Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα: H καλύτερη ταινία της χρονιάς ως τώρα
Το υποψήφιο για Όσκαρ Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα είναι η ταινία-ορισμός για όσα μπορεί να σημαίνει ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ.
- 15 ΜΑΡ 2025
Υπάρχει ένα κόλπο για να διακρίνει κανείς ένα καλό – μπορεί και πολύ καλό – ντοκιμαντέρ, από ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ. Όταν τελειώνει, αναρωτήσου αν αυτό που μόλις είδες θα μπορούσες να το είχες διαβάσει ως longform άρθρο ή εκτενές λήμμα στη Wikipedia. Αν η απάντηση είναι ναι, τότε μπαίνει στην πρώτη κατηγορία. Εάν όμως παρακολούθησες μία ταινία που αξιοποιεί τα κινηματογραφικά εργαλεία, που μόνο σε οθόνες θα μπορούσε να ζήσει, τότε ανήκει στη δεύτερη.
Το Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα (Soundtrack for a Coup d’Etat) είναι ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ.
Έχοντας κερδίσει μεταξύ άλλων και το Βραβείο Κοινού στο περσινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ο Johan Grimonprez έφτασε μόλις στα Όσκαρ με το Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα. Το έργο του (Dial H-I-S-T-O-R-Y, Double Take, Shadow World: Inside the Global Arms Trade) χορεύει πάντοτε στα όρια θεωρίας και πρακτικής, πέρα από τον δυϊσμό τεκμηρίωσης και μυθοπλασίας, υφαίνοντας νέα μονοπάτια μέσα στην πολλαπλότητα διαφορετικών οπτικών και πραγματικοτήτων και απεικονίζοντας οικείες ιστορίες που ακουμπούν στην ευρύτερη εικόνα της παγκοσμιοποίησης.
Σε αυτή την ταινία χρησιμοποιεί όλα τα μέσα που του παρέχει το σινεμά, με ήχο και εικόνες που αντιπαραβάλλονται μεταξύ τους για να αποκαλύψουν μία παγκόσμια συνωμοσία που κρυβόταν σε κοινή θέα.
Το Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μουσικό ντοκιμαντέρ, αλλά ο όρος δεν θα το δικαίωνε συνολικά. Αφορά τόσα πολλά – τον Ψυχρό Πόλεμο, τα αιματηρά αποτυπώματα της αποικιοκρατίας στην Αφρική, τη δολοφονία του Patrice Lumumba, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού της νεοσύστατης ανεξάρτητης Λαϊκής Δημοκρατίας του Congo, το παπούτσι που κοπανούσε ο Nikita Khrushchev σε συνεδρίαση των Ηνωμένων Εθνών.
Όλα αυτά ενωμένα από τη τζαζ, να ντύνει ελεύθερη και παλλόμενη κάθε καρέ, εμποτίζοντας την ταινία με έναν επείγοντα χαρακτήρα. Είναι οδηγός και συνεπιβάτης ταυτόχρονα, άλλοτε στο παρασκήνιο, άλλοτε συνομιλώντας με το αρχειακό υλικό αντικαθιστώντας την αραιή αφήγηση. Το κονγκολέζικο μπολερό υπογραμμίζει την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας, τα soulful blues παίζουν πάνω από τις σκηνές της εξορίας του Lumumba, και τα κρουστά μοτίβα του ντράμερ Max Roach εντείνουν τις στιγμές των συγκρούσεων.
Η ταινία επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στα γεγονότα του 1960, όταν ο Lumumba είχε ανέβει στην εξουσία την ώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του υποστηριζόμενου από τη CIA ραδιοφωνικού δικτύου Voice of America, στόχευε να απαλύνει την εικόνα της Αμερικής στο εξωτερικό στέλνοντας μουσικούς της τζαζ όπως ο Louis Armstrong σε συναυλίες σε όλον τον κόσμο ως “πρεσβευτές της ελευθερίας”, ενώ πίσω στην πατρίδα τους μαύροι και λευκοί είναι ακόμη νομικά διαχωρισμένοι. Οι ανυποψίαστοι μουσικοί ήταν, φυσικά, και αντιπερισπασμός για να καλυφθεί η πολιτική ανάμειξη των Η.Π.Α. σε χώρες όπως ήταν το Κονγκό.
Βασιζόμενος σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αρχεία, απομνημονεύματα, και γραπτά ηγετών και πρακτόρων της εποχής, ο Grimonprez στροβιλίζει το χρονοδιάγραμμα των γεγονότων, πηδώντας πίσω και εμπρός ώστε να αρχίσουν να αναδύονται οι δεσμοί μεταξύ τους – η επίσκεψη του Louis Armstrong στο Κονγκό για παράδειγμα, ακριβώς τη στιγμή που ο Lumumba βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό και οι πράκτορες της C.I.A. καταφθάνουν στη χώρα.
Παρουσιάζονται επίσης αποσπάσματα διαφημίσεων για iPhones και Teslas που αναγνωρίζουν το πώς οι ορυκτοί πόροι της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό την έκαναν στόχο για τις αποικιοκρατικές δυνάμεις, ενώ ο δημιουργός θέτει επίσης και τη χώρα του, το Βέλγιο, προ των ευθυνών της για τον επαίσχυντο ρόλο της στην υπόθεση του Lumumba.
Το Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα αναπτύσσεται σαν ιστός αράχνης, μία οπτικοακουστική υπερφόρτωση όπου η τοποθέτηση μίας φωνής μάς λέει ένα πράγμα πάνω σε μία εικόνα που δείχνει κάτι άλλο. Η πρόκληση μίας μικρής σύγχυσης είναι το ζητούμενο και απαιτεί την πολυαισθητηριακή εμπειρία που παρέχει ο κινηματογράφος ως μέσο για να πει η εξουσία ασκείται συχνά κρυφά και βασίζεται στον προσανατολισμό. Μονάχα αν κοιτάξουμε πίσω μπορούμε μερικές φορές να αντιληφθούμε τι συνέβη στ’ αλήθεια.
Το Σάουντρακ για Ένα Πραξικόπημα κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες από το Cinobo.
