12 απαντήσεις για την τηλεόραση

Το ραντεβού έχει δοθεί στην Βουκουρεστίου στο Ombra Aperitivo και το El Dorado 12 είχε πάρει την θέση του στο τραπέζι. Σιγά σιγά, πήραν την θέση τους και ο Κώστας Μπουρούνης, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Τηλεοπτικού και Ψηφιακού προγράμματος ΕΡΤ, ο Αλέξανδρος Ασωνίτης, συγγραφέας και ο Λουκάς Κατσίκας διευθυντής του φεστιβάλ “Νύχτες Πρεμιέρας” και του περιοδικού Σινεμά, ξεκινήσαμε την κουβέντα με αφορμή την παγκόσμια ημέρα τηλεόρασης. Η κουβέντα στράφηκε γύρω από την τηλεόραση και πήρα 12 υπέροχες απαντήσεις για αυτήν. Όσα ακριβώς και τα χρόνια παλαίωσης του El Dorado 12.

Οι πρώτες αναμνήσεις από την τηλεόραση

Η τηλεόραση στην Ελλάδα ήρθε το 1966 και η πρώτη μου ερώτηση και στους τρεις ήταν ποια είναι η πρώτη τους ανάμνηση. Ο Κώστας Μπουρούνης θυμάται, “Η δική μου πρώτη επαφή ξεκινούσε με τα παιδικά της εποχής. Μεγάλες παραγωγές όπως Ο κήπος με τα αγάλματα”.

Πετάγεται ο Αλέξανδρος Ασωνίτης και λέει, “Εγώ θυμάμαι τον Μπάρμπα Μυτούσης από τα παιδικά. Αλλά τώρα που το θυμήθηκα έχω δει στην τηλεόραση την προσελήνωση σε μια ασπρόμαυρη. Και μετά στιγμιότυπα από το παγκόσμιο του 66 στην Αγγλία. Όλα αυτά σε μια αυλή γεμάτη κόσμο. Ήταν η αυλή αυτού που είχε τηλεόραση. Ασπρόμαυρη φυσικά. Εμείς δεν είχαμε γιατί έλεγε ο πατέρας μου, πρώτα θα περάσετε στο πανεπιστήμιο και μετά θα πάρουμε”.

Ο Λουκάς Κατσίκας μας μίλησε για την δική του σχέση με την τηλεόραση: “Είναι σχέση αγάπης μίσους. Επειδή είμαι ένας άνθρωπος του κινηματογράφου αντιμετωπίζω με μεγάλη επιφύλαξη την τηλεόραση. Παρ’ όλα αυτά αν δεν ήταν η τηλεόραση δεν ξέρω αν θα έκανα την δουλειά που κάνω τώρα. Εμένα οι δικές μου πρώτες μνήμες είναι από μια τηλεόραση Uranya, όπου επειδή ζούσαμε στην επαρχία είμασταν εμείς εκείνη η αυλή που μαζεύονταν όλοι για να δούνε. Έχω λίγες μνήμες από τα τέλη της δεκαετίας του 70, όπως ας πούμε την Μπέσσυ Αργυράκη στο πρωτοχρονιάτικο. Οι περισσότερες είναι από τις αρχές της δεκαετίας του 80 όπου είχαμε σαν Ελληνικος λαός μυηθεί και εθιστεί στην ξένη σαπουνόπερα. Συγκεκριμένα στην προβολή της Δυναστείας και του Ντάλλας γινόταν χαμός στη γειτονιά μου”.

Τα προγράμματα που στιγμάτισαν την ελληνική τηλεόραση

Μόλις αναφέρθηκε η Δυναστεία, ο Αλέξανδρος Ασωνίτης θυμήθηκε ένα συμβάν “Σε ένα από τα πρώτα μου ταξίδια στην Ευρώπη είδα ή στο Βέλγιο ή στην Νορβηγία το 81 κάτι τεράστιες αφίσες που λέγανε “ποιος σκότωσε τον Τζέι Αρ”. Εγώ όμως δεν ήξερα ποιος ήταν αυτός και ρώτησα τις φιλενάδες μου. Εκείνες μου λέγανε, είναι μια σειρά στην τηλεόραση και μου φαινόταν τόσο παράλογο, τόσο αλλόκοτο και εξωπραγματικό”.

Μιας και αναφερθήκαμε στο 81 η κουβέντα πήγε στον μεγάλο σεισμό, όπου θυμάται ο Κώστας Μπουρούνης, “Η Ελλάδα τότε ήταν χωρισμένη σε αυτούς που έβλεπαν τη Δυναστεία και σε αυτούς που έβλεπαν το Φως του Αυγερινού. Εκείνη την νύχτα για πρώτη φορά η κρατική τηλεόραση δεν έκλεισε όπως ήταν προγραμματισμένο στις 12, αλλά εξέπεμπε όλο το βράδυ προκειμένου να κρατήσει παρέα και να ενημερώσει. Ήταν η πρώτη φορά που έπαιξε όλη την νύχτα και θυμάμαι ο Κώστας Χούντας έβγαινε ενδιάμεσα από κάτι εκπομπές με χρυσόψαρα να μας ενημερώσει”.

Πόσο επηρέασε η τηλεόραση την κοινωνία;

Η τηλεόραση μάς προσδιόριζε. Προσδιόριζε τη ζωή μας και η ζωή μας εξαρτιόταν πάρα πολύ από την τηλεόραση. Μας εξηγεί το λόγο ο Λουκάς “Αν βρισκόμασταν στη δεκαετία του 70 και του 80 ουσιαστικά η τηλεόραση ήταν η μόνη επαφή που είχαμε ως λαός με το εξωτερικό. Υπήρχαν μουσικές εκπομπές, εκπομπές για τον κινηματογράφο και τον πολιτισμό. Υπήρχαν δύο κρατικά κανάλια αλλά αυτά εξέπεμπαν πρόγραμμα με ποιοτικά στοιχεία. Τότε ήταν πραγματικά ένα παράθυρο στον έξω κόσμο και ήταν και σοκαριστικά τα ερεθίσματα που έπαιρνες γιατί ξαφνικά ερχόσουν σε επαφή με την Αγγλία, την Αμερική, την υπόλοιπη Ευρώπη, τη Ρωσία και έβλεπες εικόνα, όχι μόνο κείμενο σε μια εφημερίδα”.

Συνεχίζει ο Κώστας Μπουρούνης, “Εμείς μουσική μαθαίναμε από το ραδιόφωνο και τον Πετρίδη και από το Μουσικόραμα στην τηλεόραση. Έτσι ήρθαμε σε επαφή με την ξένη μουσική της Αγγλίας, της Αμερικής”.

Πως άλλαξε την τηλεόραση η έλευση των ιδιωτικών καναλιών;

Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης πίνοντας El Dorado 12 μας απαντά, “Οι κοσμογονικές αλλαγές είναι δύο. Η μία όταν έγινε έγχρωμη και η άλλη όταν έγινε ιδιωτική. Τότε πέρασε σε άλλο επίπεδο. Το λέει και η λέξη. Πιά ανήκε στον ιδιώτη, με ότι αυτό συνεπάγεται”

Τον λόγο πήρε ο Λουκάς Κατσίκας,“Γνωρίζω κόσμο που δεν ήξερε τι ώρα θα εξέπεμπε το MTV για πρώτη φορά στην Ελλάδα και περίμενε όλο το βράδυ μπροστά από την τηλεόραση μέχρι να ξεκινήσει να εκπέμπει. Για εμάς όλη αυτή η επαφή με τον έξω κόσμο ήταν κάτι το αδιανόητο”. Συνεχίζει ο Κώστας Μπουρούνης, “Ακριβώς τότε ξεκίνησε η έννοια του τηλεοπτικού ανταγωνισμού. Οι τηλεθεατές πια ήταν καταναλωτές και μόνον, αφού η διαφήμιση μοίραζε τα έσοδα στα κανάλια”.

Η διαφήμιση στην τηλεόραση

Μόλις αναφέρθηκε η διαφήμιση στην τηλεόραση άνοιξε στην κουβέντα ένας μεγάλος κύκλος γύρω από αυτήν. “Διαφήμιση υπήρχε και στην κρατική και μάλιστα υπήρχαν και πολύ έξυπνες διαφημιστικές εταιρείες με σλόγκαν που μας έχουν μείνει μέχρι σήμερα”. Συμπληρώνει ο Λουκάς, “Ήταν εξαιρετικές δουλειές τις οποίες δεν τις αναπαράγουμε μέχρι σήμερα λόγω νοσταλγίας, αλλά επειδή ήταν πραγματικά έξυπνες. Δεν είχαν διαβρωθεί από τα πρότυπα του εξωτερικού και έτσι μόνο κάποια φωτισμένα μυαλά που δούλευαν στην διαφήμιση δημιουργούσαν αυτές τις υπέροχες διαφημίσεις”.

Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης συμπληρώνει “Είναι χαρακτηριστικό το εξής, ότι από το 90’ και μετά που αρχίζει η ιδιωτική τηλεόραση, συνδυάζεται ιστορικώς με την πτώση του Τείχους και η ιδιωτική τηλεόραση προβάλλεται στην κοινωνία σαν ένα είδος αλήθειας. Στην Ελλάδα κέρδισε ακόμα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αποδοχής, διότι όλοι πιστέψαμε ότι δεν μπορεί να παρεμβληθεί τίποτα στην τηλεόραση και ιδιαίτερα στην ιδιωτική. Έτσι υποτιμήθηκε η κρατική τηλεόραση που είναι μέχρι σήμερα με σημαιοφόρους πολιτισμού και προβλήθηκαν όλα αυτά τα οποία μας ταλαιπωρούν. Βέβαια αυτό είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Η τηλεόραση επηρεάζει τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων που νομίζουν ότι αυτή είναι η αλήθεια. Αυτό συμβαίνει γιατί η εικόνα τραβάει το βλέμμα. Δεν σου αφήνει περιθώρια να φανταστείς κάτι πέρα από αυτό που σου δίνει η εικόνα”.

Τα ριάλιτι στην ελληνική τηλεόραση

Η κουβέντα αναπόφευκτα πηγαίνει στα ριάλιτι και το πρώτο που παίχτηκε ποτέ στην ελληνική τηλεόραση, το Big Brother “Ήταν ένα σημείο καμπής το Big Brother στην ελληνική τηλεόραση” μας λέει ο Λουκάς Κατσίκας “Όλα τα υπόλοιπα ριάλιτι κατά κάποιον τρόπο αναπαράγουν την ίδια φιλοσοφία αφού πάντα όλοι τους είναι κλεισμένοι μέσα σε ένα σπίτι”. Ο Κώστας Μπουρούνης συνεχίζει “Το Big Brother ήταν μια πονηρή παραλλαγή μιας πρωτότυπης ιδέας που υπήρχε στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα στο MTV. Το The Real World βγήκε την εποχή που το HIV ήταν σε έξαρση και οι οροθετικοί αντιμετωπίζονταν με σκεπτικισμό και το MTV δημιούργησε ένα πρόγραμμα που μάζεψε ενήλικες με HIV και χωρίς, και τους έβαλε σε ένα σπίτι με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κόσμου απέναντι σε αυτό το φαινόμενο.Παρακολούθησε ο κόσμος τη καθημερινότητά τους και τη διάδραση μεταξύ τους και το μήνυμα ήταν στην ουσία η αποδοχή των οροθετικών ατόμων. Αυτή η ιδέα ξεχειλώθηκε και σήμερα απλά αποτελεί μια safe επιλογή για τα κανάλια. Είναι μια φθηνή παραγωγή που δεν χρειάζεται σχεδόν τίποτα για να γυριστεί. Δεν χρειάζεται σενάριο, μοντάζ, παραγωγή, και παράγει συνέχεια περιεχόμενο. Αλλά το βλέπεις ότι σιγά σιγά φθίνει και κούρασε. Το καταλαβαίνεις από την στροφή στην μυθοπλασία”.

Τόση ώρα στο τραπέζι δεσπόζει δίπλα από το El Dorado 12 το βιβλίο του Αλέξανδρου Ασωνίτη με τίτλο Γειά σου, τηλεόραση! “Πάνω αυτό το σκεπτικό έφτιαξα και εγώ το βιβλίο το οποίο μιλάει για την απαγωγή 4 δημοσιογράφων της τηλεόρασης, τους οποίους οι απαγωγείς τους κινηματογραφούν συνεχώς όλο το εικοσιτετράωρο και στέλνουν υλικό από την ομηρία τους στα κανάλια. Επειδή το ζήτημα είναι μείζον αποκτά τηλεθέαση και βλέπει όλος ο κόσμος τους τέσσερις δημοσιογράφους που τους έχουν σε ένα δωμάτιο δεμένους πλάτη πλάτη και 10 κάμερες να παρακολουθούν τις αντιδράσεις τους, ενώ βλέπουν τους εαυτούς τους αλλά και παλιές εκπομπές τους. Αυτό περιγράφει το βιβλίο, την διάβρωση που φέρνει το ριάλιτι”.

Ο Λουκάς πιάνει το νήμα της κουβέντας και συνεχίζει “Το ενδιαφέρον είναι να δούμε κατά πόσο η τηλεόραση είναι καθρέφτης της εκάστοτε κοινωνίας. Εμένα με προβληματίζει πολύ ο αριθμός των ριάλιτι αλλά και ότι η μυθοπλασία κινείται στα γνωστά πλαίσια και δεν υπάρχουν πια κωμωδίες στην τηλεόραση”.

Οι νέοι και το binge watching

Ο Κώστας Μπουρούνης με την εμπειρία του στον χώρο μας απαντά “Καταρχήν οι νέοι δεν βλέπουν ευθέως τηλεόραση γιατί δεν δέχονται να παρακολουθήσουν κάτι με ραντεβού. Θέλουν να δουν πράγματα που δείχνει η τηλεόραση, αλλά θέλουν να δούν τα ενδιαφέροντα αποσπάσματα από μια οποιαδήποτε παραγωγή τριών ωρών για παράδειγμα. Είναι συνήθως και αυτό που γίνεται viral. Όλοι οι οργανισμοί προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να προσεγγίσουν τα νέα κοινά. Η εναλλακτική λύση είναι να τους δώσεις το τηλεοπτικό πρόγραμμα ότι ώρα θέλουν εκείνοι να το δουν όπως συμβαίνει στις streaming πλατφόρμες, όπως κάνει ΕΡΤ με το πρωτοποριακό ERTFLIX”.

Ο Λουκάς συμπληρώνει “Το φαινόμενο αυτό είναι χαρακτηριστικό στις σειρές με το binge watching”. Και συνεχίζει ο Κώστας “Ακριβώς, κάτι το οποίο έχει επηρεάσει και τον προγραμματισμό της τηλεόρασης με τις σειρές μυθοπλασίας. Βλέπουμε να παίζουνε 3 και 4 επεισόδια μέσα στην εβδομάδα και πολλές φορές και διπλά επεισόδια”.

Και συνεχίζει ο Λουκάς “Το οποίο είναι τρομερό, αν αναλογιστούμε ότι αν κάποιος σου έλεγε να δεις την ωραιότερη ταινία η οποία διαρκεί 4 ώρες ώρες, θα έλεγες αμέσως όχι. Αλλά μπορεί να δείς για 5 ή 6 ώρες, πολλά σαρανταπεντάλεπτα επεισόδια μαζεμένα. Περισσότερο όμως δεν τα βλέπεις επειδή σου ταιριάζουν αλλά για να μπορείς να πεις στην δουλειά, στο ποτό, στο σχολείο ότι είδες την συγκεκριμένη σειρά που έχουν δει όλοι”.

Είναι οι streaming πλατφόρμες τηλεόραση;

O Κώστας Μπουρούνης μας απαντά “Η τηλεόραση αυτή καθεαυτή που συζητάμε είναι σήμερα στην ουσία ένας ακόμη τρόπος μετάδοσης του περιεχομένου. Είναι συνυφασμένη με το περιεχόμενο η τηλεόραση. Όταν το περιεχόμενο των εκπομπών μπορεί να είναι παντού δεν έχει σημασία η συσκευή που το μεταδίδει. Άρα πια μιλώντας για τηλεόραση πρέπει να επικεντρωνόμαστε στο περιεχόμενο και όχι στην συσκευή όπως την έχουμε συνηθίσει”.

Πόσο την επηρέασε το ίντερνετ;

“Είναι τόσο σαρωτική η έλευση του Ίντερνετ στην ζωή μας που επηρέασε ακόμα και την τηλεόραση και ειδικά την νέα γενιά που μεγάλωσε με το ίντερνετ από την αρχή”. Λέει χαρακτηριστικά ο Λουκάς “Το ίντερνετ έχει αλλάξει ακόμα και το πως φλερτάρει η νέα γενιά, άρα ήταν φυσικό να αλλάξει και τον τρόπο που βλέπει τηλεόραση. Αυτό όμως που σερβίρεται πια στους νέους και στις πλατφόρμες είναι κατά βάση ακριβά τρας προγράμματα και αυτό θα επηρεάσει και το μέλλον. Αυτό θα συμβεί κυρίως γιατί αυτή είναι η νέα γενιά δημιουργών οι οποίοι όμως έχουν γαλουχηθεί με αυτής της ποιότητας το υλικό”.

Ο Αλέξανδρος συμπληρώνει “Η τηλεόραση ήρθε και επιβλήθηκε επειδή είχε εικόνα. Επιβλήθηκε με πολύ πιο σαρωτικό τρόπο από το σινεμά. Έτσι πια δεν έχει σημασία τι διάβαζες ή τι φανταζόσουν, γιατί το έβλεπες μπροστά σου. Αλλά έβλεπες μπροστά σου και κάτι που μπορεί να συνέβη εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά σου αλλά να το νιώθεις σα να έγινε δίπλα σου, και ταυτόχρονα αυτό που γινόταν δίπλα σου δεν το έβλεπες”.

To El Dorado 12 με έναν πάγο σε ποτήρι double old fashioned / photo: Γιώργος Σίδερης

Το μέλλον της τηλεόρασης

Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα και αφού τσουγκρίσαμε τα ποτήρια μας με το El Dorado 12 ρώτησα τον καθένα τους να μου απαντήσει πως βλέπει το μέλλον της τηλεόρασης και πως θα ήθελε να είναι.

Λουκάς Κατσίκας “Θα ήθελα να εκδηλώσω την ανησυχία μου για μερικά πράγματα. Πιστεύω ότι η τηλεόραση πια δεν γαλουχεί γενιές νέων όπως έκανε παλιά. Δηλαδή εγώ έγινα κριτικός κινηματογράφου και ασχολήθηκα με τα φεστιβάλ βλέποντας μια εκπομπή στην τηλεόραση. Την Κινηματογραφική λέσχη του Παπαγιαννόπουλου. Ή άλλοι έμαθαν μουσική από την εκπομπή του Πετρίδη στο ράδιο και το μουσικόραμα στην κρατική τηλεόραση. Σήμερα δεν υπάρχει αυτό. Δεν υπάρχουν οι άνθρωποι που είναι trendsetter και θα δείξουν πράγματα στην νέα γενιά. Υπάρχουν οι influencers που ας μην μιλήσουμε καλύτερα για αυτό. Θα ευχόμουν να έχει τίτλους, μέσα από τους οποίους θα ενσωματώσει όλα τα φωτισμένα μυαλά που υπάρχουν και αυτοί με κάποιο τρόπο να επιδράσουν έτσι ώστε να έχουμε στο μέλλον μια καλύτερη τηλεόραση, ένα καλύτερο πολιτισμό”.

Αλέξανδρος Ασωνίτης “Αν πάρουμε τον Λάκη Παπαστάθη που έχει κάνει μια σειρά εξαιρετικών ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση μπορούμε να καταλάβουμε ότι από την μία είναι στα χέρια των ανθρώπων τι θα προβάλλουν αλλά και ότι πια είναι αναπόσπαστο πλέον κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Πέρα από την κρατική τηλεόραση που είναι μια εξαίρεση, πρέπει να αλλάξει εν γένει η τηλεόραση για το καλύτερο της κοινωνίας. Η τηλεόραση είναι η ανθρωπότητα της εικόνας”.

Κώστας Μπουρούνης “Για το μέλλον, προσδοκώ μία τηλεόραση με καλύτερο story telling. Να εξελιχθεί ο πλουραλισμός του story telling. Άλλωστε τα πάντα είναι ιστορία. Όποιο κι αν είναι το μέσο μετάδοσης. Η σημασία στο περιεχόμενο είναι, πως θα διηγηθείς μια ιστορία!”.

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία το Ombre Aperitivo, Βουκουρεστίου 4