Οι μαύρες οικοδέσποινες της κορυφαίας Simon Leigh στο ΚΠΙΣΝ
Τρεις μπρούτζινες γυναίκες-σκεύη με κενό βλέμμα. Η βραβευμένη με Χρυσό Λέοντα εικαστικός της αφρικανικής διασποράς εκθέτει για πρώτη φορά στην Αθήνα, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τις ενδόμυχες κατασκευές της Δύσης.
- 29 ΑΠΡ 2025
Στην καρδιά του κτιριακού συγκροτήματος που σχεδίασε ο Renzo Piano με πρότυπο τις αξίες συνάθροισης και συνδιαλλαγής της αρχαίας ελληνικής Αγοράς, κάτω από τον ήλιο του αττικού ουρανού που αυτή την εποχή αποκτά εκτυφλωτική δύναμη όπως αντανακλάται στις μαρμάρινες πλάκες του συγκεκριμένου σημείου στο Κέντρο Πολιτισμού ΙΣΝ, τρεις μαύρες «γυναίκες» υποδέχονται τον κόσμο που πηγαινοέρχεται ασταμάτητα – εκείνες παραμένουν ακίνητες, αστραφτερές, κρατώντας κλειστά τα σαρκώδη χείλη τους, αλλά φωνάζοντας την ίδια στιγμή μέσα στη σιωπή τους.
Φωνάζουν απλώς και μόνο με την παρουσία τους στον δημόσιο χώρο, όπως ακριβώς είχε συμβεί πριν λίγα χρόνια με τη γιγαντιαία, βάρους άνω των δύο τόνων, μαύρη γυναικεία μορφή με κοτσίδες που είχε εγκαταστήσει στο πάρκο High Line της Νέας Υόρκης, κερδίζοντας την προσοχή με την τόλμη της.
Έκτοτε, η Simone Leigh βρίσκεται επίσημα στο απόγειο της καριέρας της. Έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα εικαστικός που επελέγη ποτέ από την Αμερική για την Μπιενάλε της Βενετίας (2022) και μάλιστα βραβεύτηκε εκείνη τη χρονιά με τον Χρυσό Λέοντα της κορυφαίας διοργάνωσης, βάζοντας ακόμη ένα παράσημο στη ζώνη της.
Τι κάνει τα έργα της να ξεχωρίζουν, έχοντας φέρει το όνομα Simone Leigh στην πρώτη γραμμή της αφρικανικής διασποράς; «Πρόκειται για έργα που τα βλέπεις, τα αισθάνεσαι, τα σκέφτεσαι – άπαξ και συναναστραφείς μαζί τους, τα φέρνεις πάντα μέσα σου», ανέφερε σχετικά η Γαβριέλλα Τριανταφύλλη, διευθύντρια Προγραμματισμού και Παραγωγής του ΚΠΙΣΝ που έχει αναλάβει επίσης την επιμέλεια της τωρινής έκθεσης, στο πλαίσιο της ξενάγησης που διοργανώθηκε για τον Τύπο.
Με αυτήν την έκθεση (Ανατομία της Αρχιτεκτονικής) καταγράφεται η «πρωτιά» της Simone Leigh στο ελληνικό αλλά και ευρύτερα στο ευρωπαϊκό έδαφος, σε μια συγκυρία ιδιαίτερα τεταμένη για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Την περασμένη εβδομάδα, ο Donald Trump υπέγραψε διάταγμα με το οποίο κατηγορεί το Σμιθσόνιαν ότι απηχεί «διχαστική, φυλετική ιδεολογία» και πιθανότατα έπεται αφαίρεση από τις προθήκες του μουσείου όλων των έργων που αναφέρονται στην αντίσταση των μαύρων πληθυσμών.
«Αναρωτιόμουν ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος της γλυπτικής μου και γενικότερα όλης της τέχνης, σε μια εποχή έντονα προβληματική για τις ΗΠΑ», μετέφερε με σκεπτικό τόνο στο μικρόφωνο η Simone Leigh.
«Σκέφτηκα τότε τις διάφορες στρατηγικές που έχουν εφαρμόσει διαχρονικά οι μαύροι σε αντίστοιχα δύσκολους καιρούς. Σκέφτηκα συγκεκριμένα τους maroons [του 17ου αι.] που δραπέτευαν από τα σκλαβοπάζαρα της αποικιοκρατίας, καταφεύγοντας σε διάφορα σημεία του αμερικανικού Νότου και μαθαίνοντας να ζουν κρυμμένοι μέσα στα δάση και τις φυτείες, για να είναι ελεύθεροι».
Οι maroons ανέπτυξαν τις πρώτες ανεξάρτητες κοινότητες σε μέρη όπως η Τζαμάικα, ενώ μέχρι σήμερα απόγονοι εκείνων διατηρούν την αυτονομία τους, αποτελώντας ένα σύμβολο αντίστασης και ηρωισμού για την αφρικανική ταυτότητα.
Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από αυτή την ιστορία είναι ότι, «μερικές φορές, [ως άτομο αφρικανικής καταγωγής] για να προχωρήσεις μπροστά, να παραμείνεις ασφαλής, καλείσαι να δουλέψεις υπογείως, στην αφάνεια», σχολιάζει η Simone Leigh, διαπιστώνοντας για την ίδια πως είναι ευτύχημα το γεγονός ότι μπορεί να το πράξει μέσω της ορατότητας.
Δίνοντας δηλαδή φωνή, μέσα από την τέχνη της, στις ιστορίες, τις εμπειρίες και τις επιστημολογίες των μαύρων γυναικών που έχουν παραγκωνιστεί από το κυρίαρχο αφήγημα ενός πολιτισμού στηριγμένου ακόμη και σήμερα στην πρακτική της αποικιοκρατικής εκμετάλλευση.
Τα γλυπτικά έργα της Simone προτάσσουν το ερώτημα του τι αξίζει τελικά να μνημονεύεται στα βάθρα.
Εντείνοντας ακόμη περαιτέρω τη φόρτιση, τα τρία μπρούτζινα γλυπτά τα οποία εκτίθενται σε τριγωνική διάταξη στην Αγορά είχαν παρουσιαστεί πρώτη φορά το 2023 σε παράρτημα του Σμιθσόνιαν στην Ουάσινγκτον. Είναι οι κυρίες Vessel, Bisi και Herm – τρεις γυναίκες-σκεύη με αναφορές σε στοιχεία της παραδοσιακής αφρικανικής αρχιτεκτονικής, όπως υπαγορεύει η λογική όλης της σειράς που αναπτύσσει η εικαστικός από το 2018 (Ανατομία της Αρχιτεκτονικής).
Η αριστερή είναι η πιο κομψή, ελκυστική, με κοντό 60s καρέ κούρεμα και εκφραστικές γωνίες. Αντί για σώμα, διαθέτει μια κενή οβάλ φόρμα, σαν άδειο δοχείο το οποίο είναι έτοιμο προς χρήση για να καλύψει κοινωνικές ανάγκες, ενώ όλη της η ύπαρξη στηρίζεται στιβαρά σε ένα μόνο ένα πόδι, συμβολίζοντας ίσως τη συνεχή πρόκληση για τη σύγχρονη γυναίκα του να ανταποκρίνεται σε πολλαπλούς ρόλους ταυτόχρονα για να είναι αποδεκτή – μητέρα, εργαζόμενη, δυνατή, ευαίσθητη, όμορφη, παραγωγική.
Η δεξιά μορφή, από την άλλη, είναι λιτή, σαν αρχαιοελληνική προτομή. Αποτελεί μια σύγχρονη ερμαϊκή στήλη, της οποίας όμως το πόδι δεν φέρει φτερά, αλλά είναι γειωμένο στο πάτωμα, όπως φαίνεται να ξεπροβάλλει σαν έκπληξη στην πίσω πλευρά του γλυπτού.
Τέλος, στο κέντρο, σαν ιερατική φιγούρα στο γλυπτικό τελετουργικό της Simone Leigh, ορθώνεται ψηλά ο κορμός μιας γυναίκας στην κορυφή μιας μεγάλης κοίλης βάσης που μοιάζει με φούστα αλλά και με ανοιχτή αγκαλιά, ικανή να προστατεύσει κάτω από τις φτερούγες του ένα ολόκληρο ανθρώπινο σώμα – όπως επεσήμανε η ίδια, έφτιαξε αυτή την κούρμπα-σκέπαστρο σε μέγεθος που να χωράει την ίδια. Ένα εν δυνάμει καταφύγιο.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι το όνομα Bisi αναφέρεται στην εκλιπούσα Νιγηριανή επιμελήτρια Bisi Silva, την οποία η Leigh αναγνωρίζει ως μέντορά της και τη μνημονεύει για το γεγονός ότι, αντί για τον εύκολο δρόμο του να μείνει στην Ευρώπη, επέλεξε να δράσει πολιτιστικά και κοινωνικά στην αφρικανική ήπειρο.
Ωστόσο, δεν πρόκειται για κάποιο πορτρέτο. Παρά την εντυπωσιακή λεπτομέρεια σε χαρακτηριστικά όπως τα κοντοκουρεμένα σγουρά μαλλιά της κεφαλής και τη φαρδιά μύτη στην Bisi (στοιχεία που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποδοθούν σε ένα υλικό όπως ο μπρούντζος), καμία από τις μπρούτζινες μορφές της Simone Leigh δεν διαθέτει μάτια – στη θέση τους, η επιφάνεια εμφανίζει απλώς ελαφρές κοιλότητες.
Έτσι, οι μορφές απηχούν αφενός το συλλογικό βίωμα-τραύμα του μαύρου φεμινισμού και αφετέρου μια αίσθηση πέραν του ανθρώπινου, την αίσθηση ενός μεταλλαγμένου υβριδίου που έχει προκύψει μέσα από συνθήκες εκμετάλλευσης, εκδούλευσης και πολιτισμικής οικειοποίησης.
«Δεν τις θεωρώ απλά μορφές, αλλά σύνθετα αντικείμενα», διευκρινίζει η ίδια. Αντικείμενα τα οποία θέτουν υπό αμφισβήτηση τις κατασκευές της Δύσης. Ψάχνετε ένα κραυγαλέο παράδειγμα; Συχνά, τα γλυπτά της Simone Leigh, επειδή προτάσσουν το σχήμα και τη φόρμα έναντι της αναπαράστασης, χαρακτηρίζονται από το δυτικό βλέμμα ως μοντέρνα ή αφαιρετικά, ενώ στην πραγματικότητα η καλλιτεχνική πρωτοπορία του 20ου αι. που γνωρίζουμε είχε προκύψει με έμπνευση από τις αφρικανικές παραδόσεις – και όχι το ανάποδο. Τι ειρωνεία.
***
ΙΝFΟ
Simone Leigh: Ανατομία της Αρχιτεκτονικής
Έως 31 Οκτωβρίου
Επιμέλεια έκθεσης: Γαβριέλλα Τριανταφύλλη
Είσοδος ελεύθερη
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.
