Ήταν ο Νίκος Νικολαΐδης ο Έλληνας Quentin Tarantino;

Πρώτες εικόνες

Ανοίγεις τα μάτια σου στη ‘Γλυκιά Συμμορία’ και βλέπεις ένα σπίτι – πραγματική χρονομηχανή που σε γυρίζει πίσω στo rock n’ roll των ’50s – ’60s. Ανοίγεις τα μάτια σου στα ‘Κουρέλια’ και βλέπεις τον Άλκη Παναγιωτίδη και την Όλια Λαζαρίδου σε μια σειρά από αλληγορικές εικόνες για τον θάνατο και τη ζωή. Ανοίγεις τα μάτια σου στην ‘Πρωινή Περίπολο’ και ξαφνικά το αστικό περιβάλλον της Αθήνας (Ομόνοια) έχει μετατραπεί σε μια δυστοπία. Μα ποιος ήταν επιτέλους ο Νίκος Νικολαΐδης;

Οι ταινίες του, σύμφωνα με απόψεις μελετητών του έργου του, αλλά και με τοποθετήσεις του ίδιου, χωρίζονται σε δυο ολοκληρωμένα σύμπαντα και ένα ημιτελές (‘Θα Σε Δω Στην Κόλαση Αγάπη Μου’ και ‘Singapore Sling’)

α) Αυτόν που περιλαμβάνει τις ταινίες ‘Ευρυδίκη ΒΑ 2037’, ‘Πρωινή Περίπολος’ και ‘Zero Years’ και αναγγέλει ‘τον εφιάλτη που έρχεται’, τρεις ταινίες με σκοτεινά, sci-fi στοιχεία που θυμίζουν ‘Black Mirror’.

β) Αυτόν που τοποθετεί την γενιά του `50 στο δύσκολο Σήμερα της κρατικής καταστολής και της κοινωνικής απομόνωσης και περιλαμβάνει τις ταινίες ‘Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα’, ‘Γλυκιά Συμμορία’ και ‘Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα’: τρεις ταινίες που παρουσιάζουν παρέες αντί-ηρώων σε περιπέτειες που παραπατούν ανάμεσα στην παρακμή και στον πανηδονισμό.

Ο διαχρονικός θρίαμβος

Το 1979, στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, σε μια εποχή όπου οι πληγές της Χούντας δεν είχαν ακόμα κλείσει και οι νέοι προσπαθούσαν να αγγίξουν τον μύθο και τον τρόπο ζωής του rock n’ roll μέσα σε μια κοινωνία που μύριζε ακόμα το μπαρούτι του πολιτικού διχασμού, έκαναν πρεμιέρα τα ‘Κουρέλια’ του Νίκου Νικολαΐδη. Σε συνέντευξή του στον Γιάννη Σολδάτο, ο σκηνοθέτης είχε να πει για την ταινία:

“Τα Κουρέλια είναι μια ταινία πάνω στη γενιά του ’50, μια γενιά η οποία φιμώθηκε στην κυριολεξία. Είναι μία γενιά η οποία δεν πίστεψε στην πολιτική. Πίστεψε μόνο στη φιλία, στον έρωτα, στην ανεξάρτητη γνώμη. Και ήταν μια ταινία (σ.σ. τα ‘Κουρέλια…’), η οποία γυρίστηκε σε μια περίοδο έντονης πολιτικοποίησης. Μία ταινία η οποία αρνείται την πολιτική”. 

Ta ‘Κουρέλια’ μάζεψαν τους Άλκη Παναγιωτίδη, Κωνσταντίνο Τζούμα, Χρήστο Βαλαβανίδη, Ντόρα Καλογρίδη, Ρίτα Μπενσουνσάν σε ένα σπίτι, ώστε να αφηγηθούν μια ιστορία επανένωσης πέντε φίλων, που θυμίζει ‘Reservoir Dogs’ στο σχεδόν θεατρικό στήσιμο της, μόνο που εκεί δεν υπήρξε ‘έγκλημα’, αλλά μια κοινή ξέφρενη, γεμάτη rock n’ roll, διαδρομή προς ένα κυνικό τέλος. Η ‘Γλυκιά Συμμορία’ ξεκινάει σχεδόν εκεί που τελειώνουν τα ‘Κουρέλια’, με τους Τάκη Μόσχο, Τάκη Σπυριδάκη, Δώρα Μασκλαβάνου, Άλκη Παναγιωτίδη να γίνονται ο πυρήνας μιας sex – drugs & rock n’ roll ιστορίας που εκτυλίσσεται μέσα σε ένα ερειπωμένο αθηναϊκό μέγαρο και εκφράζει αλληγορικά την βία της κρατικής εξουσίας κόντρα στις ατομικές ελευθερίες.

Πρόκειται για τις δυο μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες του Νικολαΐδη, (περίπου 150.000 εισιτήρια συνολικά) δυο ταινίες που σε μεγάλο βαθμό εξέφρασαν τις αγαπημένες του εμμονές και ενέπνευσαν νέους κινηματογραφιστές, ηθοποιούς, μουσικούς και όχι μόνο.

Ο Γιάννης Αγγελάκας ένας από τους πιο φανατικούς υποστηρικτές του, έχει δηλώσει για τα ‘Κουρέλια’. “Το είχαμε δει Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και είχαμε πλάκα όλοι οι πιτσιρικάδες.(…) Από τότε τον είχαμε τον αγαπημένο μας σκηνοθέτη. Ένας άνθρωπος που μιλούσε άλλη γλώσσα και μακριά από πολιτικούρες, με αίσθημα με μουσική. Είχε πήξει το μυαλό μας με τα εντεχνο-μεταπολιτευτικά. Είχαμε βαρεθεί τη ζωή μας. Ακούγαμε ροκ. Δεν είχαμε δει καμία ελληνική ταινία που να μιλάει για τη δική μας τρέλα”. Χρόνια αργότερα, όταν για τις ανάγκες τηλεοπτικού αφιερώματος μίλησα με την Μαρί – Λουϊζ Βαρθολομαίου, τη σκηνογράφο των ταινιών του Νικολαΐδη και σύντροφο του μέχρι το τέλος της ζωής του, είχε εντάξει στο σύμπαν των δημιουργών που έχουν εμπνευστεί από το έργο του και τους Στέργιο Πάσχο, Αλέξη Αλεξίου, Νίκο Τριανταφυλλίδη. Ο τελευταίος, έχει εξυμνήσει το έργο του, εμφανιζόμενος στο ντοκιμαντέρ ‘Directing Hell’.

Αθηναϊκό Pulp Fiction

Μπήκα στο σύμπαν των ταινιών του Νίκου Νικολαΐδη μόλις πριν από επτά-οκτώ χρόνια, έχοντας κάνει μια ολοκληρωμένη διαδρομή στο σύμπαν του ανεξάρτητου αμερικάνικου σινεμά, έχοντας θαυμάσει φιλμ νουάρ των 50s, θρίλερ του Hitscock, ελεγείες αστικού τρόμου του Scorcese και σινεφίλ έπη του Quentin Tarantino. Οι ταινίες του Νίκου Νικολαΐδη στα δικά μου μάτια και πιστεύω και στα μάτια κάθε σημερινού θεατή της γενιάς των millenials, λειτούργησαν σαν μια χρονομηχανή, που μας πήγε πίσω τουλάχιστον 4-5 δεκαετίες και μας έριξε μέσα στο σύμπαν ενός δίσκου των Clash, του Lou Reed, των Television, του Buddy Holly, των Crickets, των Coasters. Μεγάλος αλήτης αυτός ο Perry Como. Αυτή η Glendora έφτασε μέχρι το Μεξικό ή χάρη της…

Η ήττα της σεμνοτυφίας και των βαρύγδουπων μηνυμάτων και ηθικών διδαγμάτων ήταν η κινητήριος δύναμη πίσω  από τις εικόνες του Νικολαΐδη. Μια εισβολή από σεξ,  ναρκωτικά, από τον  πολύχρωμο pop κόσμο του Andy Warhol, από βία ως αισθητική παρέμβαση, από τραγικές φιγούρες, από εικόνες φόβου της κοινωνικής απομόνωσης και του κράτους ως τιμωρού, ήταν τα ‘Κουρέλια’, η ‘Συμμορία’ και λίγα χρόνια πριν το θάνατό του, το ‘Ο Χαμένος τα Παίρνει Όλα’.

To πρώιμο σινεμά του Νικολαΐδη των pop αναφορών, του ερωτισμού και του μύθου του rock n’ roll αλήτη που προτιμά να πεθάνει νέος αφήνοντας πίσω του ένα όμορφο πτώμα, τον έφερε στο ίδιο παρακμιακό μπαρ με τον James Dean, με την Marilyn Monroe και με τον για πάντα χαμογελαστό Buddy Holly. Σε μια γωνιά θα τον περίμενε ένας ακόμα λάτρης της pulp fiction λογοτεχνίας και του vintage pop cinema, ο Quentin Tarantino.

Μια γενναία ”αυτοκτονία’

Αν και δεν έχει νοητική σχέση με τα ‘Κουρέλια’ και τη ‘Συμμορία’ η ‘Πρωινή Περίπολος’ είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί αναδεικνύει την πίστη στο δημιουργικό του όραμα. Ο Νικολαΐδης μετά από τη ‘Γλυκιά Συμμορία’ επέλεξε να μην κάνει άλλη μια ταινία στον ίδιο σεναριακό δρόμο και να εκμεταλλευτεί την απήχησή που του είχαν χαρίσει. Προέβη σε ένα φιλμικό πείραμα που έμοιαζε με μετάφραση του sci-fi λογοτεχνικού έργου του Philip K. Dick και δημιούργησε την ‘Πρωινή Περίπολο’, ένα δυστοπικό κόσμο στον οποίο το ανθρώπινο είδος παλεύει ώστε να συνεχίσει να υπάρχει.

Η ‘Περίπολος’ εξελίχθηκε σε μια οικονομική αποτυχία, όμως αυτό το sci-fi πείραμα που γυρίστηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στην Ομόνοια (1985-86), αποτελεί μέχρι σήμερα την απόδειξη πως ο Νικολαΐδης ήταν ένας σκηνοθέτης που ποτέ δεν δημιούργησε μυθοπλασία επηρεασμένος από τις πολιτικές ζυμώσεις και τις ‘παρέες’ του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά πορεύθηκε στον δικό του δρόμο, αγκαλιά με τις εμμονές και τα πάθη του. Αυτό σίγουρα τον τοποθετεί στην ίδια ‘γειτονιά’ με άλλους τρελούς του σινεμά, όπως ο Quentin Tarantino.

Γιατί δεν χορταίνουμε ποτέ ένα καλό comeback; Από τον Gandalf the White και τον Jon Snow, μέχρι τον δεύτερο θρίαμβο του Keanu Reeves και του Robert Downey Jr., θυμόμαστε τα comebacks της ποπ κουλτούρας που μας ισοπέδωσαν στο νέο επεισόδιο του POP για τις Δύσκολες Ώρες!