Πώς «μιλάει» ένα πτώμα
Μία συζήτηση με τον ιατροδικαστή Χαράλαμπο Κούτση σχετικά με τις λεπτομέρειες μια νεκροψίας και το πόσο πιστά παρουσιάζεται το επάγγελμα μέσα από την ποπ κουλτούρα.
- 6 ΜΑΡ 2024
O λόγος που ήθελα να μιλήσω με έναν ιατροδικαστή ήταν το πρακτικό μέρος του «θα μιλήσει το πτώμα» που άκουσα αναρίθμητες φορές, κατά τις εξελίξεις της υπόθεσης της δολοφονίας του Μπάμπη στο Μεσολόγγι.
Είχε προηγηθεί το σίριαλ με τους πολλούς διαφορετικούς ιατροδικαστές που ερεύνησαν τα αίτια θανάτου των τριών κοριτσιών της Ρούλας Πισπιρίγκου και τις διχογνωμίες που προέκυψαν μεταξύ τους.
Μετά θυμήθηκα τι βλέπουμε στις τηλεοπτικές σειρές και τι ισχύει για τον εντοπισμό του ιδιοκτήτη ενός όπλου (αναζητούν το σειριακό αριθμό σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων, ενώ στην πραγματικότητα η αναζήτηση γίνεται σε μια τεράστια αποθήκη όπου υπάρχουν μόνο έγγραφα σε κούτες -ώστε να προστατευτεί η ιδιωτικότητα των κατόχων) και το τηλεφώνημα στον ιατροδικαστή Χαράλαμπο Κούτση έγινε μονόδρομος.
Πώς λοιπόν, «μιλάει» ένα πτώμα; Πόσο διαφέρει η πραγματικότητα από όσα βλέπουμε στο CIS, το Bones και όλες τις άλλες τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες; Και εν πάση περιπτώσει, πότε γίνεται μια νεκροτομή; Μια νεκροψία;
Ας αρχίσουμε από το τι είναι νεκροψία (η εξωτερική εξέταση του σώματος) και τι νεκροτομή (δείχνει την κατάσταση όλου και του εσωτερικού σώματος).
Οι ιατροδικαστές δουλεύουν για την αστυνομία και την εισαγγελία, που κάνουν παραγγελία διερεύνησης ενός θανάτου. Μπορεί να είναι βίαιος (ανθρωποκτονία, αυτοκτονία ή ατύχημα -όποιος θάνατος είναι τραυματικός ή αφορά λήψη ουσίας) ή φυσικός που χρειάζεται διερεύνηση. Όπως για παράδειγμα, ενός νεαρού ανθρώπου χωρίς ιστορικό νόσου.
Εφόσον αποκλειστούν γονιδιακά και παθολογικά αίτια, εξετάζεται το ενδεχόμενο εγκληματικής ενέργειας, μέσω πιο εξειδικευμένων εξετάσεων. «Σε εμφανή ή ύποπτη περίπτωση ανθρωποκτονίας, οι ειδικοί επισκέπτονται το χώρο στον οποίον βρέθηκε το πτώμα».
Τι γίνεται στα πολύνεκρα δυστυχήματα
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΖΕΚΑΣ /EUROKINISSI
Σε περίπτωση που υπάρχει πολύνεκρο δυστύχημα (όπως για παράδειγμα στην τραγωδία των Τεμπών), ακολουθείται πρωτόκολλο διαχείρισης που περιλαμβάνει και την αξονική τομογραφία. Πρέπει να γίνεται μετά την ανάσυρση της σορού.
Τα σημαντικά στοιχεία πρέπει να καταγράφονται, να μπαίνουν σε μια βάση δεδομένων (στην οποία έχουν πρόσβαση μόνο οι αρμόδιες υπηρεσίες και αυτοί που έχουν έννομο συμφέρον) και γίνεται συνδυασμός στοιχείων από όσα δείχνει η αξονική τομογραφία, τα βιολογικά χαρακτηριστικά και ιατρογενείς παρεμβάσεις, συν φυσικά την αυτοψία και ό,τι βρεθεί πάνω στο σώμα -με το DNA να είναι στη λίστα.
To Eυρωπαϊκό Δίκτυο Ινστιτούτων Ιατροδικαστών έχει διευκρινίσει πως το DNA δεν επαρκεί ως αναγνωριστικό στοιχείο. O Pan American Health Organization έχει ξεκάθαρο πρωτόκολλο για διαχείριση των σωμάτων, έπειτα από καταστροφές και την ταυτοποίηση τους. Στην Ελλάδα, όπως φάνηκε στα Τέμπη στηριζόμαστε ακόμα απόλυτα στο DNA. Ας επιστρέψουμε όμως, στον κύριο Κούτση και τη δουλειά των ιατροδικαστών.
«Το πρώτο πράγμα που κάνουμε, αν μπορούμε, είναι η αυτοψία του χώρου. Ζητούμενο είναι να αντιληφθούμε από τη στάση της σορού κάποια φαινόμενα σε σχέση με το χρόνο και να έχουμε τις πρώτες καταγραφές. Η αυτοψία είναι πολύ σημαντική».
Πέραν των στοιχείων, συλλέγονται και μαρτυρίες.
«Τι πράγματα προσέχουμε; Οτιδήποτε αντιληφθούμε ως πολύ σημαντικό. Προφανώς ο κόσμος δεν έχει γνώσεις επ’ αυτών, αλλά για εμάς είναι βασικά ιατροδικαστικά θέματα που έχουν ιδιαίτερη αξία», εξηγεί.
Για παράδειγμα «κατά πόσο οι πτωματικές υποστάσεις ανταποκρίνονται στη στάση του σώματος. Έτσι αντιλαμβανόμαστε εάν το σώμα κατέληξε στο συγκεκριμένο σημείο ή μεταφέρθηκε εκεί.
Μετά, βλέπουμε αν είναι βίαιος ο θάνατος και αν τα ευρήματα ανταποκρίνονται στη σκηνή. Παραδείγματος χάριν, σε έναν απαγχονισμό βλέπουμε αν υπάρχει στο χώρο υλικό του βρόχου (θηλιά σε κρεμάλα), το μέγεθος και το πάχος, μετά αν ανταποκρίνεται η αυτοψία σε αυτό που βλέπουμε.
Το σώμα πρέπει να παραμένει όπως είναι μέχρι να ολοκληρωθεί η φωτογράφιση του χώρου και η μελέτη του ιατροδικαστή. Πολλές φορές όμως, δεν συμβαίνει αυτό, αφού η πρώτη αντίδραση των οικείων είναι να το κατεβάσουν ή να κάνουν ανάνηψη. Εμείς καλούμαστε να επιβεβαιώσουμε τα στοιχεία του χώρου, που επιβεβαιώνονται από τα στοιχεία στο σώμα».
Όταν το σώμα μπορεί να εντοπιστεί σε ανοιχτό χώρο ή/και σε διάφορα στάδια αποσύνθεσης, συλλέγονται στοιχεία που προκύπτουν της όποιας φυσικής διαδικασίας, ώστε να προσδιοριστεί ο χρόνος του θανάτου (π.χ. έντομα).
«Μπορεί να προκύψουν θέματα από επίδραση πτωματικών φαινομένων (π.χ. προχωρημένη σήψη και αλλοίωση των ευρημάτων που κάνει πιο δύσκολο το έργο μας). Υπάρχει η δυνατότητα αρωγής άλλου επιστήμονα που θα εξετάσει, για παράδειγμα τα οστά, ώστε να δούμε αν πρόκειται για εγκληματική ενέργεια ή όχι».
Όταν τελειώσει η αυτοψία, ο ιατροδικαστής ζητά την αποστολή του σώματος στο νεκροτομείο. «Εκεί γίνεται η επισκόπηση του πτώματος και η καταγραφή διαφόρων στοιχείων από αυτήν».
Υπάρχει περίπτωση να κριθεί ως απαραίτητη η αξονική τομογραφία που σκανάρει όλο το σώμα και δείχνει την πλήρη κατάσταση του. Έπειτα το σώμα επιστρέφει στο νεκροτομείο, όπου εμφανίζεται η ασφάλεια για να πάρει αποτυπώματα. «Στο νεκροτομείο μπορούμε να διαπιστώσουμε κατ’ αρχάς, τι εμφανίζει εξωτερικά το σώμα. Θα αναφερθώ και πάλι στο θέμα των υποστάσεων και σε εξωτερικά ευρήματα. Ελέγχονται και τα ρούχα, αφού μπορεί να βρεθεί λάσπη ή χόρτα που δεν υπήρχαν στο σημείο όπου βρέθηκε το σώμα».
Φωτογραφίζονται όλα τα στοιχεία και μετά γίνεται η νεκροψία. «Κοιτάμε τους ιατροφαρμακευτικούς χειρισμούς, σε περιστατικά θανάτων σε νοσοκομείο από ιατρικές πράξεις ή από ναρκωτικά. Κάνουμε τοξικολογικές εξετάσεις, ενώ η παρουσία βελονονισμών αφορά τα ευρήματα που θα έχουμε στη νεκροψία. Στη συνέχεια, προχωράμε στη νεκροτομή και κάνουμε τη διάνοιξη νεκρού και την εξέταση όλων των οργάνων και των συστημάτων. Καταγράφουμε τα πραγματικά αίτια και τον μηχανισμό του θανάτου.
Αν δεν μπορούμε να πάμε μικροσκοπικά, πάμε με τη διενέργεια ιστολογικών εξετάσεων, ώστε να δούμε στο μικροσκόπιο και άλλα πράγματα για να επιβεβαιώσουμε τα ευρήματα μας. Εφόσον συλλέξουμε τα πάντα, βγαίνει η αιτία θανάτου και οι παρατηρήσεις μας για το χρόνο, τον τόπο ή την αλυσίδα γεγονότων που οδήγησαν στο τελικό αποτέλεσμα».
«Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια πρόταση που δεδομένα έχει ιδιαίτερη αξία. Οι παρατηρήσεις ωστόσο, ενδέχεται να είναι ακόμα πιο σημαντικές».
Το αίτιο μιας ανθρωποκτονίας με πυροβολισμό στο κεφάλι, φαίνεται. Οι λεπτομέρειες ωστόσο, (π.χ. η γωνία του πυροβολισμού) μπορούν να αποκαλύψουν αν οι μάρτυρες λένε αλήθεια ή ψέματα. Αν ήταν αυτοάμυνα ή εκτέλεση.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο ψέμα που βλέπουμε
Ο κύριος Κούτσης ομολογεί ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια προβολή του επαγγέλματος του ιατροδικαστή «μέσω μιας τηλεοπτικής σειράς που μας κολακεύει μεν, αλλά την ίδια ώρα και οι ίδιοι οι συνάδελφοι που τέλεσαν χρέη συμβούλων στο show δεν συμφωνούν με κάποια πράγματα, όπως παρουσιάζονται. Βέβαια, ένα τηλεοπτικό προϊόν κάνει ό,τι κάνει για την τηλεθέαση.
Η δουλειά μας όμως, δεν είναι όσο απλή φαίνεται. Το κλασικό λάθος έχει να κάνει με τον προσδιορισμό του χρόνου θανάτου που στις σειρές και τις ταινίες φαίνεται ως κάτι που γίνεται πολύ εύκολα.
Στην πραγματικότητα, η απόλυτη επιτυχία και η απόλυτη λεπτομέρεια στο χρόνο θανάτου είναι από τα πιο δύσκολα ιατρικά θέματα. Σίγουρα λοιπόν, αισθανόμαστε κολακευμένοι, αλλά δημιουργούνται και ιδιαίτερες προσδοκίες που κάποιες φορές δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Πρώτα από όλα, πρέπει να σεβόμαστε την απώλεια. Έχουμε να κάνουμε με έναν θάνατο, οπότε οφείλουμε να είμαστε συνειδητοποιημένοι και σοβαροί, ώστε να βρούμε τα αίτια και τον μηχανισμό του αποτελέσματος.
Όπως συμβαίνει σε όλες τις δουλειές, όταν θεωρούμε κάτι ως απλό, τότε είναι που γίνονται λάθη. Το θέμα λοιπόν, είναι πως εξασκώντας την ειδικότητα, την τέχνη και την επιστήμη μας σωστά μπορούμε να έχουμε πολύ καλά και ασφαλή αποτελέσματα. Ο νεκρός έχει εμάς για να πει την αλήθεια του. Αυτό είναι κάτι που σκεφτόμαστε όλοι όταν εκτελούμε το έργο μας».
