Στην έκθεση Mama Klorin οι μετανάστριες καθαρίστριες μιλούν σε πρώτο πρόσωπο

Η μαμά μου μυρίζει χλωρίνη. Όλων σχεδόν των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, οι μαμάδες μυρίζουν χλωρίνη. Αυτό είναι το άρωμά τους.

Θα ήταν ψέμα αν έλεγα πως μπορώ να ξεχωρίσω τη μαμά μου με κλειστά τα μάτια από το άρωμά της. Η μαμά μου φοράει το ίδιο άρωμα με δεκάδες χιλιάδες Αλβανίδες μετανάστριες στην Ελλάδα.

Θα την ξεχώριζα από την αίσθηση που αφήνουν τα χέρια της όταν με χαδεύει στο μάγουλο, από τη γεύση που έχει το ρυζόγαλό της, από τον τρόπο που στρώνει το κάλυμμα στον καναπέ, από τον ήχο της φωνής της όταν έμπαινε σπίτι μετά τη δουλειά και έλεγε «πασάδες μου γύρισα». Όχι από το άρωμά της όμως, αφού η μαμά μου μυρίζει χλωρίνη.

Αυτό το τόσο κοινό βίωμα για χιλιάδες -όχι μόνο Αλβανούς- μετανάστες στην Ελλάδα, μετέτρεψε σε καλλιτεχνικό συλλογικό project η εικαστικός Doreida Xhogu. Καθαρίστρια και η ίδια για πολλά χρόνια, αποφάσισε να δώσει βήμα σε αυτές τις αόρατες γυναίκες που φροντίζουν να είναι όλα πάντα καθαρά.

Η έκθεση Mama Klorin πραγματοποιείται στο The Demos Center του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και στόχο έχει να πάρει αυτές τις γυναίκες από το παρασκήνιο και να τους δώσει για πρώτη φορά τον πρωταγωνιστικό ρόλο, να μιλήσουν για εκείνες σε πρώτο πρόσωπο και να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους όχι για να στίψουν μια σφουγγαρίστρα, αλλά για να δημιουργήσουν τέχνη.

Η Doreida Xhogu μάς μίλησε για την δική της σχέση με την χλωρίνη, την χαρά που ένιωθε κάθε φορά που βυθιζόταν στον κόσμο της τέχνης και της δυσκολίες που αντιμετώπισε μέχρι το Mama Klorin να πάρει σάρκα και οστά.

Πότε γεννήθηκε το Mama Klorin και από ποια ανάγκη σου;

Το Mama Klorin είναι μια παλιά ιστορία θα έλεγα. Το νήμα του ξεκινάει σχεδόν από το πρώτο έτος που μπήκα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο μάθημα της φωτογραφίας συγκεκριμένα με καθηγητή τον Πάνο Κοκκινιά, ο οποίος θυμάμαι μας είχε βάλει μια άσκηση με θέμα το προσωπικό βίωμα. Λειτούργησα εντελώς ενστικτωδώς και έφτιαξα μια σύνθεση με τα χέρια της μητέρας μου από γύψο, τα κρέμασα στο ταβάνι και ακριβώς κάτω από τα σκληρά γύψινα χέρια της τοποθέτησα μπουκάλια από καθαριστικά. Στην ουσία τα χέρια εν τέλη υποκλίνονται στα παχύρρευστα υγρά.

Οπότε η ενασχόληση με το πρότζεκτ μου Mama Klorin ήταν καθορισμένη εξαρχής. Εγώ η ίδια είμαι το πρότζεκτ. Είμαι παιδί μεταναστών. Οι γονείς μου ήρθαν στην Ελλάδα πριν από τριάντα χρόνια και μαζί τους ήρθα και εγώ. Ξεκίνησα να δουλεύω σαν καθαρίστρια στο πλευρό της μαμάς μου από την πρώτη στιγμή.

Η ενασχόλησή σου με την τέχνη πότε ξεκίνησε;

Ζωγράφιζα και έφτιαχνα μικροκατασκευές από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ένιωθα χαρούμενη όταν βυθιζόμουν σε αυτό τον κόσμο, οπότε η Σχολή Καλών Τεχνών ήταν μια επιθυμία που είχα από μικρό παιδί. Το 2014 στα 33 μου χρόνια έδωσα εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και πέρασα με επιτυχία στο τμήμα γλυπτικής.

Αποφοίτησα λοιπόν το 2020 και έκτοτε έχω πραγματοποιήσει κάποιες ατομικές εκθέσεις και έχω πάρει μέρος και σε αρκετές ομαδικές. Η δουλειά μου δεν περιορίζεται στη γλυπτική, όσο κι αν είναι η πρώτη μου αγάπη. Μ’ ενδιαφέρει πολύ και η ζωγραφική, και η φωτογραφία αλλά και η κινούμενη εικόνα. Επίσης, πειραματίζομαι συχνά και με καινούρια για μένα μέσα, όπως το καλλιτεχνικό βιβλίο.

Έχεις υπάρξει και εσύ η ίδια καθαρίστρια, όπως και η μαμά σου, αλλά και όπως σχεδόν οι μαμάδες όλων μας. Πόσο εύκολο ήταν να μετατρέψεις ένα τόσο προσωπικό βίωμα σε μια έκθεση που θα μπορούν να τη δουν όλοι και να ταυτιστούν ενδεχομένως πολλοί;

Δεν είχα κάποιο σκοπό να καθοδηγήσω τα συναισθήματα του θεατή, δε θεωρώ ότι έχω τέτοιες δυνάμεις. Ο καθένας ας το δει και ας το νιώσει ελεύθερα, όπως θέλει και μπορεί.

Πιστεύω ότι γενικότερα τα πολύ προσωπικά-βιωματικά πρότζεκτ είναι πάντα δύσκολα. Για μένα δεν έχει καμία απολύτως διαφορά με την ψυχοθεραπεία, η ίδια διαδρομή είναι με διαφορετικά εργαλεία. Δηλαδή ο ψυχαναλυτής αυτό που καλείται να κάνει στην ουσία είναι να μας φέρει αντιμέτωπους με τους δαίμονες που κουβαλάμε. Μόνο όταν αντιμετωπίζουμε τους δαίμονές μας κατάματα λυτρωνόμαστε.

Δύσκολη διαδικασία, όμως έχει επιτυχή αποτέλεσματα.

Στην έκθεση Mama Klorin οι μετανάστριες καθαρίστριες μιλούν σε πρώτο πρόσωπο

Ποια ήταν η διαδικασία που ακολούθησες από τη σύλληψης της ιδέας του Mama Klorin μέχρι και την υλοποίησή του;

Η διαδικασία δεν ήταν καθόλου εύκολη. Χρειαζόμουν χρήματα για να μπορέσω να προχωρήσω και να πραγματοποιήσω το πρότζεκτ μου.

Έτσι αποφάσισα να λειτουργήσω λέγοντας στον εαυτό μου ότι έχω το κατάλληλο χρηματικό ποσό στην τσέπη μου για τις ανάγκες του Mama Klorin, οπότε μάζευα παλέτες από τα σκουπίδια μαζί με αδελφικούς μου φίλους και φτιάξαμε τα «καβαλέτα» οπού οι γυναίκες πάνω εκεί έπλαθαν τα πήλινα γλυπτά τους.

Πήγαινα σε οικοδομές και μάζευα πεταμένα πλακάκια μπάνιου, δούλευα και πλήρωνα τις γυναίκες για τις ώρες που τις απασχολούσα. Στην πορεία έμαθα από έναν γνωστό μου ότι το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ δίνει χορηγίες για καλλιτεχνικά πρότζεκτ. Από τότε έχω την τιμή να έχω στο πλευρό μου το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ που αγκάλιασε αυτό το πρότζεκτ. Είμαι ευγνώμων για την υποστήριξη που μου έχει προσφέρει.

Ένα από τα πράγματα που ήθελα να κάνω από την πρώτη στιγμή, είναι να ζητήσω από τις γυναίκες αυτές να εργαστούν μαζί μου στο ατελιέ μου και πάλι με τα χέρια τους αλλά αυτή τη φορά με άλλο σκοπό. Τις έβγαλα από το σύνηθες εργασιακό τους περιβάλλον και τις προέτρεψα να δουλέψουν με πηλό.

Έτσι προέκυψαν αυτά τα γλυπτά που θυμίζουν φιάλες καθαριστικών. Δημιουργήσαμε μαζί μια σειρά από γλυπτά εμπνευσμένα από τα υλικά που χρησιμοποιούμε για τον καθαρισμό. Οι χλωρίνες, τα υγρά και τα τζελ ξαναπλάθονται από πηλό, από τα χέρια των καθαριστριών και στη συνέχεια τα ψήνουμε σε ειδικό φούρνο.

Σε αυτό το υλικό προσθέτω και την προσωπική μου καλλιτεχνική εργασία. Παράλληλα με όσα κάνουμε από κοινού με τις γυναίκες, δημιουργώ μια σειρά από ζωγραφικά έργα πάνω σε πλακάκια μπάνιου. Ζωγραφίζω αντικείμενα που έχουν σχέση με την επίπονη εργασία του καθαρισμού. Νεκρές φύσεις με σφουγγαρίστρες, κουβάδες, υγρά καθαρισμού. Φωτογραφίζω τις γυναίκες που παίρνουν μέρος στο πρότζεκτ. Σιωπηλά πορτρέτα στον χώρο εργασίας τους ή και αλλού.

Κρατώ ένα ημερολόγιο με σημειώσεις και σχέδια γύρω από το Mama Klorin, πάνω σε χαρτί κουζίνας επεξεργασμένο ειδικά.

Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι αυτού του πρότζεκτ είναι η κινούμενη εικόνα. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζω μία ταινία γύρω από αυτές τις γυναίκες σε συνεργασία με την εταιρεία παραγωγής Marni Films. Πολύ συχνά κινηματογραφούνται οι κουβέντες μας, οι στιγμές μας στο ατελιέ, η καθημερινότητα στον χώρο εργασίας αλλά και στα σπίτια τους. Και φυσικά καταγράφονται οι πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες αυτών των γυναικών.

Μέσα από τις δικές τους αφηγήσεις μαθαίνουμε από που ήρθαν, γιατί έφυγαν, τι περίμεναν να συναντήσουν στη νέα πατρίδα και τι συνάντησαν πραγματικά. Συζητάμε για τα πράγματα που άφησαν πίσω τους, αλλά και για όσα ελπίζουν να ζήσουν στο μέλλον. Το υλικό που προκύπτει είναι πολύ ενδιαφέρον και πολύ πλούσιο.

Πόσο εύκολο ήταν να βρεις όλες αυτές τις καθαρίστριες και να τις κάνουν να σου «δώσουν» ένα κομμάτι τους;

Δύσκολο ήταν και αυτό, ναι. Για να δώσεις ένα κομμάτι σου πρέπει πρώτα να προηγηθεί μια γέφυρα επικοινώνιας και εμπιστοσύνης και αυτές οι σχέσεις απαιτούν χρόνο για να ζυμωθούν.

Οπότε τα τελευταία δύο χρόνια εργάστηκα ξανά κι εγώ σαν καθαρίστρια, όπως και η μητέρα μου, όπως και οι θείες μου όπως και τόσες άλλες γυναίκες που μετανάστευσαν στην Ελλάδα. Τα τελευταία δύο χρόνια εκτός από πινέλα και τελάρα και πηλό δούλεψα και με τη σκούπα και με τη σφουγγαρίστρα.

Δε θα μπορούσα να δουλέψω αυτό το πρότζεκτ χωρίς να βουτήξω κι εγώ μέσα σ’αυτή την ιστορία. Το έκανα για να μπορέσω να διηγηθώ μια ιστορία από μέσα. Για να έρθω ακόμη πιο κοντά με αυτές τις γυναίκες και για να διηγηθώ τη δική τους ιστορία. Μια ιστορία πολύ αληθινή που μας αφορά όλους.

Μεγαλώνοντας με μια καθαρίστρια, πολλές φορές αισθανόμουν ότι η μητέρα μου ήταν και συνεχίζει να είναι αόρατη για την ελληνική κοινωνία. Δεν ξέρω αν αισθανόσουν και εσύ το ίδιο… Πιστεύεις ότι η έκθεση αυτή είναι ένας τρόπος να διεκδικήσουν την ορατότητά τους επιτέλους;

Το Mama Klorin δεν είναι ένα πρότζεκτ μόνο γύρω από μένα και τη δική μου εμπειρία, άσχετα αν όλα ξεκινούν από εκεί. Αντιθέτως, συμμετέχουν πάνω από 12 γυναίκες απ’ όλο τον κόσμο (και πιο συγκεκριμένα Αλβανία, Ελλάδα, Ρουμανία, Σενεγάλη, Ρωσία, Λευκορωσία, Γκάμπια, Βουλγαρία, Ουκρανία, Γεωργία, Καμερούν και άλλες χώρες).

Συνάντησα αυτές τις γυναίκες, τις γνώρισα και έμαθα πολλά πράγματα από εκείνες. Οι εμπειρίες τους, τα εμπόδια που έχουν κατά καιρούς συναντήσει, όλα όσα έχουν να διηγηθούν. Πρόκειται για αφανείς ηρωίδες, που καθαρίζουν σπίτια, μαγαζιά, ξενοδοχεία, νοσοκομεία και φροντίζουν να είναι όλα στην εντέλεια. Αυτές είναι οι πρωταγωνίστριες του Mama Klorin.

Οι ζωές τους, τα πρόσωπά τους, τα ρούχα τους, οι εμπειρίες τους, όλα αυτά γίνονται μία ταινία, μία εικαστική έκθεση και ένα βιβλίο. Όλα αυτά είναι το Mama Klorin.

Θέλω να πιστεύω πως η έκθεση αυτή να έβαλε το λιθαράκι της να διεκδικήσουν την ορατότητά τους και να μην ντρέπονται. Πρέπει ο κόσμος να καταλάβει το έργο αυτών των γυναικών, πόσο σημαντικό είναι, και τι στα αλήθεια προσφέρουν στην κοινωνία μας.

Ειλικρινά, φανταστείτε ένα κόσμο χωρίς αυτές, πώς θα ήταν; Θέλω να ευαισθητοποιήσω σχετικά με τις ζωές και τους καθημερινούς αγώνες τους.

Τι αισθάνεσαι κάθε φορά που μυρίζεις χλωρίνη;

Αλήθεια, δε γίνεται αυτή η μυρωδιά να με αφήσει αδιάφορη. Η μυρωδιά της χλωρίνης με εξιτάρει, μου δίνει κίνητρο να καθαρίσω όλες τις βρωμιές που συναντώ μπροστά μου.

Η χλωρίνη είναι ένα ανθυγιεινό προϊόν που κυκλοφορεί, είναι τοξική, από την άλλη για τις περισσότερες καθαρίστριες γίνεται ο καλύτερος τους φίλος, διότι είναι από τα λίγα καθαριστικά που έχουν τη δυνατότητα να καθαρίζουν ακόμα και τις πιο σιχαμερές και θαμμένες βρωμιές. Κατά κάποιον τρόπο συμβάλουν και οι γυναίκες καθαρίστριες να είναι όλα διάφανα, να υπάρχει διαφάνεια.

Εξαρτάται αν τα χέρια τους αν θα τοποθετήσουν στα εύστοχα σημεία να καθαρίζουν μέχρι και την τελευταία κρυμμένη γωνιά ενός αρχοντικού σπιτιού η ενός πολυτελούς ξενοδοχείου ή τα σημεία ενός υπουργείου κ.τ.λ. Χρειάζεται συνεργασία με τη σκληροπυρηνική χλωρίνη, αν δεν ξέρεις να τη χρησιμοποιείς σωστά τι θα μπορούσε να κάνει από μόνη της;

Η εικαστικός Doreida Xhogu

***INFO

Mama Klorin της Doreida Xhogu

Σε επιμέλεια των Πάτι Βαρδάμη και Ιωάννας Παπαπαύλου πραγματοποιείται η έκθεση Mama Klorin της Doreida Xhogu στο The Demos Center του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, Ηπίτου 17, στην Πλάκα. H έκθεση διοργανώνεται από τη Σχολή Καλών και Παραστατικών Τεχνών Frances Rich του Deree, σε συνεργασία με το The Demos Center του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Παραρτήματος Ελλάδας του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ και τη χρηματοδότηση του γερμανικού Υπουργείου Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, υπό την αιγίδα της πρεσβείας της Αλβανίας στην Ελλάδα.

Ώρες λειτουργίας: Τετ.-Παρ. 3-7 μ.μ., Σαβ. 12-4 μ.μ.
Είσοδος ελεύθερη

Παράλληλα με την έκθεση Mama Klorin η Doreida Xhogu συμμετέχει στο Anatomia Humana, μία εκθεση που επιμελείται η Ειρήνη Καραγιαννοπούλου στην γκαλερί Black Bird Rook του Λονδίνου. Για να επισκεφτείτε την έκθεση πατήστε εδώ.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ