Ένα ντοκιμαντέρ υμνεί τον λεσβιακό παράδεισο της Ερεσού

Της ζήτησα λοιπόν να προσπαθήσει να ανασύρει τη στιγμή που είχε βρεθεί για πρώτη φορά στην Ερεσό, την περιοχή της Λέσβου που είχε αποτελέσει έναν λεσβιακό παράδεισο για Ευρωπαίες και όχι μόνο λεσβίες από τα ‘80s και ύστερα. Ούσα η ίδια Λέσβια και λεσβία, είχε φτάσει στην Ερεσό σχεδόν κατά τύχη, όταν δεν είχε καταφέρει να βρει εισιτήριο για εκδρομή στον Μόλυβο. Αυτό που αντίκρισε κατά την άφιξή της είναι ανάμνηση πυρηνική.

«Και πώς να το ξεχάσω;», μου έγραψε. «Έφτασα εκεί με τη σκηνούλα μου, ένα επαρχιωτάκι με δύσκολη εφηβεία, όλα έρημα, μία θάλασσα ατέλειωτη, και η παραλία που μου φάνηκε επίσης ατέλειωτη. Πέφτω για ύπνο και ξυπνώντας βλέπω δύο γυναίκες που δεν έμοιαζαν καθόλου με τις γυναίκες που ήξερα, αλλά που αμέσως ένιωσα συγγενικά μαζί τους. Σαν να ανήκαμε στην ίδια παρέα. Και τώρα που το λέω μου φαίνεται απίστευτο, πώς μπορείς να αναγνωρίσεις πλευρές του εαυτού σου που ούτε εσύ έχεις καταλάβει ακόμα, σε δύο εντελώς άγνωστα πρόσωπα».

«Ύστερα ήταν κι ο γυμνισμός, ήταν σαν να βρέθηκα ξαφνικά σε άλλο σύμπαν», συνέχισε. «Τέτοια ελευθερία και απενοχοποίηση δεν είχα ξανανιώσει. Όταν, δε, είδα πώς αγγίζονταν, την τρυφερότητα, τη φυσικότητα που είχαν, το μυαλό μου, το σώμα μου και η καρδιά μου πήραν φωτιά.

Ίσως αυτή να ήταν από τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής μου. Όπως κι όταν με ρώτησε μία υπέροχη Ιταλίδα, “Are you a lesbian?”, και εγώ την κοιτούσα σαν χαζή προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσω την έννοια, γιατί φυσικά “I was a lesbian”, αλλά επειδή είχα γεννηθεί στη Λέσβο κι όταν το είπα έσκασαν στα γέλια».

Ερεσός, 1991

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η Χατζηδημητρίου τιμά τον τόπο της. Μετά από μία τεράστια προσωπική κρίση της, όπως η ίδια την έχει χαρακτηρίσει, που συνέβη παράλληλα με τη βαθιά οικονομική κρίση της Ελλάδας, η δημιουργός επέστρεψε στη Λέσβο και άρχισε να καταπιάνεται με τους αληθινούς της θρύλους. Μεταξύ άλλων γύρισε το Αναζητώντας τον Ορφέα για τον αρχαίο μυθικό μουσικό που ξεβράστηκε στο νησί, αλλά και το Κύριος Δημήτρης και Κυρία Δημητρούλα για την άτυχη Δήμητρα της Λέσβου απ’ όπου προέκυψε η γνωστή, πια, φράση «Δεν με νοιάζει αν με φωνάζουν Δημήτρη ή Δήμητρα, το ρόδο είναι ρόδο». Προσωπικό μου αγαπημένο είναι ίσως οι μικρού μήκους Γιαγιάδες της, με τέσσερις αδάμαστες γυναίκες παλαιότερων γενεών της Λέσβου με περισσή αυθεντικότητα, χιούμορ και σοφία.

Της μίλησα για τον διχασμό μεταξύ δύο ταυτοτήτων της τότε ακόμα, της ντόπιας που «δεν ήξερε από αυτά» και της λεσβίας που γινόταν μάρτυρας της καινούριας της ζωής.

«Για όλες τις Ελληνίδες λεσβίες ήταν δύσκολη αυτή η συνύπαρξη, καταρχάς γιατί καταλαβαίναμε τι έλεγαν πίσω από την πλάτη μας, ή και μπροστά μας. Επίσης, αλλιώς είναι να σε βρίζουν στη δική σου γλώσσα, άλλο βάρος έχει, συνδέεται με τις αναμνήσεις σου, με τα βιώματά σου. Στην Ερεσό όμως, κάθε καλοκαίρι έρχονται όλες μου οι φίλες που τις ξέρω από εκείνα τα πρώτα χρόνια, έρχονται καινούργια ενδιαφέροντα άτομα, υπάρχει ένα συνεχές και διεθνές πηγαινέλα. Οπότε, υπερισχύει, προς το παρόν τουλάχιστον, η ανάγκη μου να είμαι με τις φίλες μου, σε έναν τόπο που αγαπώ και που ακόμα μπορούμε να αναπνέουμε χωρίς τον βάρβαρο, επεκτατικό και μαζικό τουρισμό.

Προς το παρόν βέβαια, γιατί κάποιοι θεωρούν την Ερεσό σαν την κότα με τα χρυσά αυγά και προσπαθούν να ξεπουλήσουν ό,τι αξίζει σ’ αυτόν τον τόπο, όπως βέβαια και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Όμως, με το πέρασμα των χρόνων, ανέπτυξα προσωπικές και ουσιαστικές φιλίες με κάποιους κατοίκους, χωρίς να χρειάζεται να προσποιούμαι, αλλά με αληθινή αποδοχή, νοιάξιμο και αγάπη, όπως συμβαίνει με τους πραγματικούς φίλους. Έτσι τώρα μπορώ περήφανα να χαίρομαι και τις δυο μου ταυτότητες! Η Ερεσός είναι το σπίτι μου, το χωριό που διάλεξα».

Το σπίτι της χωράει κι άλλα σπίτια, πολλά, που κατοίκησαν τελικά γυναίκες ερχόμενες για να βρουν την ανεξαρτησία τους. Πολλές από εκείνες μένουν στην Ερεσό μέχρι σήμερα.

«Η οικονομική συναλλαγή ήταν ο Δούρειος Ίππος για να γνωριστούμε καλύτερα με τους ντόπιους και να υπάρξει η πιθανότητα της ανοχής, της αποδοχής από κάποιους και της δημιουργίας φιλικών σχέσεων με λιγότερους. Επίσης το γεγονός ότι αρχίσαμε να μένουμε εκεί, να φτιάχνουμε σπίτια, να συνυπάρχουμε τον χειμώνα, μας έδωσε την ευκαιρία να επικοινωνήσουμε εκτός τουριστικών πλαισίων και να γνωριστούμε σαν άνθρωποι κι όχι σαν ταμπέλες».

Το Lesvia χρονογραφεί τη σταδιακή ανάπτυξη αυτής της οριακά άγνωστης γωνιάς της Ελλάδας όπου οι λεσβίες είχαν και έχουν μία σφιχτοδεμένη κοινότητα, από τον ερχομό καλλιτέχνιδων όπως η ανοιχτά λεσβία ποιήτρια Renée Vivien που είχε επισκεφθεί το νησί τον 19ο αιώνα ως προσκύνημα στη Σαπφώ, ως την επέλαση λεσβιών από όλο τον κόσμο μετά τη Χούντα, όταν ο γενικός τουρισμός δεν είχε φτάσει ακόμα στην Ερεσό.

Η αρχική υποδοχή βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ πως ήταν ζεστή, όμως σύντομα η ατμόσφαιρα άλλαξε καθώς η σεξουαλικότητα και ο γυμνισμός των λεσβιών εκλήφθησαν ως απειλή από τους ντόπιους. Παρότι οι λεσβίες είχαν δεχτεί, μεταξύ άλλων, τον έντονο παρεμβατισμό από άντρες που απαιτούσαν τη συμπερίληψή τους στους χώρους που σύχναζαν οι γυναίκες, το Lesvia δίνει χώρο όχι μόνο σε εκείνους αλλά και σε ντόπιους που θυμούνται τους λόγους που δεν μπορούσαν να διαχειριστούν αλλιώς την παρουσία των γυναικών, αλλά και σε λεσβίες που αναλαμβάνουν τη δική τους ευθύνη για την αντιμετώπιση των κατοίκων.

Αυτό έγινε για λόγους τεκμηρίωσης;

«Εγώ και οι αρχές του κινηματογράφου δεν συνυπήρξαμε ποτέ, οπότε αλίμονο εάν τους ακολουθούσα σε μία τόσο προσωπική ταινία. Τον εαυτό μου είχα να αντιμετωπίσω πριν και πρώτα απ’ όλους. Αν αυτό που παρουσίαζα, ήταν αυτό που πίστευα για αλήθεια. Άλλαξα πολλές φορές τη δομή της ιστορίας, όχι γιατί φοβόμουνα τι θα πουν, αλλά γιατί δεν ικανοποιούσε εμένα. Εξάλλου, όταν την έφτιαχνα την ιστορία, δεν είχα ιδέα ότι θα είχε τόση ζήτηση. Νόμιζα πως θα ήταν για μας, για τις δυο μας κοινότητες, των Λέσβιων και των λεσβιών. Την ανάγκη μου να μάθω, να ακούσω, ακολούθησα και την αίσθηση δικαίου.

Δεν μπορείς να λες την ιστορία μόνο από τη μία πλευρά. Αυτό οδηγεί σε φανατισμό και μίσος. Δεν ήθελα να δημιουργήσω ένα νοσταλγικό love story λεσβιακό, ούτε να προκαλέσω ένταση και επιθετικότητα, πράγμα που θα μου ήταν πολύ εύκολο. Ήθελα να καταλάβω, να καταλάβουμε, να μοιραστούμε, να μας δώσω χώρο. Αν δεν το έκανα εγώ που είμαι μια διπλή λεσβία ποιος θα το έκανε; Κάποιος άγνωστος περαστικός; Αυτή είναι η ιστορία της ζωής μου, αυτοί οι άνθρωποι με επηρέασαν τα πιο δύσκολα χρόνια της ζωής μου, μία μορφή ψυχοθεραπείας ήταν, αν θέλετε. Όπως είδατε και στις Γιαγιάδες, το Αναζητώντας τον Ορφέα ή τον Δημητράκη και τη Δημητρούλα, πάντα δίνω χώρο σε όποιον είναι μπροστά στη κάμερα, δεν θέλω η παρουσία μου να τους επηρεάσει».

Υποστηρίζει πως είναι μαλωμένη με τις αρχές του κινηματογράφου, όμως το Lesvia έχει τα υλικά της πιο λυρικής εκδοχής του. Το αρχειακό υλικό παρουσιάζεται μεθοδευμένα, ανάλαφρα, με σεβασμό και εύχαρη διάθεση ταυτόχρονα, τα ομιλούντα κεφάλια συνδυάζονται σε εξαιρετικό ρυθμό, και η ισορροπία μεταξύ νοσταλγίας και αιχμής είναι αξιοπρόσεκτη και σπάνια.

Αναντίρρητη είναι επίσης η αξία του Λεσβία/Lesvia ως παρακαταθήκη στο ελληνικό – και όχι μόνο – σινεμά. Η ορατότητα των λεσβιών άλλωστε στα media είναι ισχνή, πόσο μάλλον των πιο συγκεκριμένων πτυχών της ύπαρξής τους. Η απουσία τους, δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε, πως είναι και αυτή μία μορφή ομοφοβίας. Δεν υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή της λεσβιακής ιστορίας στην Ελλάδα, άρα το Λεσβία αποκτά υποχρεωτικά και κληρονομικό ρόλο.

Αυτό είναι ένα βάρος που η Τζέλη Χατζηδημητρίου γνωρίζει και αποδέχεται. Το προσκαλεί κιόλας.

«Μεγαλώνουμε μαθαίνοντας πώς να είμαστε αόρατες και αθόρυβες, να μη διεκδικούμε, να είμαστε υπομονετικές και να στηρίζουμε την οικογένεια. Δύσκολα το πετάς αυτό από πάνω σου, δύσκολα βρίσκεις τη φωνή σου, πολύ περισσότερο το λόγο σου, την υπερηφάνεια σου. Να μην ξεχνάμε πως επί χρόνια η γυναικεία ομοφυλοφιλία ήταν μόνο μία ανδρική φαντασίωση, δεν είχε θέση ούτε καν στους νόμους, γιατί βέβαια τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την παρουσία του άνδρα σε μία βαθιά πατριαρχική κοινωνία. Δεν νοείτο καν ερωτική επαφή που δεν περιλάμβανε το ανδρικό όργανο, άρα οι σχέσεις των γυναικών εθεωρούντο είτε μορφή υστερίας, είτε καπρίτσια “μέχρι να βρεθεί ο σωστός άνδρας”. Εύχομαι η Λεσβία μου να δώσει κουράγιο και φωνή σε πολλές άλλες λεσβίες να βρουν τη δική τους φωνή και να διεκδικήσουν την ορατότητα που σε όλες μας ανήκει και αξίζει».

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ:

ΑΘΗΝΑ – Κινηματογράφος Τριανόν
από Πέμπτη 4 έως Τετάρτη 10 Απριλίου
Προπώληση στο ταμείο του κινηματογράφου και στο: https://www.more.com/cinema/lesbia

Μετά την προβολή της Πέμπτης, 4/4 και 20.30, θα πραγματοποιηθεί Q&A με την Τζέλη Χατζηδημητρίου, σκηνοθέτιδα της ταινίας και την Εύα Στεφανή, σκηνοθέτιδα, ενώ θα ακολουθήσει wine party με dj set από τη Μαριλένα Ορφανού (Dj Loo) και κέρασμα στο φουαγιέ του κινηματογράφου Τριανόν. Τη Δευτέρα 8/4 και 20.30, θα ακολουθήσει επίσης Q&A με τη σκηνοθέτιδα της ταινίας και με εκπροσώπους της λεσβιακής κοινότητας μετά την προβολή. Παρασκευή 5, Σάββατο 6, Κυριακή 7, Τρίτη 9 και Τετάρτη 10 Απριλίου, οι προβολές είναι στις 19.00 / 20.30 / 22.00.

ΡΕΘΥΜΝΟ – Χώρος Πολιτισμού «Σημείο»
Σάββατο 20 Απριλίου, 20.30

Προπώληση στο ταμείο του χώρου (Πατριάρχου Αθηναγόρα 17, Ρέθυμνο).