή στη φιλμογραφία του: οι προηγούμενες ταινίες του ήταν για την ανεξαρτησία και την ελευθερία της, εδώ η θεματική είναι η αυτοκυριαρχία.

Το In the Mood for Love είναι η ύψιστη ραψωδία του Wong για την επιθυμία, μία μεθυστική ιστορία αγάπης για δύο γείτονες που ερωτεύονται ο ένας τον άλλον αφού ανακαλύπτουν ότι οι σύζυγοί τους τούς απατούν. Η έλξη τους σταδιακά γίνεται αφόρητη, όμως είναι αποφασισμένοι να αντισταθούν στα συναισθήματά τους για να μην πέσουν στο επίπεδο των συντρόφων τους.

Η παράνομη σχέση τους απεικονίζεται στα πιο παθιασμένα χρώματα, αποχρώσεις του κόκκινου που διαπερνούν την οθόνη. Είναι μία ταινία εκθαμβωτικής ομορφιάς και απεριόριστης θλίψης που κλείνει αινιγματικά καθώς ο χρόνος κυνηγάει τους ήρωές της. Ο χαρακτήρας του Leung, γεμάτος ενοχή, μελαγχολία και πάθος, ψιθυρίζει την οδύνη του σε μία τρύπα στο Angkor Wat της Καμπότζης αντί να την ομολογήσει σε κάποιο άλλο ανθρώπινο ον. Εδώ η απομόνωση της αγάπης γίνεται πιο αισθητή από ποτέ: η μοναδική πηγή συναισθηματικής απελευθέρωσης βρίσκεται σε ένα άψυχο αντικείμενο. Λήψεις και σκηνές επαναλαμβάνονται, με το slow motion να καθρεφτίζει τη λαχτάρα των χαρακτήρων να παραμείνουν στη στιγμή για περισσότερο.

Ο Tony Leung κέρδισε το βραβείο Α΄Ανδρικού στις Κάννες – ο πρώτος Ασιάτης στην ιστορία της κατηγορίας – και επανέλαβε το ίδιο μαζί με τη Maggie Cheung στα βραβεία του Hong Kong.

2046 (2004)

Πνευματικό σίκουελ των Days of Being Wild και In the Mood for Love.

Ακόμα και όταν ο Wong κοιτάζει στο μέλλον, είναι ένα μέλλον που κυριαρχείται από το παρελθόν. Το 2046 οραματίζεται έναν δυστοπικό κόσμο όπου μοναχικές ψυχές ταξιδεύουν σε έναν μυστηριώδη προορισμό σε μία προσπάθεια να ανακτήσουν τις χαμένες αναμνήσεις τους. Εκεί κανείς δεν αισθάνεται ποτέ θλίψη. «Το 2046, τίποτα δεν αλλάζει, ποτέ», λέει ο Chow Mo-wan (Leung) στην ταινία. «Κανείς δεν ξέρει όμως αν αυτό είναι αλήθεια ή όχι, επειδή κανείς δεν επέστρεψε ποτέ». Το 2046 είναι ένα μείγμα ταινιών περιόδου και φουτουριστικής επιστημονικής φαντασίας, στο οποίο ο ήρωας προσπαθεί να μετακομίσει στο διαμέρισμα 2046 (όπου μια γυναίκα που γνωρίζει μόλις μαχαιρώθηκε) και να γράψει ένα μυθιστόρημα για ένα ταξίδι στο χρόνο, σε ένα μέρος που ονομάζεται 2046, το έτος 2046.

Ο Chow είναι ένας γυναικάς που προσπαθεί να γεμίσει το κενό της χαμένης του αγάπης του με κούφιες σχέσεις. Το μήνυμα της ιστορίας παραμένει αμετάβλητο: Μέσα από αυτή την πολυδιάστατη τραγωδία, ο θεατής καταλαβαίνει πως, με τον Wong Kar-Wai, η μόνη αληθινή σιγουριά είναι η ματωμένη καρδιά των ηρώων του.

The Hand (2004)

Το The Hand του Wong Kar-wai είναι το μοναδικό ερωτικό τμήμα του Eros (2004), μίας ανθολογικής ταινίας όπου συνεισέφεραν επίσης ο Michelangelo Antonioni και ο Steven Soderbergh.

Πολλές από τις ταινίες μεγάλου μήκους του Wong έχουν δημιουργηθεί από δύο ή τρεις μικρότερες ιστορίες όπως αυτή του Hand, όπου οι άνθρωποι και οι σχέσεις τους είναι άμεσα αναγνωρίσιμες χωρίς να χρειάζονται μεμονωμένες εξιστορήσεις για τους χαρακτήρες ή διάλογοι πέρα από τους απαραίτητους. Στο σινεμά του Wong Kar-Wai η συντομότερη συνάντηση μπορεί να γίνει δια βίου εμμονή, και όλο το δράμα μπορεί να αποδοθεί οπτικά και συναισθηματικά όπως στον βωβό κινηματογράφο: Στην πιο σέξι σκηνή του Hand, ένας νεαρός ράφτης ξετρελαμένος με μία μεγαλύτερη σε ηλικία πόρνη, χαϊδεύει το φόρεμα που φτιάχνει για εκείνη όπως θα χάιδευε το σώμα της.

My Blueberry Nights (2007)

Το My Blueberry Nights ήταν το αμερικανικό ντεμπούτο του σκηνοθέτη. Δεν θεωρήθηκε τόσο παταγώδης ως αποτυχία – γιατί σίγουρα χαρακτηρίζεται ως αποτυχία που εν μέρει είχε αποδοθεί στην ερμηνεία της Norah Jones – όσο απορρίφθηκε ευγενικά από τους κριτικούς και το κοινό.

Είναι όμως ένα κομψό φιλμ για τις επιθυμίες μίας ομάδας πανέμορφων ονειροπόλων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων της Natalie Portman, του Jude Law σε ρόλο εκκεντρικού μπάρμαν, της Jones ως πληγωμένης από την απάτη του συντρόφου της σερβιτόρα, και του David Strathairn που υποδύεται έναν αλκοολικό αστυνόμο σε μία προσπάθεια να ξεχάσει την πρώην του (η Rachel Weisz όμως δεν ξεχνιέται).

Το πρώτο εγχείρημα του Wong στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν αψεγάδιαστο προφανώς. Η ταινία συνορεύει μερικές φορές με την αυτο-παρωδία, διατηρεί όμως μία μελαγχολική, ελεγειακή διάθεση παρά τα λάθη της.

The Grandmaster (2013)

Στο Grandmaster, μια βιογραφία που βασίζεται στη ζωή του δασκάλου πολεμικών τεχνών του Bruce Lee, η αγωνία του Ip Man (Leung) προέρχεται από την εξορία του – τόσο από τη γυναίκα του όσο και από το σπίτι του. Ο μάστερ του wing chun μετακομίζει στο Hong Kong το 1950 με όνειρα να γίνει δάσκαλος πολεμικών τεχνών, όμως ένα χρόνο αργότερα η Κίνα κλείνει τα σύνορά της με την πόλη του και έτσι δε μπορεί πλέον να επιστρέψει.

Ο Wong Kar-Wai έχει δηλώσει πως «είναι σημαντικό να βρίσκεις το κοινό σου παρά να υποθέτεις ότι υπάρχει» και με το Grandmaster το πέτυχε. Η αλληγορία του για τον κόσμο των πολεμικών τεχνών τού πήρε δέκα σχεδόν χρόνια για να ολοκληρωθεί και έγινε η μεγαλύτερή του εισπρακτική επιτυχία. Τόσο περιπετειώδης όσο και σε λήθαργο ανά διαστήματα, η ταινία δοκιμάζει ξανά τη φόρμουλα των ταινιών πολεμικών τεχνών και παραδίδει μία εξπρεσιονιστική μελέτη χαρακτήρα με εκρήξεις έντασης. Δε μοιάζει με τίποτε άλλο στην καριέρα του πριν από αυτό αλλά είναι, την ίδια στιγμή, πλήρως αντιπροσωπευτικό της.

***

Ο Wong Kar-Wai έχει ο ίδιος επιμεληθεί τις αποκαταστάσεις των ταινιών του σε 4Κ που προβάλλονται στα θερινά σινεμά από το Cinobo, και έχει δηλώσει πως «όπως λέει το γνωστό ρητό “κανείς δεν μπορεί να μπει δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, γιατί ούτε το ποτάμι είναι το ίδιο μα ούτε και ο άνθρωπος”. Από την αρχή της διαδικασίας της αποκατάστασης των ταινιών, τα λόγια αυτά μου υπενθυμίζουν να αντιμετωπίσω όλο αυτό σαν ευκαιρία να παρουσιάσω τις αποκατεστημένες κόπιες ως καινούρια δουλειά από ένα διαφορετικό στάδιο της καριέρας μου. Τώρα που είμαι στο τέλος της διαδικασίας, τα λόγια αυτά δεν έχουν πάψει να ισχύουν. Προσκαλώ το κοινό να μοιραστεί μαζί μου αυτή τη νέα αρχή, μια και αυτές δεν είναι οι ίδιες ταινίες, μα ούτε κι εμείς είμαστε πια το ίδιο κοινό».

Το κοινό έχει φέτος την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις αποκατεστημένες σε 4Κ κόπιες πέντε αριστουργημάτων του κορυφαίου auteur από το Cinobo, στους θερινούς κινηματογράφους. Από τις 3 Ιουνίου θα προβάλλονται τα Chungking Express, Fallen Angels και Happy Together, ενώ θα ακολουθήσουν μέσα στο καλοκαίρι τα In the Mood for Love στις 17 Ιουνίου και 2046 την 1η Ιουλίου.