Τα εντυπωσιακότερα κτίρια του φετινού Open House

Σε μια εποχή που από τη μία σημειώνεται έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας και από την άλλη διαπιστώνεται όλο και πιο έντονα μια μονοκαλλιέργεια στα έργα, ελλείψει ενός ουσιαστικού αρχιτεκτονικού οράματος που να απαντά στις τωρινές συλλογικές ανάγκες της πόλης, το Open House αποτελεί μία ακόμη πιο σημαντική και πολύτιμη ευκαιρία – μια ευκαιρία όχι μόνο να δούμε όμορφα κτίρια που ειδάλλως δεν θα είχαμε την ευκαιρία, αλλά και να σκεφτούμε με έναν νέο, ρηξικέλευθο τρόπο τις συνθήκες κατοίκησης και χρήσης του κτισμένου περιβάλλοντος.

Όπως θα διαπιστώσετε και στη λίστα με τις δικές μας επιλογές που ακολουθεί, μέρος των φετινών συμμετοχών ανταποκρίνεται σε αυτούς τους προβληματισμούς. Έτσι, ανάμεσα στα συνολικά 70 κτίρια τα οποία ανοίγουν τις πόρτες τους περιμένοντας το κοινό για δωρεάν ξεναγήσεις (απαραίτητη και φέτος η δημιουργία ηλεκτρονικής ταυτότητας με QR code), εκτός από πολυτελή μέγαρα και εντυπωσιακά νεοκλασικά του 19ου αιώνα, εκτός από σπουδαία δείγματα βιομηχανικής κληρονομιάς αλλά και διατηρητέα μνημεία δημόσιας ή ιδιωτικής χρήσης, θα βρούμε και πολλά πρόσφατα πρότζεκτ σύγχρονης φιλοσοφίας σε κτίσματα με αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Πρόκειται για το δίπολο παρόντος και μέλλοντος που εξερευνά η κεντρική θεματική της φετινής διοργάνωσης, με τίτλο Future Heritage, υπογραμμίζοντας τη σημασία της αρχιτεκτονικής ως μέσο για τη διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Όπως αναφέρεται σε συνοδευτικό κείμενο από την ομάδα του Open House, «μέσα από την αποκατάσταση, τη διατήρηση και την επανάχρηση μνημείων και ιστορικών κτιρίων και, καθώς και μέσα από τη σύγχρονη αρχιτεκτονική που θέτει τις βάσεις για τις πόλεις του αύριο, δημιουργείται το πολιτισμικό αφήγημα του μέλλοντος».

Παρακάτω, τα κτίρια τα οποία δεν πρέπει να χάσετε από το διήμερο των δωρεάν ξεναγήσεων, στις 5 και 6 Απριλίου.

Γραφεία στο κτίριο The Orbit

Αποτελεί ένα από τα πρώτα τόσο ισχυρά τοπόσημα high class βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής που εμφανίστηκαν στην πρωτεύουσα, σημαίνοντας το πέρασμα σε μία νέα εποχή για τον σχεδιασμό και τις κατασκευές. Πρόκειται για ένα θηριώδες κτίριο εννιά ορόφων και 42.000 τ.μ. που είχε μείνει ημιτελές από τη δεκαετία των 00s και ανέλαβε να επανασχεδιάσει από την αρχή το δίδυμο των Lianou Chalvatzis Architects, σε μία προσέγγιση με πολλές κατασκευαστικές καινοτομίες και τολμηρές κινήσεις από στατικής άποψης.

Πίσω απ’ την εντυπωσιακή πρόσοψη με τα χαρακτηριστικά λευκά πτερύγια και το έντονο πράσινο επί της λεωφόρου Κηφισίας αναπτύσσεται ένα συγκρότημα, όπου εσωτερικός και εξωτερικός χώρος συνδιαλέγονται σχεδόν σε μόνιμη βάση, μέσα από κάθετους κήπους που καλύπτουν και τα κλιμακοστάσια, φυτεμένα δώματα και γέφυρες που διαμορφώνουν ημιυπαίθριους χώρους μεταξύ άλλων, όσο ολόκληρο το οικόπεδο σημειώνει ποσοστό φύτευσης στο εντυπωσιακό 90% της επιφάνειάς του. Πρόκειται έτσι μάλλον για ένα πάρκο που χρησιμοποιείται ως χώρος εργασίας.

Η ξενάγηση στο πλαίσιο του φετινού περιλαμβάνει τόσο το κτίριο όσο και τα γραφεία της Ticketmaster Hellas σε όροφο του Orbit που ανακαινίστηκε το 2023 από το αρχιτεκτονικό γραφείο Kokosalaki Architecture.

Βρίσκεται στη λεωφ. Κηφισίας 115.
Επισκέψιμο στις 05/04, με ωράριο 12:00-18:00.

The Orfium Project

Το 2020, μέσα στην πανδημία, το αρχιτεκτονικό γραφείο ελStudio, ενώ μετρούσε μόλις δύο χρόνια ζωής, ανέλαβε ένα μεγάλο πρότζεκτ, τόσο από άποψη έκτασης χώρου όσο και μεγέθους πελάτη. Η πολυεθνική εταιρεία Orfium είχε αναθέσει στο γραφείο της Ελένης Σταματίου την ανακαίνιση τριών επιπέδων στα γραφεία της, συνολικού εμβαδόν 900 τ.μ., ένα έργο που αντιμετώπισε εκείνη με ανοιχτούς ορίζοντες και τελικά της χάρισε ένα από τα Βραβεία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής του 2021 του περιοδικού DOMA.

Κύριο αίτημα ήταν να αναπτυχθεί μία ενιαία ταυτότητα σε όλους τους ορόφους που να προωθεί την ομαδικότητα, τη συνδιαλλαγή, την ισότητα και τη διαφάνεια μεταξύ των εργαζομένων. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν στον σχεδιασμό open-plan θέσεων εργασίας και τη γενικότερη διαμόρφωση μιας «πλωτής κατάστασης μέσα σε ένα αυστηρό περίγραμμα», όπως είχαν εξηγήσει οι ίδιοι στο OneMan, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την εγκατάσταση ενός μικρού αμφιθεάτρου στον πρώτο όροφο του κτιρίου, «ένα δυναμικό σημείο όπου χτυπάει πραγματικά ο παλμός της εταιρείας».

Βρίσκεται στην οδό Καλιρρόης 103.
Επισκέψιμο στις 5 & 6/4, με ωράριο 11:00-15:00.

10AM Lofts

Χωρίς υπερβολές, εδώ μιλάμε για μια αποκάλυψη που είναι αδύνατον να προβλέψεις από την ταπεινή του πρόσοψη στην πάροδο της Κωνσταντινουπόλεως – ένας πρώην βιομηχανικός χώρος έξι επιπέδων του 1970 που γέννησε την ιδέα στην Εύα Παπαδάκη για τη δημιουργία του 10AM Lofts, ενός υβριδικού πολυχώρου που θα μπορεί να καλύπτει ανάγκες φωτογράφισης, διοργάνωσης εκδηλώσεων, εταιρικών δείπνων ή εκθέσεων και καλλιτεχνικών residencies ανά περίσταση.

Έτσι, με τη συνεργασία της ίδιας με το Studio Andrew Trotter και το Gavalas Ioannidou Architecture, δημιουργήθηκε ένας απόλυτα σύγχρονης φιλοσοφίας χώρος που όχι μόνο σεβάστηκε αλλά και ανέδειξε τη βιομηχανική ταυτότητα του χώρου. Για να αναφέρουμε μερικές απ’ τις σχεδιαστές γραμμές του πρότζεκτ, επανήλθαν οι τσιμεντένιοι τοίχοι και τα ταβάνια στην αρχική τους μορφή, ενισχύθηκε στο μέγιστο η διάχυση του φυσικού φωτός, ενώ η σιδερένια σκάλα του ακάλυπτου έγινε ο νέος πρωταγωνιστής.

Το κτίριο καταλήγει στην κατοικία της ιδρύτριας στο ρετιρέ, ενώ επισκέψιμο θα είναι και το νέο concept store της ίδιας στο υπόγειο (10AM Apotheke)

Βρίσκεται στην οδό Κωνσταντινουπόλεως 82.
Επισκέψιμο στις 5 & 6/4, με ωράριο 13:00-18:00.

Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο

Ακόμη και αν το έχετε επισκεφθεί στο πλαίσιο κάποιας έκθεσης μετά τις εργασίες αποκατάστασης του 2020-2021 από τον οργανισμό ΝΕΟΝ, χρήζει μιας δεύτερης προσέγγισης αποκλειστικά για την αρχιτεκτονική του αξία, ως ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα βιομηχανικής κληρονομιάς.

Το Πρώην Καπνεργοστάσιο στη Λένορμαν κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα του κλάδου, προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες στην οικονομία του καπνού που άκμαζε και να αντικαταστήσει τον (πολύ μικρότερο και κατεστραμμένο) προκάτοχό του στη Στουρνάρη. Ομολογουμένως, για την εποχή αποτελούσε έναν κατασκευαστικό άθλο: ένα τεράστιο οικοδομικό μπλοκ 19.000 τ.μ., το οποίο αποτελείται από τέσσερις ξεχωριστές πτέρυγες και ένα εμβληματικό υαλοστάσιο στο κέντρο αυτών, το οποίο χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη κατασκευαστική καινοτομία με εφέδρανα.

Σήμερα στεγάζει, μεταξύ άλλων, τη Βιβλιοθήκη Πόλης και την Μπενάκειο Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Βρίσκεται στη λεωφ. Λένορμαν 218.
Επισκέψιμο στις 5/4. Θα διεξαχθούν δύο ξεναγήσεις διάρκειας 1,5 ώρας, στις 10:00 και 12:00 (απαιτείται κράτηση στο 2105102604).

Three Object Apartment

Λειτουργώντας με έναν ρηξικέλευθο τρόπο επάνω σε ένα οροφοδιαμέρισμα πολυκατοικίας του ’70 στου Παπάγου που παρέμενε ανολοκλήρωτο, το αρχιτεκτονικό γραφείο των Ελίνα Λούκου και Γιώργου Πανταζή (DeMachinas) οδηγήθηκε όχι απλώς σε έναν σύγχρονης φιλοσοφίας open space χώρο κατοίκησης, αλλά και σε ένα εξαιρετικό παράδειγμα σπουδής επάνω στο κατασκευαστικά ημιτελές.

Το αίτημα ήταν για ένα σπίτι με μέγιστη ευελιξία και διαπερατότητα. Η ομάδα ανταποκρίθηκε στο πρότζεκτ χρησιμοποιώντας ως γνώμονα το μοντέλο της πυλωτής που υπαγόρευε ούτως ή άλλως η δομή της πολυκατοικίας, έχοντας σχεδιαστεί με επιρροές από τον μοντερνισμό. Έτσι, απογύμνωσαν τους τοίχους, αποκάλυψαν το κέλυφος από οπλισμένο σκυρόδεμα της οροφής και διατήρησαν την απουσία μόνιμων διαχωριστικών στο μεγαλύτερο μέρος του διαμερίσματος, επιτρέποντας τη μέγιστη ελευθερία και ευελιξία στη χρήση του.

Κεντρική σημασία στην παρέμβαση κατέχουν τα τρία ειδικά σχεδιασμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία που προστέθηκαν (απ’ όπου και το όνομα): η στρογγυλή «νησίδα» της κουζίνας που εξυπηρετεί και ως τραπέζι, ένας ορθογώνιος καθαρός όγκος αποθήκευσης και ένας τρισδιάστατος σταυρός, αποτελούμενος από δύο πόρτες και δύο μεγάλα πανέλα, όλα περιστρεφόμενα γύρω από τον ίδιο άξονα, για την ενοποίηση και τον διαχωρισμό των χώρων.

Βρίσκεται στην οδό Μακεδονίας 76, Παπάγου.
Επισκέψιμο στις 06/04, με ωράριο 10:00-16:00.

Veil

Τους τελευταίους μήνες, μέσα στον πυκνοδομημένο ιστό των Πατησίων ξεχωρίζει ένα ασυνήθιστο κτίριο που μοιάζει αραχνοΰφαντο, σαν να είναι καλυμμένο με ένα ημιδιαφανές πέπλο.

Ο αιθέριος σχεδιασμός που βλέπουμε προκύπτει ουσιαστικά από την πρόσοψη διπλού κελύφους διάτρητου αλουμινίου – μία καινοτόμα ιδέα την οποία εφάρμοσε το αρχιτεκτονικό γραφείο Arid στην ανωδομή υπάρχουσας διπλοκατοικίας από τη δεκαετία του 1950, με σκοπό να μην επιβαρύνει οπτικά τον αστικό ιστό της περιοχής και παράλληλα να προτείνει μια νέα χωρική εμπειρία, μέσα από το φως, τις σκιές και τον αέρα. Όπως αναφέρουν οι αρχιτέκτονες, έμπνευση αποτέλεσε η ίδια η οδός Καραμανλάκη, η οποία χαρακτηρίζεται από μεταβατικούς χώρους, γνωστούς ως πρασιές.

Συνολικά, η ανακαίνιση προτείνει έναν νέο τρόπο απόκρισης στις σύγχρονες ανάγκες διαβίωσης μέσα στην περιβαλλοντικά και οικιστικά επιβαρυμένη πρωτεύουσα.

Βρίσκεται στη συμβολή Φιλαδελφέως & Καραμανλάκη, Πατήσια.
Επισκέψιμο στις 5 & 6/04, με ωράριο 13:00-19:00.

Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο

Χτισμένο στις αρχές του 20ου αι. για να στεγάσει την Ιταλική Σχολή Αθηνών, μετέπειτα έδρα του Βασιλικού Ιταλικού Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, αργότερα έδρα της Ιταλικής Πρεσβείας της Δημοκρατίας του Σαλό και σήμερα έδρα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου, το κομψό αυτό νεοκλασικό επί της Πατησίων απέναντι από το Πολυτεχνείο μεταφέρει στο σώμα του την ιστορία των ελληνοϊταλικών σχέσεων.

Αρχιτεκτονικά, αντανακλά το ύφος των φλωρεντινών αναγεννησιακών ανακτόρων. Τη σημερινή του μορφή απέκτησε τη δεκαετία του 1930, έπειτα από εκτεταμένες εργασίες επέκτασης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto (ο οποίος δραστηριοποιήθηκε επίσης στα Δωδεκάνησα). Ξεχωρίζουν δύο μεγάλες τοιχογραφίες οι οποίες κοσμούν την είσοδο, απεικονίζοντας Έλληνες φιλοσόφους και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έργο του ζωγράφου Georg Alexander Mathey.

Βρίσκεται στη λεωφόρο Πατησίων 47.
Επισκέψιμο στις 5/4 με ωράριο 10:00-13:00.

Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο

Ένα ζωντανό ταξίδι στον χρόνο και τους Γερμανούς προπάτορες του αθηναϊκού νεοκλασικισμού επιφυλάσσει η ξενάγηση στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ένα από τα λίγα τόσο καλοδιατηρημένα κομψοτεχνήματα του Ernst Ziller και παράλληλα ένα κτίριο για το οποίο υπάρχει αναλυτικότατη τεκμηρίωση, καθόλη την πορεία του, από το μακρινό 1888 και το πρώην οικοπέδου Prokesch μέχρι σήμερα.

Σε αυτό το μεγάλο διάστημα, το κτίριο έχει περάσει από πολλές διαφορετικές φάσεις, ανακαινίσεις, μετασκευές και επεκτάσεις λόγω των αυξανόμενων αναγκών του ινστιτούτου, διατηρώντας όμως πάντα τον χαρακτήρα και την υψηλή αισθητική του, ως έδρα του «γερμανικού πνεύματος». Όλα τα στοιχεία του είναι περίτεχνα, από τις οροφογραφίες μέχρι τα κιγκλιδώματα στη σκάλα και την υπέροχη βιβλιοθήκη με τους κίονες, έχοντας αποκατασταθεί με υποδειγματικό τρόπο το 1985 από τον Κ. Μυλωνά, ο οποίος μάλιστα για την προσέγγισή του απέσπασε το ευρωπαϊκό βραβείο της Europa Nostra.

Βρίσκεται στην οδό Φειδίου 1.
Επισκέψιμο στις 5/4, με ωράριο 11:00-17:00.

Σύμπαν & Lab Piree

Από το βιομηχανικό παρελθόν στο δημιουργικό μέλλον – ένα βιομηχανικό σύμπλεγμα του 19ου αιώνα το οποίο κάποτε ήταν ένα πολυσύχναστο μηχανουργείο στο λιμάνι, έπειτα από χρόνια σιωπής μεταμορφώθηκε και επέστρεψε στη ζωή, μέσω δύο διαφορετικών πρότζεκτ από τους cube architects, σε συνεργασία με τον Κοσμά Καραβά. Πρωταρχικό μέλημα και στις δύο παρεμβάσεις ήταν να διατηρηθεί το υπάρχον κέλυφος και η ταυτότητα του χώρου, αναπτύσσοντας έτσι έναν διάλογο με τα υλικά και τις νέες χρήσεις.

Στο ένα τμήμα του τετραγώνου δημιουργήθηκε το Lab Piree, ένας ιδιαίτερος εκθεσιακός χώρος όπου τα δομικά υλικά, τα έπιπλα και η τέχνη βρίσκονται σε συνεχή συνομιλία, ενώ στο δεύτερο τμήμα αποκαλύπτεται το πρότζεκτ Σύμπαν σε μια παλιά κατοικία που μετατράπηκε σε διαμερίσματα βραχυχρόνιας μίσθωσης, με έναν κατάφυτο εσωτερικό κήπο να ολοκληρώνει την εμπειρία της επίσκεψης.

Βρίσκεται στην οδό Αιτωλικού 7, Πειραιάς
Επισκέψιμο στις 5/4, με ωράριο 11:00-17:00.

Πύργος Μαυρομιχάλη

Ένα από τα ελάχιστα δείγματα φρουριακής-γοτθικής αρχιτεκτονικής που έχουν επιβιώσει από τα τέλη του 19ου αιώνα, απηχώντας το πνεύμα του ρομαντισμού που καθόρισε εκείνη την εποχή την κεντρική Ευρώπη, ανοίγει για πρώτη φορά τις πόρτες του στο κοινό, στο πλαίσιο του φετινού Open House.

Ο καλοδιατηρημένος (και κηρυγμένος ως διατηρητέος από το 1993) πύργος που ξαφνιάζει σήμερα τον ανυποψίαστο περαστικό της Αχαρνών, είχε οικοδομηθεί για λογαριασμό του Αναστάσιου Μαυρομιχάλη, γιο του Πετρόμπεη, αλλά σε αυτόν έζησε κατά βάση ο γόνος της επόμενης γενιάς της επιφανούς οικογενείας, ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης, αφότου πολέμησε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, τραυματίστηκε και αποστρατεύτηκε, ζώντας το υπόλοιπο της ζωής του αποτραβηγμένος στον πύργο του, όπως διαβάζουμε στον αθηναϊκό οδηγό των Γιοχάλα και Καφετζάκη.

Τα σχέδια αποδίδονται στον στρατιωτικό μηχανικό Αγαμέμνονα Πάλλη. Διαθέτει μια εκλεκτικιστική προσέγγιση στη φρουριακού τύπου αρχιτεκτονική και σε αντίθεση με άλλους πύργους εκείνης της εποχής, μοιάζει πιο οικείος στο ελληνικό βλέμμα, θυμίζοντας πύργους της Μάνης.

Βρίσκεται στην οδό Αλκιβιάδου 5.
Επισκέψιμο στις 05/04, με ωράριο 10:00-16:00.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ