Αγία Δύναμη, το εκκλησάκι που τροφοδοτούσε με μπαρούτι την Επανάσταση του 1821
Το πετρόχτιστο εκκλησάκι στη Μητροπόλεως που είναι στριμωγμένο ανάμεσα σε κολώνες, κάποτε μύριζε μπαρούτι και στην υπόγεια κρύπτη του δούλευε ο άνθρωπος-κλειδί για τη στήριξη του Αγώνα στην Αττική.
- 14 ΙΟΥΝ 2023
Μερικά σαββατοκύριακα, θα τύχει η πόρτα του να είναι ανοιχτή, αλλά και πάλι χιλιάδες κόσμου μάλλον θα προσπεράσουν χωρίς να δείξουν ίχνος ενδιαφέροντος: το εκκλησάκι αυτό βρίσκεται λίγα μέτρα μακριά από τον μεγαλοπρεπή ναό της Μητροπόλεως και έτσι που έχει στριμωχτεί ανάμεσα στις κολώνες στήριξης του διπλανού ξενοδοχείου, σαν να το έχει καταβροχθίσει η ασυνείδητη οικοδόμηση, κανείς δεν μπορεί να υποψιαστεί την ιστορικότητα του μνημείου, ούτε τους μύθους που έχει γεννήσει στο πέρασμα των αιώνων για τις υπόγειες στοές που κρύβονται κάτω από το υπέδαφος του ναού.
Στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, στη συνοικία Ροδακιό, όπως λέγανε κάποτε, ο ναΐσκος της Αγίας Δύναμης, προστάτιδας των «επίτοκων γυναικών», διαδόθηκε από στόμα σε στόμα στα 90s-00s, όταν «αποκαλυπτικά» και κατά βάση ατεκμηρίωτα βιβλία συμπεριέλαβαν το εκκλησάκι στα σημεία ενδιαφέροντος της υπόγειας Αθήνας, λέγοντας ότι υπόγειοι δρόμοι το συνδέουν με την Πεντέλη και την Καισαριανή.
Τίποτα απ’ αυτά δεν επιβεβαιώθηκε από τους σπηλαιολόγους που κατέβηκαν μεταγενέστερα στην κρύπτη της εκκλησίας για καταγραφή, αλλά –όπως ισχύει σχεδόν σε κάθε κεφάλαιο που αφορά την υπόγεια Αθήνα– ο μύθος περιλαμβάνει και ένα μερίδιο αλήθειας: πράγματι, υπάρχει μεγάλος υπόγειος χώρος κάτω απ’ την Αγία Δύναμη, σε βάθος 15 μέτρων, και μάλιστα χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον την περίοδο της Τουρκοκρατίας, φτιάχνοντας πολεμοφόδια κρυφά για το μέτωπο της Επανάστασης. Και σύνδεση με την Πεντέλη υπάρχει, αλλά όχι γεωγραφική.
Η αλήθεια για το υπόγειο της Αγίας Δύναμης
Κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού, υπάρχει μια σκάλα που κατεβαίνει στα έγκατα του κτιρίου. Όπως αναφέρει το σχετικό λήμμα του αθηναϊκού οδηγού των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη, το κτίριο επικοινωνούσε υπόγεια με την παρακείμενη οικία του Ιησουίτη μοναχού Φραγκίσκου και για χρόνια ήταν γνωστό ότι στο υπόγειο αυτό παράγονταν φυσίγγια.
Η Αγία Δύναμη είχε οικοδομηθεί τον 16ο αιώνα ως Μετόχι της Μονής Πεντέλης (λεγόταν και Μεντελιώτισσα από γλωσσική παραφθορά του Πεντελιώτισσα) και σε περιγραφή στη Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, διαβάζουμε συγκεκριμένα ότι «η πυρίτις κατεσκευάζετο εις την Μονήν Πεντέλης, αι δε σφαίραι εχύνοντο και εδένοντο τα φυσίγγια εις το εν Αθήναις μετόχι της Μονής ταύτης, την Αγίαν Δύναμιν». Η σύνδεση αυτή μάλλον πυροδότησε και την εικασία ότι τα δύο αδελφικά εκκλησιαστικά τμήματα ενώνονταν υπόγεια, πράγμα που δεν ισχύει.
Αυτό που ισχύει είναι η ιστορία του ξακουστού πυροτεχνίτη Μαστροπαυλή, προγόνου της οικογενείας Παυλίδη με τη σοκολατοποιία, που σύμφωνα με τα γραφόμενα του Καμπούρογλου αποτέλεσε πρόσωπο-κλειδί για το ξέσπασμα και τη στήριξη της Επανάστασης στην Αττική. Όπως λέγεται, ο «Μπαρουξής» με τ’ όνομα είχε φαινομενικά αναλάβει την παρασκευή των πυρομαχικών για τους Οθωμανούς αλλά κάτω από τη μύτη τους, τα βράδια, με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς και τεχνικές που δεν τους αποκάλυπτε, έφτιαχνε στο εργαστήριο σφαίρες και φυσέκια για το μέτωπο της Επανάστασης.
Και με απόλυτη μυστικότητα, έφταναν στο Μενίδι. «Τα φυσίγγια παρελάμβανε η Μανώλαινα του Μπινιάρη, η οποία μαζί με δέματα απλύτων ρούχων τα μετέφερεν εις την Καλλιρόην, όπου τα παρελάμβανε απεσταλμένος Μενιδιάτης με το ζώον του και τα μετέφερεν εις το Μενίδι, κέντρον της επαναστατικής δράσεως εν τη Αττική».
Ένα παραγνωρισμένο μνημείο
© ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΝΗΣ/EUROKINISSI
Μετά την απελευθέρωση, ο ναός μετατράπηκε σε σταθμό του Ιππικού. Διέθετε, ωστόσο, έναν όμορφο περίβολο με πετρόχτιστη μάντρα και συνόρευε με άλλα κτίρια, τα οποία όλα γκρεμίστηκαν χωρίς ιδιαίτερη σκέψη το 1961 για την κατασκευή της οδού Μητροπόλεως και την ανέγερση του Υπουργείου Παιδείας (το κτίριο σήμερα έχει μετατραπεί σε ξενοδοχείο). Αντιδράσεις είχαν ξεσπάσει τότε για την προστασία του ιστορικού μνημείου, ανάμεσα στις οποίες και εκείνη η πρόταση που κατέθεσε ο Κώστας Μπίρης, διευθυντής τότε της πολεοδομικής υπηρεσίας του Δ.Α., υπογραμμίζοντας ότι έπρεπε διασωθεί η επίμαχη γωνία.
Το κάποτε μετόχι φαίνεται πως χτίστηκε επάνω σε αρχαίο ναό, πιθανότατα του Ηρακλή. Τα κομμάτια κιόνων και οι επιγραφές στα θεμέλια του κτιρίου, όπως και σε πολλούς ανάλογους ναούς ανά την επικράτεια, συνηγορούν προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ ακόμη ένα στοιχείο για τη μεγάλη ιστορική του σημασία είναι ότι στην υπόγεια κρύπτη φυλάσσονταν κειμήλια και ιερά σκεύη, άμφια, άγια λείψανα κ.ά.
Τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα κάποιοι λένε ότι καταστράφηκαν απ΄ τις ορδές του Ομέρ Βρυώνη και άλλοι ότι ένα μέρος τους διασώθηκε και μεταφέρθηκε στα υπόγεια του ναού της Μητρόπολης, όπως μας είχε ενημερώσει ο ειδικός επί των θεμάτων της υπόγειας Αθήνας Παναγιώτης Δευτεραίος της ομάδας Terra Incognita, κατά τη διάρκεια μιας περιήγησης που κάναμε πρόσφατα.
