Ο αμφιλεγόμενος Κύριος Πολάνσκι

Το Oneman δίνει για μια μέρα το τιμόνι στο AD&PR Lab του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Το κείμενο που θα διαβάσεις παρακάτω αποτελεί μέρος μίας ενέργειας κατά την οποία πάνω από 40 φοιτητές του AD&PR Lab πρότειναν, έγραψαν και δημοσιεύουν το δικό τους κείμενο στο Oneman. Μπορείς να διαβάσεις όλα τα κείμενα των φοιτητών στο microsite που δημιουργήσαμε για την ενέργεια.

Στην ταινία «Ο Πιανίστας» όλοι θυμόμαστε εκείνη τη σκηνή στο τέλος, όπου ο χαρακτήρας του Adrien Brody παίζει εκείνο το μοναδικό σόλο στο πιάνο για τις στιγμές αιχμαλωσίας που βίωσε στα χέρια των Ναζί. Η σκληρότητα και η καταστροφή του Ολοκαυτώματος έρχονται σε πλήρη αντιπαράθεση με την μουσική πανδαισία, που πλημμυρίζει την ψυχή του θεατή και προκαλεί την εντύπωση ότι τελικά η τέχνη μας ανυψώνει όλους. Ή μήπως το μυαλό σου ήταν τόσο απασχολημένο να σκέφτεται ότι ο σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ένοχος για την σεξουαλική κακοποίηση ενός ανήλικου κοριτσιού, που ήταν πραγματικά δύσκολο να επικεντρωθείς στο θέμα ;

Εν αρχή ήν ο σκηνοθέτης

Ο λόγος για τον Ρομάν Πολάνσκι, μία από τις πιο αμφιλεγόμενες καλλιτεχνικές προσωπικότητες του αιώνα, ο οποίος με τις εκκεντρικότητές του τάραξε το σύμπαν τη δεκαετία του ‘70. Δεν πρόκειται μόνο για έναν από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες στον κόσμο αλλά και συγγραφέας, ηθοποιός, σεναριογράφος, παραγωγός. Η προσφορά του στην 7η τέχνη είναι ανδιαμφισβήτη, λίγοι είναι εκείνοι που έχουν αμφιβάλλει για το ταλέντο του. Στην πραγματικότητα είναι ένας από  τους ελάχιστους σκηνοθέτες που έχουν κατακτήσει την Αμερική χωρίς να χάσουν το Ευρωπαϊκό στοιχείο που τους κάνει να ξεχωρίζουν.

Κατάφερε να στρέψει το φακό του στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, περιγράφοντας την εσωτερική πάλη των ηρώων έξω από κάθε ηθική νόρμα και συμβατικότητα. Το κλίμα των ταινιών του είναι μελαγχολικό, ενώ οι μαύροι τόνοι και η εικόνα που παρουσιάζει για τον κόσμο είναι συχνά αποκρουστική. Το σύνολο του έργου του μοιάζει ετερόκλητο από την άποψη της θεματολογίας,  των σκηνικών, των χαρακτήρων και των ειδών. Τόλμησε να πειραματιστεί ανοίγοντας καινούργια κινηματογραφικά μονοπάτια, εκπλήσσοντας  σε κάθε νέα του προσπάθεια ακόμα και τους πιο φανατικούς θαυμαστές του έργου του.  Το όνομα  και το έργο του είναι γνωστά ακόμα και σε ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται για το σινεμά, και ίσως αυτή να είναι και η μεγαλύτερη επιτυχία του.

Ωστόσο, η πορεία της ζωής του έχει απασχολήσει την κοινή γνώμη ίσως περισσότερο και από τις ίδιες τις ταινίες του, αντιμετωπίζοντας ακόμα και τη δικαιοσύνη δημιουργώντας το ερώτημα κατά πόσο η δημόσια ζωή ενός καλλιτέχνη επηρεάζει το έργο του ή ακόμα και αν η αξία του ως καλλιτεχνική οντότητα μπορεί να κριθεί ανεξάρτητα από την εγκληματική του πράξη.

Τα ταραγμένα χρόνια, η πορεία προς την επιτυχία & η αυτοκαταστροφή

Γεννημένος στις 18 Αυγούστου του 1933 στο Παρίσι από Πολωνούς γονείς, γνώρισε από νωρίς τι σημαίνει βία και σκληρότητα. Οι συμπτώσεις που ακολουθούν τον ταραγμενο βίο του ξεπερνούν ακόμα και την πιο καλοστημένη ταινία επιστημονικής φαντασίας. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρισκόταν στη Πολωνία, όπου ο ίδιος, αν και έχασε τη μητέρα του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, επιβίωσε από το Ολοκαύτωμα χάρη στον πατέρα του. Στη συνέχεια παρέμεινε στην Πολωνία, σπούδασε  και έγινε σκηνοθέτης, ενώ η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία ήταν «Το Μαχαίρι στο νερό» το 1962. Η ταινία βρήκε πρόσφορο έδαφος, καθώς δημιουργήθηκε την εποχή της Πολωνικής άνοιξης και καθιέρωσε τον σκηνοθέτη της ως τον πρωτοστάτη της πιο σημαντικής γενιάς του πολωνικού σινεμά. Όμως, τα προβλήματα που αντιμετώπισε ο Ρομάν Πολάνσκι με το καθέστώς τον οδήγησαν στη Δυτική Ευρώπη, όπου και θα γυρίσει τις πιο σημαντικές ταινίες του.

Οι τραγωδίες που βίωσε φαίνεται να διατρέχουν το σύνολο του έργου του, αποτυπόνωντας με τρόπο γλαφυρό τη βία και τη φρικαλεότητα που έζησε, πεποίθηση που ενισχύεται από το γεγονός ότι οι ταινίες του πολλές φορές χαρακτηρίστηκαν έργα ενός διεστραμμένου μυαλού.

Ο ίδιος συχνά έλεγε ότι από παιδί ακόμα είχε δυσκολία στο διαχωρισμό φαντασίας και πραγματικότητας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εντυπωσιακών αμφιλεγόμενων σκηνών όπου ο ψυχικά διαταραγμένος ήρωας συγχέει τις δύο καταστάσεις και οδηγείται στην καταστροφή.

Το 1968 μία από τις μεγαλύτερες του επιτυχίες «το μωρό της Ρόζμαρι», η οποία εδραίωσε τη φήμη του στις ΗΠΑ, σόκαρε το κοινό της εποχής και έκανε γνωστο το σατανισμό, ενώ ένα χρόνο αργότερα η έγκυος σύζυγός του Σάρον Τέιτ δολοφονήθηκε στο σπίτι της από τον Τσαρλς Μανσον και την συμμορία του, που διακατέχονταν από μυστικιστικές και απόκρυφες θεωρίες.

Το 1977 μετά από μία φωτογραφία που δημοσιεύτηκε, συνελήφθη για τη σεξουαλική κακοποίηση ενός 13χρόνου κοριτσιού. Ο Πολάνσκι παραδέχτηκε το έγκλημά του και κρατήθε προσωρινά υπό ψυχιατρική παρακολούθηση σε φυλακές στην πολιτεία της Καλιφόρνια.

Ο δικαστής  απέδωσε στο σκηνοθέτη έξι κατηγορίες ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνονταν ο εξαναγκασμός για χρήση παραισθησιογόνων ουσιών σε ανήλικο και ο βιασμός ανηλίκου υπό την επήρρεια ναρκωτικών. Ο Πολάνσκι προκειμένου να αποφύγει την οριστική του καταδίκη κατέφυγε στο Λονδίνο και κατόπιν εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Το Σεπτέμβριο του 2009 συνελήφθη από την ελβετική αστυνομία, ενώ βρισκόταν στη Ζυρίχη για να παρακολουθήσει την ρετροσπεκτίβα στο έργο του από το ομώνυμο Κινηματογραφικό φεστιβάλ.

Με την κοινή γνώμη εναντίον του, αλλά το καλλιτεχνικό στερέωμα στο πλευρό του, περισσότεροι από 100 ανθρώποι του «χώρου» ανάμεσά τους οι Woody Allen, Martin Scorsese, Darren Aronofsky και David Lynch, υπέγραψαν αίτηση για την αποφυλάκισή του, ο Polanski βρέθηκε για ακόμα μια φορά στα πρωτοσέλιδα. Τελικά τέθηκε σε κατ οίκον περιορισμό.

 Ένα χρόνο αργότερα η Ελβετική κυνέρνηση απέρριψε το αίτημα έκδοσής του προς το Ηνωμένο Βασίλειο και αφέθηκε ελεύθερος. Ο πρώην πρόεδρος της Πολωνίας και κάτοχος βραβείου Νόμπελ, Λεχ Βαλέσα ισχυρίστηκε πως θα έπρεπε να συγχωρεθεί στον σκηνοθέτη αυτή η μία και μοναδική αμαρτία.

Ο ίδιος αρκετά χρόνια μετά το ξέσπασμα του περιβόητου σεξουαλικπύ σκανδάλου σε συνέντευξή του στο Παρίσι είχε δηλώσει : « Μου αρέσουν τα νεαρά κορίτσια-όπως άλλωστε αρέσουν στους περισσότερους άνδρες».

Καταδικασμένος στο περιθώριο

Σήμερα, 37 χρόνια αργότερα το σκάνδαλο καλά κρατεί καθώς το θύμα Samantha Geimer κυκλοφόρησε βιβλίο, που τιτλοφορείται «Το κορίτσι- μια ζωή στη σκιά του Ρομάν Πολάνσκι», με σκοπό να μοιραστεί με τον κόσμο όσα συνέβησαν εκείνο το βράδυ στο σπίτι του ηθοποιού Τζάκ Νίκολσον.

Ο ίδιο ο Πολάνσκι φαίνεται να διατηρεί μια πιο μετριοπαθή στάση, αφού τις παλιότερες δηλώσεις του ότι «η επαφή ήταν συναινετική και το θύμα δεν ήταν μη δεκτικό και απαθές», διαδέχτηκε η δημόσια συγνώμη του στο ντοκιμαντέρ Roman Polanski: A film memoir χαρακτηρίζοντας τη Geimer θύμα δικό του και του Τύπου.

Από τότε και μέχρι σήμερα ο Ρομάν Πολάνσκι δεν επέστρεψε ποτέ στην Αμερική, δεν παρευρέθηκε ούτε στην τελετή απονομής Όσκαρ όταν κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας για την ταινία «Ο Πιανίστας», κινδυνεύοντας σε κάθε του ταξίδι να συλληφθεί και να παραδωθεί στις αμερικανικές αρχές.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Πολάνσκι θα είναι για πάντα καταζητούμενος, την ώρα που στη δεύτερη πατρίδα του τη Γαλλία θα είναι για πάντα επιθυμητός.

Μια ζωή που θυμίζει καταραμένο αρτίστα ή τραγικό ήρωα κάποιου σαιξπηρικού δράματος, ένα όνομα συνυφασμένο  με τη μεγάλη σκηνοθετική δυνότητα, που άφησε το δικό του μοναδικό αποτύπωμα στο κληροδότημα της 7ης τέχνης, ένα όνομα που θα μείνει για πάντα χαραγμένο στη συλλογική μνήμη για τις αμφιλεγόμενες, αλλά σίγουρα κατακριτέες πράξεις του.