Οδοιπορικό στην 3ης Σεπτεμβρίου, από την Ομόνοια στην Αγίου Μελετίου
Μία βόλτα γεμάτη μικρούς θησαυρούς: Κτίρια μοναδικής αρχιτεκτονικής, ιστορικά καταστήματα, θέατρα, σινεμά και μία αίσθηση παλιάς Αθήνας, σε έναν δρόμο που για κάποιους δεν βγήκε ποτέ από τον χάρτη.
- 12 ΔΕΚ 2024
Υπάρχει μία πολύ ωραία ιστορία για την οδό 3ης Σεπτεμβρίου, που έχει επιβιώσει χάρη στους Χartες, τη σελίδα που εντοπίζει σπίτια που κάποτε κατοικήθηκαν από καλλιτέχνες, και την εμμονή της δημιουργού του, της ηθοποιού Αμαλίας Καβάλη, να μαθαίνει τις ιστορίες τους.
Στο νούμερο 115 αυτού του αθηναϊκού δρόμου, που τελειώνει κάπως άδοξα στο ύψος της Αγίου Μελετίου (η κατασκευή σταμάτησε εκεί γιατί αντέδρασε μία ισχυρή οικογένεια που είχε κτήματα στην περιοχή, όπως αναφέρεται στο βιβλίο Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία), ήταν κάποτε ένα από τα σπίτια που έζησε ο Γιάννης Τσαρούχης. Λέγεται πώς όταν ο ζωγράφος γύρισε από τον πόλεμο και έμαθε ο Φώτης Κόντογλου πως έφτασε, έτρεξε στο σπίτι του κι από τη λαχτάρα του να τον δει δε χτύπησε το κουδούνι αλλά μπήκε πηδώντας από το παράθυρο κατευθείαν μέσα.
Μία ακόμα ενδιαφέρουσα ιστορία, που αναδεικνύει τόσο το καλλιτεχνικό παρελθόν της περιοχής και συνάμα φωτίζει τη ζωή μιας σημαντικής καλλιτέχνιδας αλλά όχι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό, αφορά τη Θάλεια Φλωρά Καραβία. Το έργο της στις πολεμικές ανταποκρίσεις ήταν πολύ σημαντικό ενώ ήταν και από τις πρώτες γυναίκες που ζωγράφισαν ανδρικό γυμνό. Τα έργα της φαίνεται ότι τραβούσαν την προσοχή ενός διαβάτη που σταματούσε για να κοιτάξει στο ατελιέ της το οποίο βρισκόταν στην 3ης Σεπτεμβρίου, όπου και εγκαταστάθηκε το 1940. Ο διαβάτης αυτός ήταν ο Τσαρούχης.
Η οδός 3ης Σεπτεμβρίου, δρόμος φαρδύς, με πολλά δέντρα κατά μήκος του και θέα στην Ακρόπολη, ήταν γεμάτος με εμπορικά καταστήματα ενώ στα παρακλάδια της βρήκαν στέγη αρκετά θέατρα, καλλιτεχνικές σχολές και ωδεία. Σε πολλές πολυκατοικίες, οι είσοδοι και οι πλάκες με τις υπογραφές του αρχιτέκτονα μαρτυρούν με τη σειρά τους πως υπήρξε αστική περιοχή. Οι μονοκατοικίες στους γύρω δρόμους, το επιβεβαιώνουν με τη σειρά τους.
Όταν ήταν ακόμα άκτιστη η ευρύτερη περιοχή, και ο δρόμος δεν είχε χαραχτεί, εδώ ήταν τόπος όπου οι γριές θεραπεύτριες μάζευαν χαμομήλια και άγρια βότανα για την παρασκευή μαντζουνιών. Στην αρχή της οδού, που ήταν αρχικά ρέμα, τα κάρα του Δήμου άδειαζαν τα σκουπίδια. Αργότερα, τη διέσχιζε ο ατμοκίνητος σιδηρόδρομος, το «Θηρίο», που ένωνε την Αθήνα με το Λαύριο και την Κηφισιά.
Σήμερα, η βόλτα από την Ομόνοια μέχρι την Αγίου Μελετίου, είναι γεμάτη μικρούς θησαυρούς: Κτίρια μοναδικής αρχιτεκτονικής, ιστορικά καταστήματα, θέατρα, σινεμά και μία αίσθηση παλιάς Αθήνας, σε έναν δρόμο που για κάποιους δεν βγήκε ποτέ από τον χάρτη.
Η πλατεία Βικτωρίας, όπου βρίσκεται και ο υπόγειος σταθμός των Η.Σ.Α.Π. – με τα χαρακτηριστικά γερμανικά κεραμικά πλακίδια που κοσμούν τους τοίχους – υπήρξε το επίκεντρο της μεσοαστικής Αθήνας τη μεταπολεμική περίοδο.
Οδηγήθηκε ωστόσο σε παρακμή από τη δεκαετία του 1980. Γύρω από την πλατεία λειτούργησαν σημαντικά θέατρα της πόλης, όπως το υπαίθριο θέατρο «Κατερίνας» (Αδρεάδη) στη συμβολή των οδών 3ης Σεπτεμβρίου και Χέυδεν από το 1936 έως το 1960.
Την πλατεία κοσμεί το χάλκινο σύμπλεγμα Ο Θησεύς σώζων την Ιπποδάμειαν (από τα χέρια του Κενταύρου Ευρυτίωνος), του γλύπτη Johannes Pfuhl, έργο του 1906. Λίγα βήματα μακριά, στην οδό Ελπίδος και συγκεκριμένα στον αριθμό 3, στεγαζόταν επί Κατοχής η «Ειδική Ασφάλεια», όπου βασανίστηκαν μέχρι θανάτου πολλοί αγωνιστές.
Στο πέρασμα του χρόνου, ο δρόμος άλλαξε αρκετά. Πολλά καταστήματα έκλεισαν μετά την αποχώρηση πολλών κατοίκων ενώ όσοι έμειναν είδαν την περιοχή να παρακμάζει. Η πολύπαθη πλατεία Βικτωρίας και οι δρόμοι της σκοτείνιασαν, μαρτυρώντας την για χρόνια αδιαφορία των εκάστοτε αρχών.
«Έφυγαν πολλές οικογένειες από την περιοχή» λέει ο Γιώργος, ιδιοκτήτης του ιστορικού βιβλιοπωλείου Έλλη, που στέκεται στην ίδια θέση από το 1961. Το 1964, ο Γιάννης Μαγκλάρας έφυγε με τους τελευταίους διωγμούς από την Κωνσταντινούπολη για την Ελλάδα.
Του άρεσε η αρχοντική αίσθηση που απέπνεε η γειτονιά στην πλατεία Βικτωρίας, κι έτσι άνοιξε το Πετέκ (στα τουρκικά σημαίνει κηρήθρα), το οποίο λειτούργησε αρχικά ως μεζεδοπωλείο για να γίνει τελικά ζαχαροπλαστείο που φημίζεται μέχρι σήμερα για το καϊμάκι, το τσουρέκι, τα βουτήματα και τα γλυκά του, με σταθερή πελατεία.
«Σήμερα, μετά από τα χρόνια της κρίσης και της υποβάθμισης, ανοίγουν πάλι μαγαζιά. Με διαφορετικό ύφος, αλλά είναι καλό που ανοίγουν. Έτσι κι αλλιώς η Αθήνα έχει αλλάξει πολύ και πιστεύω στα επόμενα χρόνια θα δούμε ακόμα περισσότερες αλλαγές», παρατηρεί η Έρη, τρίτη γενιά πια στο κατάστημα.
Λίγο πιο δίπλα είναι Άρκευθος που αποτελεί κλασική στάση για μπαχαρικά και βότανα και στη συνέχεια η Μαξιλάρα, αυτό το κουκλίστικο μαγαζί με τα είδη σπιτιού και διακόσμησης. Η ταμπέλα με τα σπιτάκια, την οποία έχει φιλοτεχνήσει η ζωγράφος Χαρά Παρθένη ξεχωρίζει από μακριά.
23 χρόνια τώρα, η Δέσποινα Αντωνοπούλου, ιδιοκτήτρια και διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων, υποδέχεται τους φίλους πια πελάτες της με ένα ζεστό χαμόγελο. Τώρα προετοιμάζεται για το ετήσιο χριστουγεννιάτικο πάρτι στις 14 Δεκεμβρίου με μουσικές, σπιτική κολοκυθόσουπα και ζεστό κρασί.
Σε όλα αυτά τα χρόνια που ζει και εργάζεται στην περιοχή, υπάρχουν σκοτεινές περίοδοι που θα ήθελε να ξεχάσει. Κρατάει ότι βρίσκεται σε έναν από τους πιο ωραίους δρόμους της Αθήνας, στο κέντρο, όπως τονίζει, παρομοιάζοντας τη Βικτώρια με το Marais.
«Δεν έχω φοβηθεί ποτέ, θέλω να το πεις αυτό. Είμαστε στο κέντρο της Αθήνας, και όπως συμβαίνει σε κάθε μητρόπολη, είναι πολύχρωμο, έχει ποικιλομορφία». Στη Μαξιλάρα, βρίσκεις αποκλειστικά τις φίνες δανέζικες πορσελάνες GreenGate και τη φανταστική σειρά Wrendale, εμπνευσμένη από τη φύση της βρετανικής εξοχής, μαζί με άλλα ιδιαίτερα αντικείμενα, ενώ διοργανώνονται επίσης σεμινάρια art de la table. «Ο κόσμος επιστρέφει ξανά, η περιοχή άλλωστε είναι μοναδική και με υψηλή αισθητική», λέει χαμογελώντας.
Ψάχνω να βρω πού ακριβώς ήταν το Rodeo Club στη Χέυδεν, εκεί που πήγα στο πρώτο μου punk live πριν από πολλά χρόνια. Κάνω φλασμπάκ σε έναν δρόμο σκοτεινό αλλά τίποτα δεν θυμίζει πια εκείνα τα χρόνια. Κόσμος πηγαινοέρχεται βιαστικός, τουρίστες σταματούν για να βγάλουν φωτογραφίες στην πλατεία, κάτοικοι πίνουν τον καφέ τους στα γύρω μαγαζιά. Ακριβώς από κάτω στην Αριστοτέλους, σχηματίζεται μια μικρή ουρά στον γεωργιανό φούρνο για ζεστό χατσαπούρι.
Η οδός 3ης Σεπτεμβρίου ενδείκνυται για βόλτα χάρη στα άνετα πεζοδρόμια και είναι αρκετά πιο ήσυχη από την αρκετά φασαριόζικη Πατησίων που βρίσκεται από πάνω. Κατά μήκος της συναντάς κτίρια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής: τον Υποσταθμό Δ.Ε.Η, που είναι χτισμένος σε ένα τριγωνικό οικόπεδο και θεωρείται από τα πλέον ενδιαφέροντα δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής δημοσίων κτιρίων στην Ελλάδα.
Το Ιστορικό αρχείο της Εθνικής Τράπεζας, ένα πενταώροφο κτίριο, τεχνοτροπίας Art Déco, το πρώτο που κατασκευάστηκε με σκοπό να στεγάσει αρχεία. Το Ελληνικό Μουσείο Αυτοκινήτου, που καταλαμβάνει 3.000 τ.μ. και είναι αφιερωμένο στην τεχνολογία και στην εξέλιξη του αυτοκινήτου περιλαμβάνοντας περισσότερα από 110 εκθέματα από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τα τέλη του 20ου.
Ο σταθμός στη Βικτώρια συνδέει την 3ης Σεπτεμβρίου με πολλά κομβικά σημεία εξυπηρετώντας κατοίκους και επισκέπτες. Το θέατρο Πορεία, ο κινηματογράφος Τριανόν, το Cinobo Πατησίων (πρώην Αλεξάνδρα) είναι ανάμεσα σε αυτά. Το ίδιο ισχύει και για το MatchPoint, αγαπημένο στέκι θεατρόφιλων και όχι μόνο, που κλείνει αισίως τα 1ο του χρόνια σε έναν όμορφο πεζόδρομο – σταυροδρόμι μεταξύ Πεδίον του Άρεως και Βικτώριας.
Η Λένα, η Ρούλα και η Γιόλα, οι ιδιοκτήτριες του cafe-bar μεγάλωσαν στην περιοχή και δεν έπαψαν ποτέ να την αγαπούν και να την πιστεύουν. Όταν πήραν την απόφαση να ανοίξουν το μαγαζί το 2ο14, για να έχουν ένα στέκι πρώτα για τις ίδιες, το εγχείρημά τους ήταν αρκετά παράτολμο.
«Αυτή η τρομερά αστική γειτονιά ήταν στιγματισμένη από πολλά γεγονότα, συμπεριφορές και στοιχεία και πάρα πολύ υποβαθμισμένη τότε. Περάσαμε πολλά δυσάρεστα γεγονότα και συνθήκες και κανένας δεν έκανε τίποτα», θυμάται η Λένα.
Οι τρεις τους όμως επέμειναν πολύ και φρόντισαν το μαγαζί τους για να σταθεί και τελικά να αποκτήσει το κοινό του. «Νομίζω ότι η περιοχή δεν έχασε ποτέ την ομορφιά της. Οι γειτονιές γίνονται της μόδας, ξαφνικά αγαπήσαμε την κακόφημη Κυψέλη ή την πλατεία Βικτωρίας. Βέβαια φροντίσαμε κι εμείς να την αγαπήσουν με τα μαγαζιά μας, που δεν κάναμε ποτέ εκπτώσεις στην ποιότητα ακόμα και σε δύσκολους καιρούς. Ο κόσμος έχει σταματήσει να φοβάται την περιοχή και αυτοί που δεν σταμάτησαν να την πιστεύουν ποτέ, αισθάνονται δικαιωμένοι».
Η καθαριότητα και ο φωτισμός είναι δύο βασικά θέματα με τα οποία θα πρέπει να ασχοληθεί ο δήμος, όπως παρατηρεί η ίδια. «Έβαλαν δύο τεράστια κουτιά ανακύκλωσης στην πλατεία κι έκρυψαν όλη την ομορφιά της. Είναι σαν να μη νοιάζονται, θέλουν να τη φροντίσουν αλλά όχι όπως θα έπρεπε».
Είναι πολλά τα καταστήματα που έχουν βάλει λουκέτο, αλλά η ανάπτυξη έρχεται με άλλους όρους, αυτούς των airbnb και των ξενοδοχείων. Τα ροδάκια από τις βαλίτσες των τουριστών ακούγονται πια έντονα στην 3ης Σεπτεμβρίου και τους γύρω δρόμους.
Ο Θανάσης, ξυλουργός στο επάγγελμα, διατηρεί το μαγαζί του εδώ από το 1990. Θυμάται ότι κάποτε υπήρχαν πολλοί τεχνίτες στους γύρω δρόμους αλλά πλέον τέτοια επαγγέλματα μοιάζουν να αποτελούν είδος προς εξαφάνιση. «Έχει αλλάξει η περιοχή, αλλά ξαναγύρισαν αρκετοί στα πατρικά τους, τώρα που πήραν και αξία έγιναν πιο ελκυστικά. Η αλήθεια είναι όμως ότι στην κρίση χάθηκαν πολλά σπίτια».
«Την ανακαλύπτουν ξανά την περιοχή και την επανεκτιμούν», προσθέτει η Λένα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που κρατούν δεσμούς και επισκέπτονται τη γειτονιά είτε για βόλτα είτε για να δουν κάποια παράσταση. Στο MatchPoint, οι κυρίες ξαποσταίνουν για να δροσιστούν με ένα ρόφημα, να κάνουν κάποιο τηλέφωνο ή απλώς να χαλαρώσουν. Υπάρχει πάντα ένα σπιτικό γλύκισμα για να συνοδεύσεις τον καφέ σου και μικρά προσεγμένα πιάτα για το κρασί ή το ποτό σου.
Εδώ, ξέρεις ότι σε περιμένει πάντα ένα φιλικό περιβάλλον, μπορείς να διαβάσεις το βιβλίο σου και να ακούσεις ιδιαίτερες μουσικές, ενώ διοργανώνονται τακτικά διάφορα καλλιτεχνικά δρώμενα, όπως η επερχόμενη έκθεση φωτογραφίας Επτά, σε επιμέλεια της Ιούς Πάσχου έως τις 17 Δεκεμβρίου.
Καθώς στέκομαι και παρατηρώ την άποψη του ιστορικού κτιριακού συγκροτήματος ΥΜΑ-ΝΥΜΑ που ανήκει στον Όμιλο ΟΤΕ, δύο αγόρια Gen Z περνούν από δίπλα μου με ενθουσιώδες βήμα και καθώς συζητούν, πιάνω μόνο μία ατάκα που μάλλον ταιριάζει γάντι και στην περίπτωση της 3ης Σεπτεμβρίου:
«Περνάς διαφορετικές φάσεις στη ζωή σου και αυτό είναι οκ». Αν υποθέσουμε ότι μπαίνει ξανά στην ωραία της φάση, όσοι την πίστεψαν τουλάχιστον θα αισθάνονται δικαιωμένοι. Και θα είναι κι εκείνοι που θα κρατούν ζωντανή την αίσθηση της γειτονιάς.
