Νίκο Παναγιώτου, πώς είναι να επιλέγει η Google την έρευνά σου;

Σύμφωνα με τους New York Times, η βιομηχανία των fake news στα Σκόπια φαίνεται να επηρέασε ακόμα και τις τελευταίες Αμερικανικές εκλογές, με δεκάδες νέους στη γειτονική χώρα να βγάζουν χιλιάδες δολάρια τον μήνα, παράγοντας ψεύτικες ειδήσεις στον παγκόσμιο ιστό και προσθέτοντας ακόμα ένα καρκίνωμα στη σύγχρονη δημοσιογραφία. Μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, ο Επίκουρος Καθηγητής Δημοσιογραφίας του Α.Π.Θ., Νίκος Παναγιώτου, που έχει ασχοληθεί ερευνητικά, μεταξύ άλλων, με το φαινόμενο, βλέπει την Google να τον επιλέγει (ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλους) και να χρηματοδοτεί τις ερευνητικές του προτάσεις για την κατανάλωση περιεχομένου. Η νέα εποχή βρίσκεται προ των πυλών. Και δεν είναι fake news!

(φωτογραφίες: Αναστάσης Μαυρογιάννης)

Ερχόμενος καθημερινά σε επαφή με τη νέα γενιά δημοσιογράφων, ποιοι είναι οι κυριότεροι προβληματισμοί της;

“Οι προβληματισμοί των νέων είναι πολλοί και έντονοι. Προβληματισμοί που σχετίζονται με την κατάσταση της χώρας, του κλάδου και ιδιαίτερα με την επόμενη ημέρα. Επίσης, υπάρχουν χρόνια θέματα, όπως η έλλειψη επαγγελματικών δικαιωμάτων, το ζήτημα της εγγραφής ή μη στις Δημοσιογραφικές ενώσεις κλπ., που τους «ταλαιπωρούν» επαγγελματικά. Ωστόσο, πρόκειται για μία νέα γενιά που αναζητά διαρκώς, ταξιδεύει και δεν παραιτείται. Γεγονός που με κάνει αισιόδοξο, αλλά και μας τροφοδοτεί να προσπαθήσουμε ακόμη περισσότερο. Αυτό που ζητούν τα νέα παιδιά είναι ευκαιρίες, λιγότερη γραφειοκρατία, λιγότερα εμπόδια, Πανεπιστήμιο των ευκαιριών και όχι της περιθωριοποίησης και του ευτελισμού”.

Ποιος θα είναι ο ‘καλός’ δημοσιογράφος το 2027;

“Αυτός που θα εμπλέκει, ακόμα περισσότερο, το κοινό του! Καθώς η απόσταση μεταξύ του μέσου και του κοινού θα έχει καταργηθεί, ζητούμενο πλέον για τον δημοσιογράφο θα είναι η εμπλοκή του κοινού του, με σχόλια, συμμετοχή, παρακολούθηση. Επίσης, αυτός που θα μπορεί να ερευνά, να ελέγχει και να παράγει περιεχόμενο από και για πολλαπλά μέσα. Αυτός που θα αναδεικνύει τη σημασία των εξελίξεων και όχι απλά την καταγραφή τους. Αυτός που θα μπορεί να δίνει νόημα και να αξιολογεί την πληροφορία, να την συνδέει και να αναδεικνύει την είδηση“.

Έχετε ερευνήσει διεξοδικά ένα σύγχρονο καρκίνωμα της εποχής της πληροφόρησης: Τα Fake news. Τι σας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση;

“Το πόσο εύκολα το κοινό αποδέχεται και καταναλώνει τις «ψευδείς ειδήσεις» και αντίστοιχα το πόσο κριτικά στέκεται, ειδικά απέναντι στα παραδοσιακά ΜΜΕ, για την τάδε η δείνα λεπτομέρεια. Επίσης, η συζήτηση που γίνεται με όρους και μοντέλα του 1945 (τα ΜΜΕ μηχανισμοί προπαγάνδας κλπ ), τη στιγμή κατά την οποία η κατανάλωση και χρήση των ΜΜΕ βρίσκεται στο 2025“!

Πόσα fake news καταναλώνει ένας μέσος χρήστης του διαδικτύου καθημερινά;

“Εξαρτάται από το χρήστη, τη χρήση και τα μέσα που χρησιμοποιεί. Πολύ λιγότερα σε ΜΜΕ που έχουν μηχανισμούς ελέγχου, πιστοποίησης ή και ανάδειξης των ψευδών ειδήσεων, πολύ περισσότερα όταν η πληροφόρησή του γίνεται από πηγές (blog kλπ) του τύπου ‘ο αχορταγος’, ‘alitheiapousaskrivoun’ κτλ”.

Πώς εξηγείτε ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι γίνονται, ‘άθελά’ τους, διακινητές ψεύτικων ειδήσεων;

“Γιατί, πλέον, εμείς είμαστε το μέσο. Παραγωγοί και καταναλωτές περιεχομένου σε μια δικτυωμένη κοινωνία, σε ένα δίκτυο επαφών άμεσης πληροφόρησης. Η τεχνολογική επανάσταση είχε και έχει άμεσες και καταλυτικές συνέπειες, ειδικά στον τρόπο που πληροφορούμαστε, στη διαχείριση και αναμετάδοση της πληροφορίας και δη της πιο εντυπωσιακής“.

Ποιο fake news σας έχει κάνει προσωπικά τη μεγαλύτερη εντύπωση για τη διάχυσή του στο κοινό;

“Η θεωρία του ότι μας ψεκάζουν, που ανάγκασε το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας να εκδώσει σχετική ανακοίνωση. Ήταν ένα ισχυρό προειδοποιητικό σημάδι για την επίδραση των fake news στο κοινό, πριν την έλευση του κομήτη Αρτέμη Σώρρα και των Ελλάνιων όρκων και θεών, σε μια χώρα που μέρος του πληθυσμού αντιδρούσε για τις ταυτότητες το 2004, αλλά ορκιζόταν στο δωδεκάθεο 12 χρόνια μετά“.

Στα γειτονικά μας Σκόπια, νεαροί κερδίζουν χιλιάδες δολάρια τον μήνα (ποσό πολλαπλάσιο από το μέσο εισόδημα των συμπολιτών τους), παράγοντας και διοχετεύοντας fake news στον παγκόσμιο ιστό. Ποια είναι τα ‘αντισώματά’ μας σε αυτό τον πόλεμο;

“Οι μέχρι τώρα προσπάθειες μας επικεντρώνονταν στο μέσο, δηλαδή το πώς θα αναπτύξουμε τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπισή του. Είναι μια προσπάθεια που δεν λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές που περιέγραψα πριν, το ότι πλέον το κοινό είναι το μέσο, άρα χωρίς την εκπαίδευσή του, με πρωτοβουλίες γραμματισμού στα ΜΜΕ και τις ειδήσεις, δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλά.

Το πρόβλημα δεν είναι τα ΜΜΕ αλλά το κοινό που βομβαρδίζεται από πληροφορίες τις οποίες αναμεταδίδει χωρίς δεύτερη σκέψη και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Ο γραμματισμός στα ΜΜΕ και τις ειδήσεις είναι η λύση, την οποία και πρότεινα σε μία αντίστοιχη θεματική συζήτηση στο συνέδριο που διοργάνωσε, πριν από λίγους μήνες, η UNESCO στη Βραζιλία. Έχει χτιστεί ένα σπουδαίο επιστημονικό δίκτυο μελέτης του φαινομένου και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ είναι μέρος του“.

Ποιο είναι ακριβώς το αντικείμενο της έρευνάς σας που υποστηρίζεται από την ίδια την Google;

“Η Google χρηματοδότησε την πρότασή μου στο πλαίσιο των επενδύσεων της για την αποτύπωση τάσεων και ιδεών που θα χαρακτηρίσουν το μέλλον των ΜΜΕ. Η έρευνά μου αφορά τη δημιουργία πλατφόρμας ειδικής εφαρμογής που θα διευκολύνει το χρήστη στην κατανάλωση ειδησεογραφικού περιεχομένου, τον δημοσιογράφο στην παραγωγή και προσαρμογή του σχετικού περιεχόμενου και τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς στο να διευρύνουν το κοινό στο οποίο απευθύνονται“.

Ποιο είναι το σχέδιο μελέτης που θα ακολουθήσετε προς την κατεύθυνση αυτή;

“Το επιστημονικό μου πλάνο περιλαμβάνει Πανευρωπαϊκή έρευνα 5.000 ατόμων, ομάδες εστίασης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και τη δημιουργία της σχετικής πλατφόρμας και την παραμετροποίηση της με βάση το κοινό, τις ανάγκες των δημοσιογράφων, αλλά και των ειδησεογραφικών οργανισμών. Είναι πολύ απαιτητική εργασία που θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια και με αυστηρές προϋποθέσεις. Στην υλοποίηση της θα εμπλακούν νέοι ερευνητές, φοιτητές του Τμήματος, αλλά και του ΑΠΘ γενικότερα. Χρειαζόμαστε τα πιο παραγωγικά μας κύτταρα στην νέα εποχή”.

Πώς ακριβώς προέκυψε αυτή η σύμπραξη με μία τέτοια εταιρεία;

“Είναι αποτέλεσμα προσωπικής προσπάθειας, αναζήτησης και σκληρής δουλειάς. Για να αντιληφθούμε το μέγεθός της σας αναφέρω ότι η Google επέλεξε να χρηματοδοτήσει την έρευνα μου ανάμεσα από 998 προτάσεις από 27 χώρες. Είναι μια μεγάλη τιμή για εμένα, το Τμήμα και το Πανεπιστήμιο που υπηρετώ“.

Θα καταφέρουν υπερδυνάμεις, όπως η Google και το Facebook, να αλλάξουν τον τρόπο που παράγονται και καταναλώνονται οι ειδήσεις;

“Οι εταιρείες αυτές έχουν καταφέρει να επηρεάσουν ήδη τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε και καταναλώνουμε ειδήσεις. Αυτό, όμως, που μας διδάσκει η τεχνολογική επανάσταση είναι το πόσο γρήγορα αναδεικνύονται νέοι πρωταγωνιστές ή και αντίστοιχα καταρρέουν επιχειρήσεις που μέχρι πριν κυριαρχούσαν στον χώρο τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ΝΟΚΙΑ που κυριαρχούσε στο χώρο των κινητών τηλεφώνων τη δεκαετία του 90 και πολύ γρήγορα,  επειδή δεν παρακολούθησε τις σχετικές εξελίξεις, βρέθηκε στο περιθώριο. Ας κάνουμε λίγη υπομονή, λοιπόν, για να δούμε ποιοι θα είναι οι πρωταγωνιστές της νέας εποχής“.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της ψηφιακής δημοσιογραφίας την επόμενη δεκαετία;

“Να παραμείνει ισχυρό συστατικό της η δημοσιογραφία και να μην αφομοιωθεί από την έμφαση στο ψηφιακό. Ήδη βιώνουμε τα πρώτα αποτελέσματα, καθώς εγκαταλείφθηκαν βασικές αρχές της δημοσιογραφίας (έρευνα, επαλήθευση, πρωτογενές περιεχόμενο κλπ) με συνέπεια να κυριαρχούν η δημοσιογραφία της αντιγραφής και επικόλλησης (copy-paste journalism), τα fake news και να  αναζητούμε, από την αρχή, αυτά που πάντοτε ήταν και θα είναι κεντρικά στοιχεία της δημοσιογραφίας“.

Τι περιλαμβάνουν τα προσωπικά σας μελλοντικά σχέδια;

“Έρευνα. Να καταλάβω και να γνωρίσω τον κόσμο. To stay Hungry, to stay Foolish“.