ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Αν θέλεις πραγματικά να βοηθήσεις, ιδού οι επιλογές σου

Ο ιδρυτής του Δικτύου Δράσης 'ΟΛΒΙΟΣ', Εμμανουήλ Ιωαννίδης-Δαμίγος, έχει τις απαντήσεις και τους τρόπους για όσους θέλουν να προσφέρουν και δεν ξέρουν πώς.

Δεν χρειάζονται πολλές αναλύσεις και επεξηγήσεις πάνω στο γεγονός πως ζούμε σε πραγματικά δύσκολους καιρούς. Σε εποχές που όποιος μπορεί να απλώσει ένα χέρι βοήθειας προς τον συνάνθρωπό του, είναι ικανός να του αλλάξει τη ζωή.

Μια απλή πρωτοβουλία, μία κοινωνική δράση, μια πλατφόρμα προσφοράς και μερικοί άνθρωποι με μεράκι και ευαισθησίες, μπορούν να κάνουν όλη την διαφορά.

Οι παραπάνω δράσεις υπάρχουν, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, αρκετές απ’ αυτές άλλωστε τις έχουμε αναδείξει και από εδώ. Το ερώτημα ωστόσο είναι, πώς μπορεί κάποιος να τις ανακαλύψει, να ενημερωθεί για τις ενέργειές τους και να αποφασίσει ποια είναι η πλατφόρμα δράσης που του ταιριάζει περισσότερο σε περίπτωση που θελήσει να απλώσει κι εκείνος μια χείρα βοηθείας.

Κι εδώ, έρχεται το Δίκτυο Δράσης ‘ΟΛΒΙΟΣ’, η πρώτη διαδικτυακή πλατφόρμα στον κόσμο που παρουσιάζει το σύνολο των καλύτερων πρωτοβουλιών και των πιο αξιόλογων προσωπικοτήτων και ιδεών στο χώρο της κοινωνικής δράσης σε πέντε ειδικές εκδόσεις και πέντε γλώσσες (μεταξύ των οποίων εδώ και λίγο καιρό και τα ελληνικά), καλύπτοντας ταυτόχρονα όλους τους τομείς κοινωνικής δράσης.

Εμπνευστής της ιδέας, ο καθηγητής Εμμανουήλ Ιωαννίδης-Δαμίγος, ο οποίος με τη βοήθεια 45 συνεργατών στην ελληνογαλλική ομάδα του, κι έπειτα από 7 χρόνια προετοιμασίας, έδωσε σάρκα και οστά στο όραμά του.

Ο κ. Δαμίγος

Όπως μας τόνισε ο κ. Δαμίγος, “στόχος του Δικτύου είναι να αυξήσει τον τεράστιο, σύμφωνα με τις έρευνες, αριθμό των ανθρώπων που θέλουν να δραστηριοποιηθούν κοινωνικά χωρίς να το έχουν ακόμα πραγματοποιήσει, προσφέροντάς τους την δυνατότητα κοινωνικής δράσης μέσα από υπηρεσίες τόσο ενημέρωσης όσο και προσωπικής δικτύωσης και πόρων”.

Μερικά ακόμη νεωτεριστικά στοιχεία του Δικτύου ‘ΟΛΒΙΟΣ’ (που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ευτυχής) είναι ο συμμετοχικός του χαρακτήρας και η παρουσίαση όλων των θεμάτων με βίντεο, ώστε να αναδειχθούν οι συνήθως αόρατοι για τα ΜΜΕ άνθρωποι πίσω απ’ το χώρο της κοινωνικής δράσης.

Εμείς, στραφήκαμε στον κ. Δαμίγο για να μας εξηγήσει περαιτέρω την ιδέα του και να μας λύσει κάποιες βασικές απορίες πάνω στον τομέα της κοινωνικής δράσης.

Ποια ήταν τα ερεθίσματα που σας ώθησαν να δημιουργήσετε την πλατφόρμα του Όλβιου και πότε πήρατε την απόφαση να αναλάβετε τη σχετική πρωτοβουλία;

Το ερέθισμα ήταν διπλό – από τη μία το ότι ήρθα σε επαφή με μια πληθώρα πρωτοβουλιών στο χώρο της κοινωνικής δράσης και συνειδητοποίησα ότι ο τομέας αυτός γνωρίζει τέτοια εκρηκτική ανάπτυξη που θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια παγκόσμια σιωπηλή επανάσταση της κοινωνίας των πολιτών. Κι από την άλλη, η διαπίστωση ότι οι περισσότερες από αυτές τις πρωτοβουλίες παραμένουν άγνωστες ακόμα και στη ίδια τους τη χώρα. Είναι σαν να έχει κανείς τη βεβαιότητα ότι κάτι συγκλονιστικό συμβαίνει, το οποίο όμως για κάποιους λόγους παραμένει αφανές ενώ θα έπρεπε να είναι στο κέντρο της συνεχούς προσοχής όλων των ΜΜΕ – πόσο μάλλον σε χώρες που γνωρίζουν μεγάλη κρίση αξιών. Έτσι, το 2010, δημιουργήθηκε το Δίκτυο Δράσης ‘ΟΛΒΙΟΣ’, με στόχο να προσφέρει μια συστηματική εικόνα του ‘άλλου’ αυτού κόσμου της θετικής κοινωνικής δράσης“.

Πόσο εύκολο ήταν να περάσετε από την θεωρία, στην υλοποίηση του εγχειρήματος;

Το εγχείρημα του Δικτύου Δράσης ΟΛΒΙΟΣ – να καλύψει δηλαδή 24 τομείς της κοινωνικής δράσης σε πολλές γλώσσες και ειδικές εκδόσεις, παρουσιάζοντας με πολλά βίντεο το κάθε θέμα και σχεδιάζοντας ταυτόχρονα ένα διεθνές δίκτυο αλληλεγγύης και μια πλατφόρμα συμμετοχικής χρηματοδότησης – ήταν ουσιαστικά αδύνατο να πραγματοποιηθεί, όπως και είναι εξαιρετικά δύσκολο να λειτουργήσει πλήρως. Από αυτή την άποψη, η υλοποίησή του ήταν πράγματι δυσχερής, αφού απαίτησε πολλά χρόνια προετοιμασίας και δεκάδες συνεργάτες. Ταυτόχρονα ήταν ένα εξαιρετικά εύκολο εγχείρημα γιατί και η έρευνα ήταν συναρπαστική και συχνά συγκλονιστική αλλά και λόγω της απόλυτης πίστης που στηρίζει το όλο εγχείρημα“.

Πώς κρίνετε τη συμμετοχή των Ελλήνων στις κοινωνικές δράσεις; Είμαστε ένας λαός που βοηθάει αυτούς που έχουν ανάγκη;

Η Ελλάδα είναι ίσως η χώρα στο κόσμο με τη μεγαλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης στο χώρο της κοινωνικής δράσης. Κι αυτό λόγω μιας πολύ ιδιαίτερης πραγματικότητας που αξίζει να συζητηθεί, μιας που μπορεί να είναι και η πραγματική αιτία της κρίσης στη χώρα. Από τη μία δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχουν αποθέματα ανθρωπιάς και γενναιοδωρίας, κάτι που υποδεικνύεται από πολλά παραδείγματα, κι από την άλλη η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα παραμένει από τις πιο ατροφικές στο κόσμο- συμπεριλαμβανομένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Νομίζω ότι το ζήτημα της σύμπνοιας, της διάθεσης οργανωμένης συνεργασίας, της ανάπτυξης μεθοδευμένης αλληλεγγύης και χρόνιων συμπράξεων θα είναι αυτό που θα κρίνει και τη ποιότητα της ζωής στην Ελλάδα τις επόμενες δεκαετίες. Και η απόφαση γι’ αυτόν τον προσανατολισμό θα ανήκει αποκλειστικά στους ίδιους τους πολίτες“.

Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεπηδήσει στη χώρα μας αρκετές εθελοντικές ομάδες και ΜΚΟ με στόχο τη στήριξη και την προσφορά αδύναμων κοινωνικών ομάδων. Πώς κρίνετε το επίπεδό της προσφοράς τους; Υπάρχουν ανάμεσά τους και ιδιοτελείς ομάδες; 

Θαυμάζω το έργο των περισσότερων οργανισμών γνωρίζοντας και σε πόσο δύσκολες συνθήκες κάνουν το έργο τους και το πόσο θετικό αντίκτυπο έχουν. Απέναντι σε μια γενικευμένη καχυποψία θα είχε κανείς την τάση να πει ότι όταν μία χώρα δεν θα έχει καθόλου ιδιοτελείς πολιτικούς, επιχειρηματίες, συνδικαλιστές και πολίτες. Τότε δεν θα έχει και καμία ιδιοτελή ΜΚΟ. Από την άλλη, έχουν απόλυτο δίκιο όσοι θα προσδοκούσαν από το μη κερδοσκοπικό τομέα μεγαλύτερη διαφάνεια και εντιμότητα – και σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε διεθνές τουλάχιστον επίπεδο, αυτή όντως υπάρχει. Σίγουρα, κάποιες μεγάλες οργανώσεις μπορεί να εκμεταλλεύτηκαν την απουσία ελεγκτικών μηχανισμών και γενικότερης έλλειψης διαφάνειας σε ορισμένες χώρες. Πέρα από αυτό όμως, ας σκεφτούμε ότι γενικότερα, και σε αυτό το τομέα, υπάρχουν δεκάδες θέματα προς συζήτηση ξεκινώντας από το απλούστερο, ότι οι ΜΚΟ δεν εκλέγονται ποτέ από τον λαό για να κάνουν το έργο που έχουν επιλέξει για το λαό, και πρέπει κατά συνέπεια να αποδείξουν την χρησιμότητά τους και το θετικό τους αντίκτυπο μέσα από στοχευμένη δουλειά πολλών ετών“.

Το κράτος έχει βοηθήσει με κάποιο τρόπο τη δράση σας, είτε τη δράση των κοινωνικών φορέων;

Η δράση μας δεν έχει δεχτεί καμία βοήθεια από κανένα φορέα – μόλις ξεκινάμε τη προετοιμασία για μια καμπάνια συμμετοχικής χρηματοδότησης. Σε γενικές γραμμές οι κοινωνικοί φορείς στην Ελλάδα μάλλον αναχαιτίζονται απ’ το κράτος παρά υποστηρίζονται, αν και η εικόνα αυτή αλλάζει σταδιακά. Από την άλλη, ο ρόλος του κράτους είναι βέβαια σημαντικότατος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι χώρες οι οποίες έχουν την μεγαλύτερη συμμετοχή πολιτών σε κοινωφελείς δραστηριότητες είναι αυτές στις οποίες από τη μία λειτουργούν σωστά οι θεσμοί κι απ’ την άλλη δίνονται πολλά οικονομικά κίνητρα, για παράδειγμα για δωρεές σε Ιδρύματα. Τέλος, ας μη ξεχνάμε ότι όλες οι κοινωφελείς δραστηριότητες, θεσμικές και άτυπες, έρχονται να καλύψουν τα κενά του ίδιου του κράτους και καλούνται να επιτύχουν εκεί που τα κράτη αποτυγχάνουν. Αν αντιστρέφαμε πάλι τους όρους θα λέγαμε και ότι δεν υπάρχει επιτυχημένο κράτος σε μια αποτυχημένη κοινωνία, σε μια συλλογικότητα δηλαδή χωρίς σοβαρούς πολίτες“.

Κατά καιρούς, αρκετός κόσμος κατηγορεί την Εκκλησία ότι δεν βοηθάει όσο θα μπορούσε. Από τη δική σας εμπειρία, θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο ισχύει;

Να σας πω ότι, παρά τις διαφωνίες, ήταν προσωπική μου επιλογή να συμπεριλάβουμε στο Δίκτυο Δράσης ‘ΟΛΒΙΟΣ’ τις θρησκευτικές κοινωφελείς δράσεις, όλων των θρησκειών και σε όλο το κόσμο. Είναι εκατοντάδες χιλιάδες και πολλές έχουν εκπληκτικό έργο, για το οποίο και τις θαυμάζω. Αξίζει βέβαια να συζητηθεί ο ρόλος της Εκκλησίας αλλά νομίζω ότι πολύ περισσότερο αξίζει να συζητηθεί ο ρόλος των πιστών της Εκκλησίας – μια που, περισσότερο από ποτέ, περιμένουμε από αυτούς να δραστηριοποιηθούν κοινωνικά σύμφωνα με τις προτροπές της ίδιας τους της πίστης. Οι πιστοί έχουν ένα πανίσχυρο κίνητρο για να αποδείξουν έμπρακτα και καθημερινά την αλληλεγγύη τους και μόνο η δράση τους αυτή αποδεικνύει πραγματικά και ολοκληρώνει την πίστη τους. Επίσης, νομίζω ότι είναι μάλλον άγονη η εμμονή μας να περιμένουμε όλες τις λύσεις από το κράτος, απ’ την Εκκλησία, απ’ τις ΜΚΟ. Τι ωφελεί άραγε, εγώ που δεν είμαι ακόμη καθαρός να στηλιτεύω τους ακάθαρτους; Όλο το Δίκτυο Δράσης ‘ΟΛΒΙΟΣ’ στηρίχτηκε στην αντίστροφη, απλή πρόταση, ότι η αναδημιουργία της κοινωνίας μας είναι και δική μας υπόθεση, των πολιτών, κι ότι πρέπει να δοθεί μια ευκαιρία στον καθένα μας να συμμετέχει στη βελτίωσή της“.

Τι συμβουλή θα δίνατε σε κάποιον που διστάζει να συμμετάσχει σε κάποια κοινωνική δράση;

“Θα τον άφηνα ελεύθερο να διαλέξει μια πρωτοβουλία που του ταιριάζει, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του και το χρόνο του. Η κοινωνική προσφορά είναι απ’ τις λίγες εμπειρίες για τις οποίες δε μετανιώνει ποτέ κανείς, σαν τα ταξίδια”.

Τι συμπεράσματα έχετε εξάγει και τι μαθήματα έχετε πάρει, παρακολουθώντας την προσφορά και τις συνήθειες πολιτών από διαφορετικές χώρες;

Κάθε χώρα ή γεωγραφική ενότητα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο – μόνο στην Ευρώπη υπάρχουν τέσσερις διαφορετικές παραδόσεις κοινωνικής δράσης. Χώρες που έχουν πολύ μεγάλο αριθμό πρωτοβουλιών τον έχουν για άλλους λόγους – η Ιρλανδία γιατί η χώρα είναι μικρή κι έχει έντονη τη παράδοση της αλληλεγγύης της ‘γειτονιάς’, η Ινδία γιατί η ανέχεια και τα προβλήματα είναι συνεχώς ορατά παντού σε αντίθεση με άλλες χώρες. Όπως σας έλεγα, η αύξηση όλων των δεικτών αλληλεγγύης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πραγματικά εντυπωσιακή – να σας θυμίσω ότι μόνο στην Ευρώπη περίπου100 εκατομμύρια άνθρωποι δίνουν πλέον το χρόνο τους εθελοντικά σε κάποιο κοινωνικό οργανισμό. Απ’ την άλλη, δεν πιστεύω ότι ο υπερβολικός και άκριτος ενθουσιασμός είναι η σωστή στάση μια που τα προβλήματα τα οποία οι ίδιοι οι οργανισμοί προσπαθούν να λύσουν είναι συχνά τρομερά και η ανθρωπότητα παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό τόσο αδιόρθωτη και σκοτεινή όσο ήταν πάντα“.

Έχοντας επαφή με ανθρώπους και φορείς από διάφορες χώρες, ποια χώρα θεωρείτε ότι αποκαλεί το καλύτερο παράδειγμα οργάνωσης, προσφοράς και συμπεριφοράς;

Οι αγγλοσαξωνικές και οι σκανδιναβικές χώρες είναι αξιοθαύμαστες τόσο σε αριθμό πρωτοβουλιών όσο και στην οργάνωσή τους. Η Γαλλία αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα προόδου σε κοινωνικές πρωτοβουλίες παρ’ όλη την παράδοση της κρατικής κοινωνικής πρόνοιας, ενώ η Ινδία παραμένει απίστευτη ακόμη και σε αυτό το τομέα μια που, ούτε λίγο ούτε πολύ, έχει από μόνη της σχεδόν 4 εκατομμύρια μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς“.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι τα ΜΜΕ δεν προωθούν όσο πρέπει τις κοινωνικές δράσεις;

Είτε συνειδητά είτε όχι, έχει επικρατήσει η πεποίθηση σε πολλά ΜΜΕ ανά τον κόσμο ότι ο φόβος κι η δυστυχία είναι αυτά με τα οποία θα εντυπωσιάσουν περισσότερο το κοινό τους. Από την άλλη το ίδιο το κοινό, έχοντας εκπαιδευτεί επί δεκαετίες, προσβλέπει ίσως στην επανάληψη της ίδιας προσέγγισης για να αισθανθεί ασφαλής. Έτσι κατασκευάζονται καθημερινά οι ίδιες παγίδες του θυμού, της απειλής, της δεισιδαιμονίας, όταν δεν πρόκειται για καθαρή επιβράβευση της χυδαιότητας – κι όλα αυτά αναπαράγονται πιστά στα κοινωνικά δίκτυα και ανακυκλώνονται καθημερινά- με πρακτικό όφελος για τις κοινωνίες μας το απόλυτο μηδέν. Όταν πάλι καμιά φορά προβάλλεται για ένα λεπτό μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία ως ‘καλό νέο’, μετά από βομβαρδισμό καταστροφών μιας ώρας, παρουσιάζεται σαν μια λίγο ή πολύ συγκινητική, λίγο αφελής και καλοπροαίρετη ‘δράση’ της μίας ημέρας. Νομίζω ότι και αυτή η παρουσίαση δεν βοηθάει ιδιαίτερα, μια που ο κόσμος του ‘Καλού’, δε στηρίζεται στο συναίσθημα, αλλά είναι στη πραγματικότητα εξαιρετικά περίπλοκος, ισχυρός και συναρπαστικός“.

Ήταν η ελληνική έκδοση του Όλβιου ένα προσωπικό στοίχημα για εσάς;

Ήταν πράγματι κάτι που ήθελα πολύ να ξεκινήσει και ακόμα περισσότερο προσδοκώ να αρχίσει το οργανωμένο ταξίδι μας από άκρη σε άκρη στην Ελλάδα και στη Κύπρο και να γνωρίσουμε αυτή την ‘άλλη Ελλάδα’ που όλοι μαντεύουμε ότι υπάρχει χωρίς όμως να την γνωρίζουμε πραγματικά. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη βοήθεια πολλών συνεργατών – αφού το Δίκτυο Δράσης ‘ΟΛΒΙΟΣ’ είναι συμμετοχικό και ο καθένας μπορεί να συμβάλλει στέλνοντας πληροφορίες είτε για μια πρωτοβουλία που αναπτύσσει ο ίδιος ή για κάποια που θαυμάζει“.

Πώς μπορείς να πείσεις κάποιον διστακτικό συμπολίτη μας, να αναλάβει πρωτοβουλίες για να βοηθήσει αυτούς που έχουν ανάγκη; Και κυρίως, όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσφέρουν.

Λέγοντάς του πως θα πάρει στο πολλαπλάσιο ό,τι δώσει. Και ότι, παρά τα φαινόμενα, μπορεί να δώσει τα πάντα“.

Θεωρείτε ότι όποιος κάνει ένα καλό, έχει και εγωιστικά κίνητρα, ή είναι δυνατό να κάνει μια πράξη 100% αλτρουϊστική; 

Πρόκειται για ένα θέμα που έχει διχάσει ορισμένους από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους. Έχει ειπωθεί ακόμη και ότι το πραγματικό δώρο είναι αυτό που ο δέκτης δε γνωρίζει τον δωρητή αλλά ούτε κι ο δωρητής γνωρίζει ότι το κάνει. Κατά την ταπεινή μου γνώμη η άποψη αυτή είναι λανθασμένη και κρύβει μια ενοχοποίηση της χαράς – σαν αυτή να ήταν αμαρτωλή. Η χαρά μας να κάνουμε ένα δώρο σε ένα παιδί, να βοηθήσουμε μια ηλικιωμένη κυρία στο δρόμο ή να χορηγήσουμε μια υποτροφία σε ένα νέο φοιτητή και να δούμε ότι τα καταφέρνει είναι άραγε ένοχη και αφύσικη και έχει ιδιοτελή και εγωιστικά κίνητρα“;

Ποια δράση από αυτές που έχουν φιλοξενηθεί στη πλατφόρμα σας, έχει καταφέρει να σας εντυπωσιάσει και να σας συγκινήσει περισσότερο;

Με εντυπωσιάζουν κάποιοι τύποι δράσης – αυτή του λαού που βγαίνει στο δρόμο αντιμέτωπος με το κίνδυνο θανάτου μέχρι να φύγει η διεφθαρμένη κυβέρνηση του, των γιατρών που εργάζονται σε χώρες με τρομακτική φτώχεια, ή των δημοσιογράφων που συνεχίζουν τη δουλειά τους παρά τις φυλακίσεις και τις απειλές. Επίσης μένει κανείς άφωνος μπροστά σε ανθρώπους που ξεκινούν μόνοι τους μια πρωτοβουλία σε πολύ δύσκολες συνθήκες και χωρίς χρήματα και χτίζουν τεράστιους οργανισμούς που βελτιώνουν την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν επιτρέπετε, δύο παραδείγματα“:

Πώς είναι να παρακολουθεί κάποιος τις εξελίξεις στην Ελλάδα ως εξωτερικός παρατηρητής, μιας και πλέον ζείτε αρκετά χρόνια στο Παρίσι;

Νομίζω πως δεν υπάρχει άνθρωπος που να μεγάλωσε στην Ελλάδα και να αισθάνεται πραγματικά εξωτερικός παρατηρητής, ακόμα κι αν λείπει όλη του την ζωή. Βέβαια, όταν βλέπει κανείς την ελληνική πραγματικότητα από μια άλλη χώρα, αποκλείεται να μην αισθανθεί έκπληξη και οδύνη. Αυτό που βιώνεται είναι ένα βαρύ συλλογικό τραύμα, όπου, σαν ένα λαό της Βίβλου, οι Έλληνες αισθάνονται πως ό,τι κι αν σπείρουν δε θα θερίσουν τίποτα, αφού είναι αιχμάλωτοι και πρέπει να δίνουν κάθε χρονιά όλη τη σοδειά τους σε Βαβυλώνιους. Όμως, από τη μία, αν τύχει να ζήσει κανείς σε πολλές χώρες τείνει να μετριάζει τη κριτική και της δικής του χώρας μια που όλες οι κοινωνίες είναι λίγο ή πολύ δυσλειτουργικές κι από τη άλλη, όπως σας ανέφερα, πιστεύω ότι υπάρχουν ισχυρές πηγές και αντίστασης και υπομονής και ποιότητας στην Ελλάδα“.

Πότε ήταν η τελευταία φορά που αισθανθήκατε περήφανος για κάτι που έκανε ή συνέβη στη χώρα μας;

Μα δε συμβαίνει τίποτα στη χώρα μας. Ούτε τώρα ούτε τις τελευταίες δεκαετίες. Όχι πώς δεν υπήρξε κάποια πρόοδος σε επίπεδο μόρφωσης, ή κοινωνικής κινητικότητας. Φοβάμαι όμως ότι σε επίπεδο υιοθέτησης κοινών αξιών και σε επίπεδο ορισμού μιας ποιοτικής συλλογικής ταυτότητας δεν υπήρξε καμία βελτίωση, μόνο αγκυλώσεις ή πτώση. Αισθάνομαι όμως πολύ περήφανος για όσους αντιστέκονται σε αυτό το κενό, για τον καθένα ξεχωριστά από όλους αυτούς που παρουσιάζουμε στο ‘ΟΛΒΙΟΣ’, και που δρουν σιωπηλά μέσα απ’ τους μόνους δυο δρόμους αντίστασης: τον πολιτισμό και την αλληλεγγύη. Μια μέρα θα πληθύνουν, θα οργανωθούν και θα δώσουν αυτοί στην Ελλάδα μια ταυτότητα που θα της αξίζει“.

Κεντρική φωτογραφία: AP Photo/Petros Giannakouris