Από τον Όμηρο στον Tolkien: 10 από τα καλύτερα βιβλία όλων των εποχών

Υπάρχει άραγε κάποιος μαγικός αλγόριθμος που απαριθμεί με απόλυτη ακρίβεια τα καλύτερα ή έστω πιο σημαντικά βιβλία όλων των εποχών; Από όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, όχι, δεν υπάρχει.

Η επόμενη λύση είναι το IMBD των βιβλίων που ακούει στο όνομα Goodreads, το οποίο βασίζει τις λίστες του σε εκατομμύρια χρήστες. Εκεί, όμως, το γεγονός ότι το Περηφάνια και προκατάληψη της Jane Austen φιγουράρει πρώτο-πρώτο είναι να σε βάζει σε σκέψεις. Μοιραία, βρέθηκα να τσεκάρω ξανά και ξανά λίστες από γνωστά περιοδικά, γνωστές εγκυκλοπαίδειες όπως η Britannica ή το site με τον πολύ χαρακτηριστικό τίτλο thegreatestbooks.

Πού κατέληξα; Σε μία λίστα με κάποια αντικειμενικά κριτήρια και μεγάλες δόσεις -όπως κάθε λίστα- προσωπικού και υποκειμενικού γούστου. Αν πρέπει να δώσω, λοιπόν, τη δεκάδα μου, ορίστε: ακολουθεί παρακάτω.

Δον Κιχώτης, Μιguel de Cervantes

Πρόκειται, επί της ουσίας, για το πρώτο πεζό μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε ποτέ ή αλλιώς το big band της ευρωπαϊκής πεζογραφίας.Έτσι, οι ευρηματικές περιπέτειες του θρυλικού (αλλά τελείως εκτός εποχής) ρομαντικού ιππότη και του πιστού του συντρόφου, Σάντο Πάντσα, θα αποτελούν πάντα πυξίδα για όσους κυνηγούν λογοτεχνικούς -και όχι μόνο- ανεμόμυλους.

Πρώτη κυκλοφορία: 1605

Οδύσσεια, Όμηρος

Αν χωρίς τον Δον Κιχώτη δεν θα είχαμε πεζογραφία, χωρίς τον Όμηρο ίσως να μην είχαμε γενικά λογοτεχνικά βιβλία. Το σημείο μηδέν της αφηγηματικής τέχνης για τον Δυτικό Κόσμο έχει υμνηθεί μέσα από τους αιώνες. Περιπέτεια, βαθιά μαθήματα ζωής, αδιανόητο χτίσιμο χαρακτήρων, ανατροπές, cliffhangers. Τα πάντα ξεκίνησαν εδώ· καθόλου τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι το πλέον πρωτοποριακό μυθιστόρημα του 20ου αιώνα, ο Οδυσσέας του James Joyce, αποτελεί έναν φόρο τιμής στο τεράστιο -από κάθε άποψη- αυτό έπος.

Πρώτη κυκλοφορία: Χαμένη στα βάθη των αιώνων και -κυρίως- προφορική

Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, J.R.R Tolkien

Μιλώντας για έπη, ας μεταφερθούμε για λίγο στη Μέση Γη· τον πιο λεπτομερή λογοτεχνικό κόσμο, δηλαδή, που κατασκευάστηκε ποτέ. Για όσους ήδη νιώθουν ότι διαπράττεται κάποιου είδους ιεροσυλία με την παρουσία του «κυρίου Καθηγητή» σε αυτήν τη δεκάδα, εξηγώ: (σχεδόν) κάθε genre πρέπει να έχει από μία παρουσία. Και ο Άρχοντας αποτελεί το αρχετυπικό, το πιο σπουδαίο κείμενο fantasy που γράφτηκε ποτέ.

(Σημαντική σημείωση: αν θέλετε να κάψετε σταυρούς έξω από το σπίτι μου, να πω ότι τελείως υποκειμενικά ο Έλρικ του Μελνιμπονέ δια χειρός Michael Moorcock είναι ένα τσικ αν όχι καλύτερο, τότε σίγουρα πιο διασκεδαστικό βιβλίο).

Πρώτη κυκλοφορία: 1954

Dune, Frank Herbert

Πιο δύσκολη επιλογή εδώ, αφού Isaac Asimov, Phlip K. Dick και Frank Herbert κονταροχτυπήθηκαν για μία θέση στον ήλιο του sci-fi. Νικητής βγήκε ο τελευταίος, καθώς το Dune είναι κάτι περισσότερο από μία σειρά με βιβλία επιστημονικής φαντασίας: είναι μία τρομερή ματιά σε ένα αναπόφευκτο (περιβαλλοντικό) μέλλον και το απαύγασμα της ανθρώπινης γνώσης και εμπειρίας δοσμένο μέσα από μία ξεκάθαρα ψυχεδελική αφήγηση.

Πρώτη κυκλοφορία: 1965

Το μεγάλο πουθενά, James Ellroy

Κλείνοντας την τριλογία των genres (fantasy, sci-fi), ήρθε η σειρά των αστυνομικών. Ναι, ίσως το Σκυλί των Μπάσκερβιλ του Arthur Conan Doyle ή κάποιο από τα δεκάδες whodunit της Agatha Christie να είχαν μεγαλύτερες ιστορικές αξιώσεις. Κανένα άλλο crime novel όμως δεν έφτασε ποτέ τόσο κοντά στο ζητούμενο των crime novels: στην απεικόνιση του «κακού» με τα πιο αδρά – μακριά από υπερφυσικά οράματα και μαγικές λύσεις εγκλημάτων. Ωμός, κυνικός, ρυθμικός ρεαλισμός στο δεύτερο βιβλίο από τη θεοσκότεινη τετραλογία του LA.

Πρώτη κυκλοφορία: 1988

Μόμπι Ντικ, Herman Melville

Μία κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής στη σκιά ενός επικού θαλασσινού κυνηγιού, με τη λευκή φάλαινα να παίρνει δεκάδες διαφορετικούς συμβολισμούς. Χωρίς αμφιβολία το πρώτο μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα και ένα κείμενο που ήταν μοντέρνο πολύ πριν το μοντερνισμό. Το magnum opus ενός τεράστιο συγγραφέα… και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά. Καθαρά προσωπικά μιλώντας το καλύτερο, το πιο σπουδαίο βιβλίο από τα σπουδαία βιβλία που διάβασα ποτέ και ένα αναπάντεχα fun to read ανάγνωσμα.

Πρώτη κυκλοφορία: 1851

Οι Αδελφοί Καραμάζοφ, Fyodor Dostoevsky

Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας δε λείπει -καθόλου άδικα- σχεδόν ποτέ από μία τέτοια λίστα. Γιατί όμως οι Αδελφοί Καραμάζοφ και όχι το Έγκλημα και Τιμωρία; Μπορεί το δεύτερο να είναι το ίσως πιο διάσημο κείμενό του (και ένας τίτλος που έχει χρησιμοποιηθεί σε δεκάδες «χτυπήματα» σε εφημερίδες ανά τον κόσμο), το πρώτο όμως είναι το πιο ολοκληρωμένο μυθιστόρημα που έγραψε ποτέ.

Ο Dostoevsky γινόταν καλύτερος συγγραφέας βιβλίο με το βιβλίο, λέξη με τη λέξη. Και εδώ σε αυτό το γεμάτο μεταφυσικές ανησυχίες δράμα αγγίζει (κυριολεκτικά) την τελειότητα.

Πρώτη κυκλοφορία: 1879

Η Πανούκλα, Albert Camus

Κάτι περισσότερο από ταλαντούχος διανοούμενος, κάτι πιο σημαντικό από υπαρξιστής (;) συγγραφέας: ένας πραγματικά φωτεινός και ειλικρινής άνθρωπος.  Σε αυτό εδώ το κείμενό του ο Γάλλος Νομπελίστας γράφει μία υποθετική ιστορία για το πώς θα αντιδρούσε μία πόλη σε ένα ξαφνικό lockdown εξαιτίας ενός φονικού ιού. Και κάπως έτσι, μέσα από μία πανέξυπνη πλοκή αναδύονται χαρακτήρες που μόνο χάρτινοι δεν είναι, και στιγμές τόσο ανθρώπινες που λυγίζουν ακόμη και σίδερα με τη δύναμή τους.

Πρώτη κυκλοφορία: 1947

Αγαπημένη, Toni Morrison

Πώς ήταν η ζωή των σκλάβων στις ΗΠΑ; Ιδού, ένα βιβλίο που περιγράφει με κάθε φρικιαστική λεπτομέρεια το πώς είναι να είσαι άνθρωπος αλλά να σου συμπεριφέρονται σαν να είσαι υποζύγιο: να σε φυλακίζουν, να σε χτυπούν, να σε βιάζουν, να κλέβουν τα παιδιά σου. Η Morrison κατάφερε να πει όλη τη ζοφερή αλήθεια με όπλα το μοναδικό, λυρικό της στυλ και τους αφρικανικούς μύθους για τα φαντάσματα που στοιχειώνουν τους κολασμένους αυτής της Γης. Ένα πραγματικό λογοτεχνικό αριστούργημα.

Πρώτη κυκλοφορία: 1987

Ο Νάνος, Pär Lagerkvist

Μάλλον, κανείς δεν περίμενε αυτό εδώ το βιβλίο ενός σχεδόν ξεχασμένου Νομπελίστα ανάμεσα στα καλύτερα βιβλία όλων των εποχών. Και εγώ τυχαία το είχα ανακαλύψει σε κάτι εκδόσεις από εφημερίδα. Αυτό που κάνει όμως ο Σουηδός μετρ ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια: ένα κομψοτέχνημα λίγων σελίδων, πανέμορφο μέσα στην απόλυτη ασχήμια των όσων παρουσιάζει. Ήρωάς του; Ένας νάνος-γελωτοποιός στην αυλή μία μεσαιωνικής ιταλικής πόλης, τόσο μοχθηρός που κάνει το Tyrion Lannister να μοιάζει με παιδάκι.

Μία ματωμένη και τρομερά σκληρή σπουδή πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη γεμάτη από αντιφατικούς χαρακτήρες με πλέον χαρακτηριστική την πριγκίπισσα που συμπεριφέρεται σαν πόρνη.

Ένα κείμενο που σε κάθε του παράγραφό του σχεδόν τελειώνει με μία αποκαλυπτική δήλωση – σαν τον χτύπο από ένα σφυρί που μετρά κάποια απειλητική αντίστροφή μέτρηση. Ένα μίνι μυθιστόρημα με τεράστια ουσία που αξίζει να διαβαστεί ξανά και ξανά βγαίνοντας από την αφάνεια. (Για μένα, πολύ απλά, το αγαπημένο μου βιβλίο όλων των εποχών)

Πρώτη κυκλοφορία: 1944