Οι ψυχικές συνέπειες της τραγωδίας στους επιζώντες

Οι μαρτυρίες των επιβατών που επιβίωσαν από το δυστύχημα στα Τέμπη κάνουν το στομάχι να δένεται κόμπο. Τι ακριβώς όμως καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ίδιοι την επόμενη μέρα;

Ζητήσαμε από τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή Αριστοτέλη Βάθη, ο οποίος ειδικεύεται στο μετατραυματικό στρες, να μας εξηγήσει τις ψυχικές συνέπειες που αντιμετωπίζουν όσοι άνθρωποι έχουν την ατυχία να βιώσουν τέτοιες καταστάσεις.

Με τι ψυχικές συνέπειες θα έρθουν αντιμέτωποι οι επιζώντες;

Τα απειλητικά γεγονότα για τη ζωή (σεισμοί, φωτιές, μαζικές καταστροφές, σιδηροδρομικά και τροχαία ατυχήματα) δημιουργούν ψυχικά τραύματα. Σε πολλές περιπτώσεις αυτά μπορεί να εκδηλωθούν και με μετατραυματική διαταραχή. 

Πώς ακριβώς λειτουργεί αυτού του είδους η μετατραυματική διαταραχή;

Δεν είναι απαραίτητο τα θύματα τέτοιων καταστάσεων να βιώσουν απειλή για τη δική τους τη ζωή. Κάποιες φορές είναι αρκετό ακόμα και να δουν κάποιον οικείο τους να κινδυνεύει θανάσιμα ή να χάνει τη ζωή του. Μάλιστα, δεν είναι καν απαραίτητο να πρόκειται για οικείο πρόσωπο. Η εικόνα ενός ανθρώπου να κινδυνεύει ή να σκοτώνεται μπροστά στα μάτια σου είναι πιθανό να αφήσει ψυχικά τραύματα τα οποία δεν επουλώνονται εύκολα.

Τι συνέπειες έχει;

Οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ έντονες και επώδυνες για τους ανθρώπους που θα βρεθούν αντιμέτωποι με μία τέτοια κατάσταση: θυμός, κατάθλιψη, εφιάλτες, και πάρα πολύ μεγάλες ενοχές (γιατί επιβίωσα εγώ και όχι εκείνος;). Πρόκειται για ψυχικές αντιδράσεις απέναντι στο σοκ που έχει δεχθεί ο οργανισμός – είτε κάποιος τα βίωσε στο πετσί του, είτε ως αυτόπτης μάρτυρας.

Τι εννοούμε όταν λέμε τον όρο PTSD;

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) είναι κάτι που συνδέεται πολύ συχνά με τέτοιες περιπτώσεις, για να μιλήσω σε κλινικό επίπεδο. Πρόκειται για ένα σύνδρομο το οποίο συνοδεύεται με όλες τις προαναφερθείσες συνέπειες. Επίσης, πολύ συχνές είναι και οι αναβιώσεις του συμβάντος (flashbacks). Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η αποφυγή· αποφεύγουν, δηλαδή, δραστηριότητες που επαναφέρουν το τραύμα. Οι επιζώντες από το δυστύχημα στα Τέμπη είναι πιθανό να μη θέλουν να μπουν ποτέ ξανά σε τρένο με άλλα λόγια. Δεν είναι σπάνιο να υπάρχει και μία γενικότερη ανησυχία – ένα μόνιμο άγχος ότι κινδυνεύει από κάτι.

Υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης;

Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αντιμετωπιστεί είναι η μέθοδος EMDR*. Πρόκειται για μια ειδική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που εστιάζεται στην επεξεργασία στρεσσογόνων ή τραυματικών βιωμάτων, τα οποία έμειναν χαραγμένα στη μνήμη του ανθρώπου, και πιθανόν να προκάλεσαν ένα σύνολο ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και άλλων προβλημάτων υγείας. Το EMDR σήμερα κατατάσσεται στην πρώτη γραμμή ανάμεσα στις θεραπευτικές προσεγγίσεις εκλογής για τη θεραπεία του ψυχικού τραύματος.

(*Τα αρχικά E.M.D.R. αποτελούν αρκτικόλεξο για τον όρο Eye Movement Desensitization and Reprocessing, ο οποίος αποδίδεται στα ελληνικά ως Απευαισθητοποίηση και Επανεπεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων»).

Σε γενικές γραμμές, ακόμα και μέσω φαρμάκων αν χρειαστεί, είναι μία κατάσταση που μπορεί να αντιμετωπιστεί. Αρκεί βέβαια να λάβουν όσοι πάσχουν από μετατραυματικό στρες την απαραίτητη βοήθεια.

Μπορεί το κράτος να βοηθήσει πραγματικά σε ψυχολογικό επίπεδο τους ανθρώπους που επιβίωσαν από το δυστύχημα στα Τέμπη;

Κατά την άποψή μου, το ελληνικό σύστημα υγείας διαθέτει τις αντίστοιχες υπηρεσίες και τις αντίστοιχες δομές, υπάρχει όμως ένα μεγάλο «αλλά» σε όλο αυτό. Από τα μνημόνια και έπειτα, οι πόροι είναι πάρα πολύ περιορισμένοι σε αυτόν τον τομέα.

Επίσης, οι άνθρωποι που έχουν βρεθεί σε τέτοιες καταστάσεις -όπως, δηλαδή, το δυστύχημα στα Τέμπη- δεν είναι πάντα «ανοιχτοί» στο να δεχθούν βοήθεια. Υπάρχει συχνά η λογική του «θα το ξεπεράσω μόνος μου». Αυτό όμως είναι μία άλλη μεγάλη κουβέντα όμως, η οποία έχει να κάνει περισσότερο με τα ταμπού τα οποία υπάρχουν στην ελληνική κοινωνία αναφορικά με τα ζητήματα της ψυχικής υγείας.