Η κωμικοτραγική ιστορία του τελευταίου μαζικού εμβολιασμου

Στους αιματολογικούς ελέγχους που ακολούθησαν, περισσότεροι από 10 στρατιώτες του στρατοπέδου Fort Dix, βρέθηκαν να έχουν κολλήσει το ίδιο μικρόβιο, ενώ μερικοί εκατοντάδες διέθεταν αντισώματα σε αυτό. Σε εξώφυλλο των New York Times της εποχής, ένας τίτλος με κεφαλαία γράμματα, προμήνυε τον εφιάλτη: “ο ιός που προκάλεσε την μεγαλύτερη γρίπη στην ιστορία της ανθρώποτητας, την πανδημία του 1918-19, μάλλον έχει επιστρέψει”. Οι μάσκες έβγαιναν ξανά απ’ το πατάρι.

Πανικός και βιαστικές αποφάσεις

Ο Γενικός Γραμματέας του τομέα Υγείας και Πρόνοιας, F. David Matthews προέβλεπε πως τουλάχιστον 1 εκατομμύριο Αμερικανοί θα έχαναν τις ζωές τους μέσα στο 1976, αν δεν λαμβάνονταν άμεσα μέτρα.

Ο διευθυντής του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών, David Sencer πρότεινε την εφαρμογή ενός σχεδίου: τον μαζικό εμβολιασμό των Αμερικανών πολιτών. Δεν είχε καμία σημασία το γεγονός ότι δεν είχαν εμφανιστεί κρούσματα γρίππης εκτός του στρατοπέδου Fort Dix, έπρεπε να νικηθεί ο ιός, πριν καν υπάρξει. “Ήταν προτιμότερο το να ξοδεύαμε αρκετά εκατομμύρια για την υγεία μας, παρά να ρισκάραμε να μετρήσουμε νεκρούς” ανέφερε σε δηλώσεις αρκετούς μήνες αργότερα, του ένας εκ των συμβούλων του πρόεδρου των ΗΠΑ, Gerald Ford.

Επικοινωνιακό χάος

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Gerald Ford, έδινε το παρόν σε συνέντευξη Τύπου, με ένα αυστηρό μήνυμα: “Κανείς δεν γνωρίζει πόσο σοβαρή είναι αυτή η απειλή. Όμως δεν μπορούμε να παίρνουμε ρίσκα με τη δημόσια υγεία“. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ιστορίας του πανεπιστημίου της Wichita State, εκείνες τις μέρες επικρατούσε ένα χάος, ένα σύμπαν από μπλεγμένα μηνύματα, όπου από την μια πλευρά οι επιστήμονες ανέφεραν πως ο κίνδυνος δεν ομοίαζε απαραίτητα με αυτόν της ισπανικής γρίπης, όμως από την άλλη πλευρά, οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης και τα media, επιχειρούσαν να παρουσιάσουν την ακριβώς αντίθετη εικόνα.

Εμβολιασμός και προβλήματα

Το Πρόγραμμα Ανοσοποίησης από την Γρίπη των Χοίρων είχε πάρει την έγκριση του Κογκρέσου και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έβαζε στόχο να αγοράσει 200 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων από φαρμακευτικές εταιρείες και στη συνέχεια να τις μοιράσει δωρεάν σε υπηρεσίες υγείας. Η χρονική διορία ως την έγκριση και διάθεση του εμβολίου, δεν έπρεπε επ’ουδενί λόγο να ξεπεράσει τους έξι-επτά μήνες: ήταν Μάρτιος όταν είχε σημειωθεί το κρούσμα θανάτου του στρατιώτη Lewis, μέχρι την 1η Νοεμβρίου, ημέρα διεξαγωγής των προεδρικών εκλογών, έπρεπε να έχει βρεθεί δραστικό εμβόλιο.

Ήταν το πιο μεγαλεπίβολο πρόγραμμα εμβολιασμού της αμερικάνικης ιστορίας μέχρι εκείνη την εποχή. Συχνά όμως οι μεγαλεπίβολες ιδέες εμπεριέχουν ανθρώπους με μικρούς χαρακτήρες, επιρρεπείς σε μεγάλα παραστρατήματα.

Τα προβλήματα ξεκίνησαν αμέσως. Μια φαρμακευτική εταιρεία παρήγαγε 2 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου, χρησιμοποιώντας το λάθος στέλεχος του ιού. Τα σχετικά τεστ δεν έδειχναν ανοσοποιητική επάρκεια στα παιδιά, ενώ οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν μπορούσαν να καλύψουν οικονομικά μια τόσο εξωπραγματικά fast-track διαδικασία ανάπτυξης εμβολίου ως προς το ενδεχόμενο παρενεργειών και ζητούσαν εγγυήσεις από την κυβέρνηση.

Το καλοκαίρι του 1976 συμβαίνουν τραγελαφικά πράγματα. Τον Ιούλιο εκείνης της της χρονιάς, ο καθηγητής και μέλος του FDA, J.Anthony Morris απολύθηκε από τον οργανισμό και ύστερα τοποθετήθηκε δημοσίως με σκληρά λόγια ως προς την αποτελεσματικότητα των υπό ανάπτυξη εμβολίων. Τον Αύγουστο, σε ένα συνέδριο Αμερικάνων εθνικιστών πέθαναν ξαφνικά 34 άτομα. Οι αρμόδιοι γιατροί σύντομα διαπίστωσαν πως για τους θανάτου; ευθυνόταν ένα βακτήριο που είχε προέλθει από air-condition. Αυτό το τρομακτικό περιστατικό γίνεται η αφορμή για την ανακάλυψη μιας νέας μορφής λοίμωξης των πνευμόνων, που έγινε γνωστή ως ‘νόσος των λεγεωναρίων’ και δεν έχει καμία σχέση με την γρίπη των χοίρων.

Πάντως, στις 2 Σεπεμβρίου, η φαρμακευτική εταιρεία Merrill είχε υποβάλλει επιτυχώς τα ευρήματα της ως προς την ανακάλυψη εμβολίου στον FDA. Στις 22 του ίδιου μήνα, γίνονταν οι πρώτοι εμβολιασμοί. O Donald Millar, διευθυντής του προγράμματος μαζικού εμβολιασμού, δεν γνώριζε πως αυτό που έμοιαζε στα χέρια του με φάρμακο, στην πραγματικότητα ήταν μια βόμβα έτοιμη να σκάσει.

Ο πρόεδρος Ford γύριζε κι εκείνος τα μανίκια στο πλαίσιο της προεκλογικής του εκστρατείας, ώστε να δείξει στην εκλογική βάση των Αμερικάνων πολιτών, πως το fast-track εμβόλιο του ήταν ασπίδα υγείας. Την 1η Οκτωβρίου ξεκινούσαν οι μαζικοί εμβολιασμοί. Μέσα στο πρώτο κιόλας 15ημέρο, τρεις ηλικιωμένοι πέθαιναν ξαφνικά σε κλινική του Pittsburgh, Το γεγονός ότι προηγουμένως είχαν λάβει το εμβόλιο, κρινόταν από τους γιατρούς και το επιτελείο του Ford, ως μη ρεαλιστική αιτία θανάτου.

Ο πρόεδρος Gerald Ford ετοιμαζεται να κάνει το εμβόλιο κατά της γρίπης των χοίρων. / AP Images

Ο απόηχος του γεγονότος όμως, προκαλούσε (δικαιολογημένο) τρόμο στον απλό κόσμο, που ενισχυόταν και από την εμφάνιση περιστατικών συνδρόμου Guillain-Barré μετά από εμβολιασμούς σε τρεις διαφορετικές πολιτείες (Minnesota, Maryland, Alabama). Το Guillain-Barré αποτελεί νευρολογική διαταραχή, η όποια προκαλεί ατροφία μυών και παράλυση άκρων. Η διαταραχή αυτή έστω και σε αρκετά σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να προκύψει ως παρενέργεια εμβολίου.

Καθώς ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ δήλωναν “ευχαριστούμε αλλά δεν θα πάρουμε” στην πρόταση-πρόσκληση των μαζικών εμβολιασμών, η Washington Post έβγαινε με κεντρικό τίτλο ‘To φιάσκο της γρίπης των χοίρων“, ως έμμεση ‘σπόντα’ προς τη διασπορά πανικού που είχε δημιουργήσει το επιτελείο του προέδρου Ford. Την ίδια στιγμή, πλήθαιναν οι φωνές που ζητούσαν από την πολιτική ηγεσία να εμφανίσει κάποια κρούσματα γρίππης, πέρα από εκείνο του νεκρού 19χρονου. Δεν υπήρχαν.

Το κυνικό τέλος

Οι Senser – Millar ως εμπνευστές του προγράμματος εμβολιασμού βρέθηκαν δημοσίως στο μάτι του κυκλώνα, καθώς ο Ford έχανε τις εκλογές του Νοεμβρίου από τον Jimmy Carter. Τον Δεκέμβριο του 1976, και ενώ είχαν εμβολιαστεί περίπου 40 εκατομμύρια Αμερικανοί, η νέα κυβέρνηση διέταζε πάγωμα του προγράμματος ανοσοποίησης που είχε βάλει σκοπό να κυνηγήσει μια πανδημία πριν ακόμα αυτή ξεσπάσει. Ο Sencer απολύθηκε από την αμερικάνικη κυβέρνηση, όμως ποτέ δεν σταμάτησε να στηρίζει αυτό το πρόγραμμα.

Μεταξύ άλλων, στο τέλος εκείνης της χρονιάς είχε πει: “όταν υπάρχουν ζωές σε κίνδυνο, είναι καλύτερο να είσαι στην πλευρά της υπερβολικής και πρόωρης αντίδρασης, αντί για εκείνη της καθυστερημένης αντίδρασης. Η κυβέρνηση σοφά είχε πράξει, βάζοντας την προστασία των πολιτών ως προτεραιότητα”. Εκείνο το πρόγραμμα εμβολιασμού είχε στοιχίσει στην κυβέρνηση Ford περί τα 135 εκατομμύρια δολάρια. Το πραγματικό ποσό σε σημερινή αξία, ξεπερνά τα 620 εκατομμύρια δολάρια.

Ως προς τις καθυστερημένες ή τις πρόωρες αντιδράσεις,ο καθένας μπορεί να κάνει τους παραλληλισμούς του με όσα έχουν μέχρι τώρα συμβεί στην πανδημία που διανύουμε.