Η οριακή κατάσταση στη Νεκρή Ζώνη της Κύπρου
Πενήντα χρόνια μετά την τραγική ιστορία που χώρισε την Κύπρο στα δύο, οι διαπραγματεύσεις έχουν παγώσει και η κατάσταση στη ζώνη μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και κατεχόμενων μυρίζει μπαρούτι.
- 20 ΙΟΥΛ 2024
«Η Ευρώπη δεν θα είναι ποτέ ολόκληρη όσο η Κύπρος παραμένει διχοτομημένη», τόνισε στην τοποθέτησή της με αφορμή τη στρογγυλή επέτειο απ’ την εισβολή του 1974 η νεοεκλεγείσα πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Roberta Metsola, χωρίς όμως να διαφαίνεται πρακτική λύση για το κυπριακό στον ορίζοντα.
Μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες επανένωσης σε μία διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία που κορυφώθηκαν το 2004 και το 2017, με το Σχέδιο Ανάν και τη Διάσκεψη της Γενεύης αντίστοιχα, διανύουμε τη μεγαλύτερη σε διάρκεια περίοδο χωρίς σοβαρές διαπραγματεύσεις.
Το συμπέρασμα σε πρόσφατο δημοσίευμα του Economist είναι πως «η πολιτική και οικονομική δυναμική υποδεικνύει πως η υφιστάμενη διαίρεση [στην Κύπρο] θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ αόριστον», όπως έχει συμβεί και σε άλλες περιπτώσεις διενέξεων στον παγκόσμιο χάρτη, που σήμερα θεωρούνται παγιωμένες. Από το 1974 βεβαίως υπήρξαν δεκάδες περιστατικά και κρίσεις. Και παρόλο που δεν συνεχίζονται οι εχθροπραξίες, κανείς δεν θα μπορούσε να εγγυηθεί το ίδιο για το προσεχές μέλλον.
Το επίμαχο σημείο είναι βεβαίως η Πράσινη Γραμμή που από τις διαπραγματεύσεις μετά την εισβολή χωρίζει τις ελεύθερες από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου.
Κατά τη διάρκεια του έτους που διανύουμε, έχει καταγραφεί 70% αύξηση στις εκατέρωθεν παραβιάσεις στην (αποκαλούμενη και) Νεκρή Ζώνη, συγκριτικά με το 2023. Αντίστοιχα, το 2023 είχε καταγραφεί 60% αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Πρόκειται για περιστατικά τα οποία αφορούν μεταφορές οπλισμού, κατασκευή στρατιωτικών μονάδων και εγκατάσταση δεκάδων καμερών υπέρυθρης ακτινοβολίας, μεταξύ άλλων – διόλου απίθανο δεν είναι να εκδηλωθεί ένα στρατιωτικό επεισόδιο με αυτά τα δεδομένα.
Ειδικά την περίοδο του καλοκαιριού, οι παραβιάσεις στη ζώνη πυκνώνουν, έτσι που εκτυλίσσεται ένα «σιωπηλό πεδίο μάχης» σε ένα «παιχνίδι που είναι παρόμοιο με το σκάκι», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά στο Associated Press ο Συνταγματάρχης Dennis Ramsay, επικεφαλής στρατιωτικός της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (ΟΥΝΦΙΚΥΠ) που έχει την ευθύνη για την επιτήρηση των παρεμβάσεων στη ζώνη.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η συνοριακή αυτή γραμμή που διατρέχει την Κύπρο (κάνοντας τη Λευκωσία τη μόνη Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που είναι διχοτομημένη) είναι ένας ζωντανός μάρτυρας της τραγικής ιστορίας που εκτυλίχθηκε ακριβώς 50 χρόνια πριν από σήμερα, όταν 162.000 Ελληνοκύπριοι εκτοπίστηκαν και έγιναν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα, εν τη απουσία μάλιστα βοήθειας από το ανάδελφο έθνος της Ελλάδας λόγω των πολιτικών ταραχών της περιόδου.
Κατεστραμμένα σπίτια, τοίχοι διάτρητοι από σφαίρες και σημάδια μιας ζωής που διακόπηκε απρόοπτα, όσο στρατιωτικές μονάδες περιπολούν.
Αλλά παρότι εξυπηρετεί χρέη συνόρου, δεν είναι μικρής έκτασης ούτε στενόμακρη η Πράσινη Γραμμή, που όπως λέει η ιστορία πήρε το όνομά της από τον Βρετανό υποστράτηγο Peter Young όταν χάραξε τον χάρτη με ένα πράσινο μολύβι. Δημιουργήθηκε πρώτη φορά το 1963 (πριν το στρατιωτικό σχέδιο Αττίλα και την εισβολή, κατά την περίοδο που είχαν ξεσπάσει οι πρώτες διακοινοτικές ταραχές) και αφορούσε αρχικά μόνο τη Λευκωσία. Επεκτάθηκε σε όλη την έκταση της Κύπρου μετά το 1974. Και από τότε καλύπτει 346 ολόκληρα τετ. χλμ. (και σε περιοχές φτάνει τα 7 χλμ. βάθος), καταλαμβάνοντας το 3% από το σύνολο του νησιού.
Η φύλαξή αυτής έχει ανατεθεί από τον Μάρτιο του 1964 στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ, χωρίς όμως να υπάρχει νομικό πλαίσιο που να ορίζει ξεκάθαρα το ισχύον καθεστώς στη Νεκρή Ζώνη, όπως έχουν εξηγήσει κατά καιρούς νομικοί σε συνεντεύξεις. Στην πύκνωση των παραβιάσεων, ο ΟΗΕ αντιτείνει πως ελέγχει την κατάσταση μέσω του δικτύου καμερών παρακολούθησης και ενός προγράμματος AI που έχει εγκαταστήσει, για τον ταχύτερο δυνατό εντοπισμό ενός πιθανού στρατιωτικού επεισοδίου. Παράλληλα, περίπου 800 στρατιώτες βρίσκονται σε περιπολία. Ωστόσο, οι δυνατότητες παρέμβασης είναι στην ουσία περιορισμένες.
Ο Colin Stewart που αποτελεί τον ειδικό αντιπρόσωπο του ΟΗΕ στην Κύπρο, επιμένει ότι οι παραβιάσεις είναι «και από τις δύο πλευρές», κάτι το οποίο προκαλεί έντονη δυσφορία στη Λευκωσία. Το κύριο ζήτημα παραβίασης που αφορά την τουρκοελληνική πλευρά είναι ο αποκαλούμενος «φράχτης» – ένα συρμάτινο πλέγμα που είχε προωθηθεί περισσότερο για επικοινωνιακούς σκοπούς από την προηγούμενη κυβέρνηση της Κύπρου, ενώ αποφασίστηκε να αφαιρεθεί πριν μερικές μέρες. Από την άλλη, οι παραβιάσεις της Τουρκίας είναι με αδιαμφισβήτητα στρατιωτικά κριτήρια.
Η θέση της τουρκικής πλευράς είναι πως η Νεκρή Ζώνη δεν ανήκει στην Κυπριακή Δημοκρατία, άρα τελεί υπό διαπραγμάτευση.
Όπως έχει επισημάνει ο πολιτικός αναλυτής Γιάννης Χαραλαμπίδης, για να εγκαθιδρύσουν την κυριαρχία τους, τα τουρκικά στρατεύματα προωθούνται συνεχώς. Επιγραμματικά, έχουν καταγραφεί παραβιάσεις σε Αστρομερίτη, Αυλώνα, Δένεια, Άγιο Δομέτιο, Λήδρα, Καϊμακλί, Γέρη, Τύμβου, Πύλα και Βρυσούλες, μεταξύ άλλων. Ταυτόχρονα, ένα δεύτερο μέσο πίεσης προς την κυπριακή πλευρά, είναι οι μετανάστες – αιτούντες ασύλου που έχουν εγκλωβιστεί στη Νεκρή Ζώνη και κανείς από τις δύο πλευρές δεν αναλαμβάνει την περίθαλψή τους.
Με αυτά τα δεδομένα, φαίνεται πως βρισκόμαστε στο μέσον μιας ιστορίας, παρά στο τέλος.
