Οι 3 ερωτήσεις που θα σε κάνουν ευτυχισμένο άνθρωπο

Νέος χρόνος έρχεται και όλοι θα κάνουμε τα resolutions μας τα οποία θα καταρρεύσουν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα, πριν βγει ο Γενάρης του 2025. Ας συμφωνήσουμε πως δεν κρύβεται σε αυτά η ευτυχία μας. Και πού κρύβεται;

Θα προτείνω να κάνεις τρεις ερωτήσεις στον εαυτό σου που θα σε οδηγήσουν στην επί της ουσίας, ευτυχία. Πριν τις δεις, προτείνω επίσης να αφιερώσεις λίγα λεπτά στο γρήγορο σεμινάριο που έκανε Jonny Thomson επί της χαράς.

Ο συγγραφέας των βιβλίων Mini Philosophyκαι Mini Big Ideas. Έχει βρει τρόπο να κάνει λιτές και κατανοητές για όλους φιλοσοφικές ιδέες, μέσω της σελίδας του στο Instagram. Για το Big Think, του οποίου είναι μέλος “φτιαξε ένα ταχύρυθμο μάθημα για την ευτυχία μας.

Τι είναι ευτυχία

Ιστορικά δεν έχει υπάρξει συμφωνία επιστημόνων επί των συστατικών που συνθέτουν την ευτυχία. Ο Thomson λέει χαρακτηριστικά ότι «στα Ηθικά Νοκομάχεια (μία από τις τρεις πραγματείες που αναλύουν κυρίως τις μορφές και τις συνθήκες της ηθικής και διανοητικής αρετής του Αριστοτέλη), ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος αναφέρει πως ό,τι κάνουμε στη ζωή, αποσκοπεί κάπου. Για παράδειγμα, πηγαίνουμε σχολείο για να εξασφαλίσουμε την εκπαίδευσή μας, σπουδάζουμε για να βρούμε δουλειά και δουλεύουμε για να εξασφαλίζουμε χρήματα, να αγοράζουμε όμορφα πράγματα κλπ.

Η ερώτηση που θέτει ο Αριστοτέλης είναι «ποιος είναι ο τελικός στόχος όλων αυτών;». Τι υπάρχει στην κορυφή της σκάλας; Για εκείνον, ο απώτερος σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι να φτάσουμε στην ευτυχία».

Τι είναι λοιπόν, ευτυχία;

«Πιστεύω πως είναι τόσο ασαφές το νόημα, καθώς ο όρος από μόνος του είναι τόσο γεμάτος. Συνδέουμε την ευτυχία με το να έχουμε ένα τεράστιο χαμόγελο στα χείλη στη selfie που ποστάρουμε στα social media. Έχω όμως, την αίσθηση πως η ευτυχία δεν έχει να κάνει με το χαμογελαστό μας πρόσωπο ή μια χαμογελαστή ψυχή.

Γιατί μας μπερδεύει η ευτυχία; Γιατί είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουμε το νόημά της;

«Έχω την αίσθηση πως ο Ταοϊσμός προσφέρει μια καλή αναλογία. Φανταστείτε τη ζωή σαν ένα πυκνό, αγκαθωτό δάσος. Στη μέση αυτού του δάσους υπάρχει ένας καλοφτιαγμένος αυτοκινητόδρομος. Είναι εύκολο να περπατήσουμε σε αυτό το μονοπάτι. Υπάρχουν όμως, κι άλλα μονοπάτια, που πηγαίνουν μέσα από βάλτους, αγκάθια, από λόφους. Είναι δύσκολα.

Η ευτυχία είναι κάτι σαν κι αυτό. Υπάρχουν συγκεκριμένα μονοπάτια για την ευτυχία, που τα νιώθουμε σωστά και είναι σωστά. Υπάρχουν όμως, τόσα διαφορετικά μονοπάτια, με διαφορετικές σειρήνες που μας καλούν, τα οποία μας ελκύουν.

Δεν αντιλαμβανόμαστε πως είμαστε στο λάθος μονοπάτι, πριν να είναι αργά. Τότε βρίσκουμε πολύ δύσκολο το να συνεχίσουμε».

Πώς διορθώνεται η δυστυχία

«Άρχισα το project του Mini Philosophy προ επταετίας και ο στόχος ήταν να προσπαθήσω να διδάξω φιλοσοφία στους πάντες, να περιηγηθώ μέσω των διαφορετικών φιλοσοφικών παραδόσεων και σχολών. Αν φανταστείτε την ιστορία της φιλοσοφίας ως ένα μεγάλο heat map, υπάρχουν διάφορα θέματα που αναδύονται και όλα έχουν να κάνουν με την ευτυχία, το πώς να ζήσουμε την καλύτερη δυνατή ζωή, το πώς να είμαστε καλοί άνθρωποι.

Έχουμε τον Επικουρισμό, τον Κυνισμό, την Στωικότητα, τον Σκεπτικισμό.

Όλα προσπαθούν να πουλήσουν στους μαθητές διαφορετική εκδοχή της ευτυχίας, πως ο δικός τους τρόπος είναι ο καλύτερος για να γίνουν ευτυχισμένοι. Αυτό μου κέντρισε το ενδιαφέρον.

Αν κάνετε zoom out σε αυτόν τον χάρτη, θα παρατηρήσετε ότι υπάρχουν συγκεκριμένα κοινά σημεία και συγκεκριμένα θέματα.

Εάν φανταστούμε την ευτυχία σαν να είμαστε στο σωστό μονοπάτι -κατά τη μεταφορά του Ταοϊσμού-, η ερώτηση που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας είναι εάν είμαστε δυστυχισμένοι, τι έχει συμβεί; Πώς θα ξαναβρούμε το σωστό μονοπάτι;

Στην ιστορία της φιλοσοφίας και της θεολογίας υπάρχουν συγκεκριμένα ‘φώτα’ που ανάβουν και λειτουργούν ως οδηγοί μας, όπως περπατάμε στο μονοπάτι. Για παράδειγμα, η ιδέα της σωστής αρετής του Κομφούκιου ή τα Ηθικά Νοκομάχεια του Αριστοτέλη ή την ιδέα του Αλ Γκαζάλι πως ο σωστός δρόμος είναι σύμφωνος με τον Αλλάχ.

Όταν λοιπόν, είμαστε δυστυχισμένοι πρέπει να κινούμαστε προς αυτά τα φώτα».

Τα τρία φώτα που μας οδηγούν στη χαρά

«Στην έρευνα που έκανα στις φιλοσοφικές παραδόσεις και σχολές, αναγνώρισα τρία φώτα ή όπως μου αρέσει να τα αποκαλώ, θεμέλιους λίθους της ευτυχίας.

Ο πρώτος είναι η ιδέα πως η ευτυχία δεν μετριέται βάσει της ευχαρίστησης. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλές διαφορετικές λέξεις για την ευτυχία. Μια είναι το ηδονή, που μπορούμε να πούμε ότι είναι η απλή ευχαρίστηση. Για παράδειγμα, μια έξοδος με φίλους ή το να απολαμβάνουμε ένα τσάι από βότανα στον καναπέ μας. Είναι εύκολο να την καταλάβουμε και να τη μετρήσουμε, γιατί είναι συναισθηματική απόκριση.

Η ευδαιμονία όμως, είναι πιο δύσκολη προς την κατανόηση. Συχνά μεταφράζεται ως ανθηρός και ο λόγος που είναι δυσνόητος ο όρος έχει να κάνει με το ότι τον αντιλαμβανόμαστε εκ των υστέρων. Τότε που αναλογιζόμαστε εμπειρίες του παρελθόντος που όταν τις ζούσαμε πιστεύαμε πως ήταν δύσκολες και διαπιστώνουμε ότι ήμασταν απίστευτα χαρούμενοι. Παραδείγματος χάριν, όταν μεγαλώνουμε ένα βρέφος ή όταν πηγαίνουμε σχολείο.

Η ιδέα ότι η ευχαρίστηση δεν είναι απαραίτητο συστατικό για την ευτυχία εμφανίζεται σε πολλές διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές. Είναι όμως, στο επίκεντρο του Βουδισμού. Οι Βουδιστές τείνουν να προσδιορίζουν την ευχαρίστηση ως ικανοποίηση των επιθυμιών. Δηλαδή, διψώ, βάζω νερό, πίνω και αυτό μου δίνει ευχαρίστηση.

Το πρόβλημα φυσικά, είναι πως πρόκειται για παιχνίδι χωρίς νικητή. Κάθε μέρα έχουμε εκατομμύρια επιθυμίες και δεν υπάρχει τρόπος να τις ικανοποιήσουμε όλες.

Αν θέλουμε να νιώθουμε χαρούμενοι, χρειάζεται να ξεφύγουμε από την έννοια της απόλαυσης. Να πάμε πιο κάτω από την ηδονή. Κι εκεί προκύπτει ο κίνδυνος να πάμε πολύ μακριά.

Είναι λογική πλάνη το να πούμε ότι επειδή η ευχαρίστηση δεν ισοδυναμεί με την ευτυχία, θα συμβαίνει με την ταλαιπωρία. Είναι κίνδυνος να κάνουμε φετίχ την ταλαιπωρία, πως απολαμβάνουμε αυτού του είδους της μαζοχιστικής μιζέριας και το θεωρούμε ως απαραίτητο για να ‘ανθίσουμε’. Προφανώς και αυτό δεν είναι αλήθεια».

Κι έτσι περνάμε στο δεύτερο θεμέλιο λίθο «το δεύτερο φως που υπάρχει σε όλες τις φιλοσοφικές παραδόσεις: είναι η αυτοσυγκράτηση. Πως πρέπει να βρούμε τη μέση λύση. Είναι σημαντική στον Ταοϊσμό που πιστεύει πως η ζωή δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Είναι ένα μπερδεμένο κοκτέιλ πραγμάτων. Όλα είναι γκρι.

Το yin εκπροσωπεί το σκοτάδι, το μυστήριο, την ρευστότητα και το yang το συναρπαστικό, το πάθος, το θόρυβο, τον ήλιο, την αλήθεια. Έτσι, πρέπει να βρούμε τη μέση οδό, μεταξύ του yin και του yang.

Η ιδέα της αυτοσυγκράτησης εντοπίζεται στην καθημερινότητα. Ο σχετικός τρόπος ζωής των Σουηδών λέγεται lagom (ακριβώς η σωστή ποσότητα). Υπάρχουν δυο στοιχεία σε αυτό.

Το πρώτο είναι η δίκαιη χρήση της πολιτικής κατά την οποία αν πάρω όλα τα μπισκότα που υπάρχουν στο βάζο, δεν θα μείνει κάτι για τους άλλους. Ως εκ τούτου, ό,τι κάνω επηρεάζει άλλους.

Το δεύτερο στοιχείο είναι η αναγνώριση του ότι κάποιες φορές το λιγότερο είναι περισσότερο. Εάν, για παράδειγμα, πίνω έναν καφέ με έναν φίλο, είναι διασκέδαση. Αν πιω επτά καφέδες, δεν περνάω το ίδιο καλά. Η ιδέα της αυτοσυγκράτησης και της ισορροπίας εμφανίζεται τακτικά σε διαφορετικές αναφορές της φιλοσοφίας».

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο τρίτο φως. «Η ευτυχία είναι αναπόφευκτη, αναδυόμενη κατάσταση καλοσύνης. Δεν μπορείς να είσαι πραγματικά και ουσιαστικά χαρούμενος, εκτός και αν είσαι ηθικός. Δημιουργείται ωστόσο, ένα πρόβλημα: τι σημαίνει ηθικός, ενάρετος;

Αν δούμε όλες τις κουλτούρες και τις χρονικές περιόδους, αυτό που οι άνθρωποι προσδιορίζουμε ως σωστό και λάθος, καλό και κακό αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο και από φιλόσοφο σε φιλόσοφο. Σε περίπτωση που δείτε την ιστορία της φιλοσοφίας, θα βρείτε ότι συγκεκριμένες αρετές αποκαλούνταν πάντα αρετές και συγκεκριμένες αμαρτίες (ανηθικότητες) πάντα εκλαμβάνονταν ως τέτοιες.

Μπορούμε να αναγνωρίσουμε πέντε αρετές και τις αμαρτίες τους.

1) Αλτρουισμός (να κάνουμε ό,τι περιμένουμε να κάνουν άλλοι για εμάς)-vs Εγωισμός
2) Ευγένεια (να είμαστε καλοί με τους άλλους ανθρώπους) vs Σκληρότητα
3) Δικαιοσύνη (τιμωρία παραβατών) vs Αδικία
4) Σοφία (να έχουμε απορίες και να ερευνούμε ό,τι αφορά τη ζωή μας) vs Άγνοια
5) Ταπεινοφροσύνη (επίγνωση ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου) vs Έπαρση».

Πώς εφαρμόζονται όλα αυτά στην καθημερινότητα μας

Ωραία τα λέει ο ειδικός. Πώς μπορούμε όμως, να τα εφαρμόσουμε στην καθημερινή μας ζωή;

«Σε ό,τι αφορά το γεγονός ότι η ευτυχία δεν εξαρτάται από την απόλαυση, ένα καλό παράδειγμα είναι η ανατροφή παιδιών. Αν δείτε στα social media ένα reel ή ένα post από νέο γονέα, είναι δεδομένο πως θα όλο θα γκρινιάζει για κάτι. Είναι γεμάτος στρες και φαίνεται μίζερος.

Αν σχολιάσετε σε αυτές τις δημοσιεύσεις «γιατί μπήκες στον κόπο να κάνεις παιδί;» η συχνότερη απάντηση είναι ότι «είμαι πιο ευτυχισμένος από ποτέ». Οι γονείς είναι παράδειγμα του να κοιτάμε πίσω στη ζωή μας και να σκεφτόμαστε πως όλα τα μικρά συστατικά ήταν δύσκολα, αλλά το σύνολο είναι βαθιά, υπαρξιακά χαρούμενο».

Πάμε στην αυτοσυγκράτηση «κάτι που βλέπουμε με τον καλύτερο τρόπο στις δίαιτες. Οι περισσότερες τελειώνουν σε έναν μήνα και τα resolutions του Νέου Έτους πολύ πιο γρήγορα. Όπως το «θα πηγαίνω κάθε μέρα στο γυμναστήριο» ή «θα κόψω μαχαίρι όλα τα γλυκά» ή «δεν θα ξαναπιώ σταγόνα αλκοόλ» μετά τις γιορτές. Αποτυγχάνουν γιατί είναι ακραίες επιλογές. Οι καλύτερες δίαιτες της ιστορίας επιτρέπουν μια ευελιξία, ένα ‘λίγο από όλα’. Οι ακραίες σίγουρα λειτουργούν για κάποιους ανθρώπους. Οι περισσότεροι όμως, λειτουργούμε καλύτερα όταν βρίσκουμε τη μέση οδό».

Στα του η ευτυχία προϋποθέτει καλοσύνη «σε κάποιους μπορεί να φαίνεται ανόητο αφού όλοι ξέρουμε ανθρώπους που φαίνονται αρκετά σκληροί και ανήθικοι, αλλά και πολύ ευτυχισμένοι.

Ο εξελικτικός ψυχολόγος Robin Dunbar μελέτησε το κουτσομπολιό και ανέφερε πως πρόκειται για είδος κοινωνικής θανάτωσης. Μιλάμε για τους απατεώνες, τους ψεύτες και τους κλέφτες που έχουμε στη ζωή μας, ώστε να τους θέσουν εκτός κοινωνίας. Σε αντίθεση, καλωσορίζουμε στην κοινωνία αυτούς που είναι φιλικοί και καλοσυνάτοι.

Έτσι καταλήγουμε στο ότι αυτοί που είναι καλοί και ευγενικοί θα έχουν φίλους και αυτοί που θα έχουν φίλους θα είναι χαρούμενοι».

Οι ερωτήσεις που θα σε βοηθήσουν να ευτυχήσεις

«Αυτό που βρίσκω ενδιαφέρον είναι πως αν κάνετε zoom out και κοιτάξετε την ιστορία της φιλοσοφίας, βλέπετε αυτούς τους τρεις θεμέλιους λίθους να αναδύονται και να λειτουργούν ως διαγνωστικά εργαλεία.

Αν νιώθετε δυστυχισμένοι, κοιτάξτε αυτούς τους λίθους και σκεφτείτε σε ποιον δεν ανταποκρίνεστε. Μήπως έχετε μπερδέψει τη δύσκολη στιγμή που περνάτε στη ζωή σας με δυστυχία; Ή είστε των άκρων; Ή δεν είστε όσο καλός άνθρωπος μπορείτε να γίνετε;

Μόλις αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, μπορούμε να το διορθώσουμε».

Καλή χρονιά να έχουμε.