31 χρόνια μετά, οι Simpsons διατηρούνται μέσα στη φορμόλη

Οι κίτρινες φιγούρες που σχεδίασε ο Matt Groening κατέκτησαν την Αμερική, και ύστερα τον κόσμο, χάρη στην πρωτότυπη σατιρική γραφή, το σουρεαλιστικό χιούμορ, το μοναδικό χτίσιμο των χαρακτήρων της πόλης του Springfield και την ελευθερία που προσφέρει το κινούμενο σχέδιο. Η ικανότητα της μεσοαστικής οικογένειας να καυτηριάσει και να κοροϊδέψει τις αντιλήψεις, τις νοοτροπίες και τις πολιτικές απόψεις της αμερικανικής κοινωνίας της δεκαετίας του ’90 οδήγησαν στο φαινόμενο της “Simpsonmania” και στην αναθεώρηση της λειτουργικότητας των κινουμένων σχεδίων στην prime time ζώνη.

Η “Simpsonmania” εκφράστηκε με εξώφυλλα περιοδικών, με ακαδημαϊκές αναλύσεις, με αφιερώματα και θεματικά πάρκα, με μια μεγάλου μήκους ταινία (2007), με αγορά των δικαιωμάτων της σειράς από εβδομήντα χώρες και ένα παγκόσμιο merchandise που διαρκώς ανανεώνεται. Στη διατήρησή της, μεγάλο ρόλο έπαιξε και η φήμη της ικανότητας των Simpsons να προβλέπουν το μέλλον, για την οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια.

Ωστόσο, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’00, οι Simpsons άργησαν να χάνουν τη δημοφιλία τους. Το κοινό ένιωθε εγκλωβισμένο στο σύμπαν του Groening, το χιούμορ της σειράς αποδυναμώθηκε, οι απεικονίσεις εθνοτήτων και μειονοτικών ομάδων ήταν αρκετά προβληματικές και οι χαρακτήρες που κάποτε διαμόρφωσαν ένα μέρος της ποπ κουλτούρας, σεζόν με τη σεζόν, κατάφεραν να γίνουν κακέκτυπα του εαυτού τους. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι Simpsons προβάλλονται για 32^η σεζόν και καταρρίπτουν το ένα αρνητικό ρεκόρ μετά το άλλο. Άγνωστο βέβαια πότε και πώς θα τελειώσουν, αλλά παρόλο που όλο και λιγότεροι παρακολουθούν τη σειρά, φαίνεται πως κανείς δεν θέλει να τελειώσει.

Σε αυτό το επετειακό κείμενο – αφιέρωμα, θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία των Simpsons, από την κορυφή ως την πτώση, και θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε την σημασία τους στην παγκόσμια ποπ κουλτούρα.

Graffiti των Simpson στο Bushwick του Μπρούκλιν / Unsplash

Η έμπνευση

Οι Simpsons δεν ανήκουν στην κατηγορία των κινουμένων σχεδίων που προβάλλονται τα πρωινά του Σαββατοκύριακου και απευθύνονται στα παιδιά και τους έφηβους που δεν έχουν σχολείο, αλλά σε αυτήν του ενήλικου animation. Η γραφή, ο νευρωτικός χαρακτήρας της οικογένειας και τα θέματα που καλύπτονται σε κάθε επεισόδιο δεν έχουν σχέση με τον κόσμο του «Στρουμφοχωριού» ή των φαντασμάτων του Scooby Doo.

Το ενήλικο animation υπήρχε στην αμερικανική κουλτούρα ήδη από τις πρώτες κινηματογραφικές προβολές. Προβάλλονταν συνήθως πριν από την έναρξη κάποιας ταινίας και εξελίχθηκε σε ολόκληρη βιομηχανία. Προσβλητικό και προβοκατόρικο με μηνύματα κανονικοποίησης του βιασμού και της γυναικείας κακοποίησης (βλέπε Betty Boop), εργαλείο προπαγάνδας (βλέπε Donald και Mickey Mouse στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο), γεμάτο καλλιτεχνικές αναφορές που δεν αντιλαμβάνεται ένα παιδί (βλέπε τους Bugs Bunny και Elmer Fudd στο «Δαχτυλίδι του Νιμπελούγκεν» του Βάγκνερ), αλλά και υπόγειων μηνυμάτων για τον κόσμο και τη διαφορετικότητα (βλέπε Marvel και DC Comics), το ενήλικο animation δεν έπαψε να είναι μέρος της αμερικανικής κουλτούρας, μέχρι την δεκαετία του ’60 (βλέπε Flintstones).

Περικοπές στα μεγάλα στούντιο της εποχής και λογοκρισία ήταν οι δύο σημαντικοί παράγοντες που απομάκρυναν το ενήλικο animation από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση τη δεκαετία του ’60. Δύο δεκαετίες αργότερα, τα animated λογότυπα του τότε δημοφιλούς MTV, σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη τάση του γυρίσματος των βίντεο κλιπ με κινούμενα σχέδια, συντέλεσαν στα κλιπάκια του Matt Groening που εξελίχθηκαν το 1989 στο σύμπαν των Simpsons.

Η κορυφή

 

Μολονότι ο σχεδιασμός των Simpsons οφείλεται, όπως είπαμε και παραπάνω, στον Matt Groening, ο οποίος έχει και τα credits της δημιουργίας και της αρχικής έμπνευσης, η επιτυχία της σειράς δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς τη βοήθεια των Sam Simon και James L. Brooks. Ο πρώτος προσέλαβε την ομάδα των συγγραφέων της σειράς και σ’ αυτόν πιστώνεται η επιτυχία των πρώτων σεζόν, καθώς βάσισε το χιούμορ στους χαρακτήρες και στον τρόπο που εξελίσσονται και όχι στα καρτουνιστικά αστεία. Ο δεύτερος ήταν εκείνος που έβαλε την καρδιά στους Simpsons. Κινούμενα σχέδια μεν, με πάθη και γλυκόπικρα συναισθήματα δε.

Ο συνδυασμός των τριών οδήγησαν στην “Simpsonmania” που αναφέραμε στην εισαγωγή του κειμένου. Το χιούμορ χτίζεται σταδιακά, επεισόδιο το επεισόδιο, και φτάνει στην τελειοποίησή του κάπου στην 3^η σεζόν. Ο πυρήνας του όμως βασίζεται στο γεγονός πως εξέφραζε όσα ο κόσμος φοβόταν να πει δυνατά και δημόσια. Η οικογένεια των Simpsons, καθώς και οι υπόλοιποι κάτοικοι του Springfield, αντιπροσωπεύουν κάποια στερεοτυπική μορφή της αμερικανικής κοινωνίας. Αυτά τα στερεότυπα πότε χλευάζονται και πότε καταρρίπτονται στο σύμπαν της σειράς.

Τα θεμέλια των παραδοσιακών αμερικανικών σόου που τοποθετούνται σε μια μικροαστική περιοχή, με τον πάτερ φαμίλια που εμπνέει και καθοδηγεί την οικογένεια, την μητέρα που έχει απλώς υποστηρικτικό ρόλο και τα παιδιά σου κουνούν το δάχτυλο και σου εξηγούν εξυπνακίστικα τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, γκρεμίζονται σταδιακά από τους Simpsons.

Εδώ, ο πάτερ φαμίλιας (Homer) είναι διαρκώς εξαγριωμένος, πνίγει τον γιο του (Bart) που εκφράζει την οργή του με οποιονδήποτε πιθανό τρόπο στο σχολείο και στο σπίτι (αναγραμματισμός του Bart με τη λέξη “brat – παλιόπαιδο”). Η μητέρα (Marge) μπορεί να φαίνεται ως μια απλή νοικοκυρά που φροντίζει τη νεογέννητη κόρη της (Maggie), αλλά σύμφωνα με τον θεολογικό συγγραφέα Kenneth Brings στη Guardian, «ζει στον πραγματικό κόσμο, με τις κρίσεις της, με προβληματικούς ανθρώπους. Πάντα συγχωρεί και κάνει τα δικά της λάθη». Τέλος, η κόρη (Lisa) αποτελεί τη φωνή της λογικής στο σύμπαν, χωρίς να σημαίνει απαραίτητα πως είναι και η σωστή και να λειτουργεί στην πλοκή ως «από μηχανής θεός».

Κανένας διδακτισμός. Σάτιρα, κακώς κείμενα των θεσμών και υπηρεσιών που μπορεί να αντιληφθεί και ένας 10χρονος (γι’ αυτό και τους αποδομεί με μια ατάκα) και μια ιδιόμορφη υστερία που δεν εκφράζεται με φωνές και ουρλιαχτά, αλλά με έξυπνο χιούμορ που βρίθει από κάθε λογής αναφορές. Ένα χιούμορ που ενόχλησε και τον τότε Πρόεδρο Bush Sr. που δήλωσε σε ομιλία του πως «θα προσπαθούμε να δυναμώσουμε την αμερικανική οικογένεια που θα μοιάζει με τους Waltons (σ.σ. sitcom που αναφέρεται στο Κραχ του ’29) και όχι με τους Simpsons», για να πάρει την πληρωμένη απάντηση από τον Bart πως «είμαστε σαν τους Waltons και εμείς, προσπαθούμε να σταματήσουμε το Κραχ».

Στα επεισόδια που ξεχωρίζουν, βρίσκονται τα ετήσια επετειακά του Halloween, “Treehouse of Horror”, παρωδίες ταινιών τρόμου, δράσης και ιστοριών του Edgar Allan Poe, οι μικρού μήκους ταινίες στο 20λεπτο “22 short films about Springfield” (S07E21) και το “Marge vs. The monorail” (S04E12), με την υπογραφή του stand-up κωμικού, Conan O’ Brien – ίσως το μοναδικό επεισόδιο που το όραμα των τριών παραγωγών για τη σειρά εκπληρώθηκε.

Βέβαια, υπάρχουν και κάποιες ατάκες, επιγραφές ή καταστάσεις με την μορφή απευχών που γράφτηκαν/ειπώθηκαν τη δεκαετία του ’90, αλλά περιέργως εκπληρώθηκαν μια δεκαετία αργότερα. Σε ένα από τα επεισόδια που μας μεταφέρουν στο μέλλον, η Lisa είναι Πρόεδρος των ΗΠΑ που κληρονόμησε ένα τεράστιο χρέος από τον Πρόεδρο Trump. Σε ένα άλλο επεισόδιο, η πόλη του Springfield προσβάλλεται από τον ιό της Οσάκα, εξαιτίας κάποιων άρρωστων εργαζομένων, ενώ σε ένα επεισόδιο του 1998, η 20th Century Fox είναι απλώς ένα τμήμα της Disney, κάτι που έγινε πραγματικότητα το 2017.

Η αλήθεια σίγουρα δεν βρίσκεται στους τίτλους «Οι Simpsons προβλέπουν το μέλλον», αλλά στις δηλώσεις του Matt Groening («Παίρνουμε το πιο απίθανο, γελοίο, ηλίθιο, αδύνατο, το πιο σιγά-μη-γίνει ποτέ αστείο και αποδεικνύεται ότι οι φαντασίες μας δεν ήταν τόσο ευφάνταστες») και του Al Jean, τωρινού showrunner της σειράς, ο οποίος παρομοιάζει αυτό το παράδοξο του μέλλοντος με βελάκια σε στόχο. («Όσα βελάκια και αν ρίξεις, κάποια θα πετύχουν τον στόχο»). Άλλωστε, αν προέβλεπαν το μέλλον, θα απέτρεπαν όσο μπορούσαν την πτώση της σειράς τους.

Η πτώση

Κάποια στιγμή, κάπου στα μέσα της 8^ης σεζόν, οι τρεις παραγωγοί θέλησαν να ασχοληθούν με άλλα πράγματα. Οι Simpsons έμοιαζαν με κάτεργο. Οι showrunners και οι παραγωγοί που ανέλαβαν την σειρά θέλησαν να βάλουν τη δική τους σφραγίδα στο μοναδικό ενήλικο animation της prime time της αμερικανικής τηλεόρασης μέχρι τότε. Φυσικά, κατάφεραν να την βάλουν με το να μεταλλάξουν τους χαρακτήρες, να μην αφουγκραστούν τον παλμό της εποχής, να διαιωνίσουν στερεότυπα και να μετατρέψουν τη σειρά σε μια καρτουνίστικη καρικατούρα.

Ένα από τα προβλήματα που εμφανίστηκαν μετά την 8^η σεζόν, όταν ξεκινάει η πτώση της ακροαματικότητας, ήταν η μεταστροφή του χαρακτήρα του Homer Simpson. Ένας ειλικρινής χαρακτήρας, πολλές φορές νευρωτικός και θυμωμένος, σπάνια λογικός, αλλά που την κατάλληλη στιγμή η καρδιά και το μυαλό συμφωνούν και σώζουν το επεισόδιο, μέσα σε μια σεζόν έγινε η καρικατούρα που γνωρίζουμε. Χαζός, παράλογος, χωρίς ευθύνη των πράξεων του, αφού ξέρει και ο ίδιος πως πάντα θα γλιτώνει, άθελά του εγωκεντρικός και από το πουθενά κοινωνιοπαθής. Δεν είναι η μοναδική περίπτωση, αλλά είναι η πιο κραυγαλέα. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τους ήρωες της πόλης του Springfield που απλώς εξυπηρετούν την πλοκή κάθε επεισοδίου με μια απότομη αλλαγή του χαρακτήρα τους, αντί να την διαμορφώνουν με την προσωπικότητά τους, όπως συνέβαινε παλαιότερα (ενδεικτικό το επεισόδιο “The principal and the Pauper – S09E02” που ακυρώνει την οκτάχρονη πορεία ενός χαρακτήρα).

Ωστόσο, αυτή η διαμόρφωση των χαρακτήρων μερικές φορές ήταν κάπως προβληματική. Βασικά, όχι κάπως. Πολύ. Το «πρόβλημα με τον Apu» είναι η στερεοτυπική απεικόνιση ενός Ινδού υπαλλήλου στο τοπικό μίνι μάρκετ με τη φωνή ενός λευκού άντρα (Hank Azaria), ένα στερεότυπο/κλισέ που υπήρχε ήδη από το 1989. Η ινδική προφορά που έδωσε στον χαρακτήρα και η μελωδική ατάκα – σήμα κατατεθέν “thank you, come again” δημιούργησε ένα νέο στερεότυπο για τους Ινδούς. Μετά από την προβολή του ομώνυμου ντοκιμαντέρ και των αιτημάτων για παύση του χαρακτήρα ή έστω για την πρόσληψη ενός Ινδού ηθοποιού που θα δίνει τη φωνή του, ο Apu Nahasapeemapetilon απομακρύνθηκε σιγά σιγά από το σύμπαν της σειράς.

Τα στερεότυπα όμως υπάρχουν και στα λεγόμενα ταξιδιωτικά επεισόδια, παλιά και καινούργια. Με την προβολή των Simpsons σε διαδικτυακές πλατφόρμες και συνδρομητικά κανάλια του εξωτερικού την δεκαετία του ’00, παρατηρήθηκαν πολλές στερεοτυπικές απεικονίσεις στις συμπεριφορές ενός λαού. Για παράδειγμα, στο επεισόδιο της Βραζιλίας, το Ρίο ντε Τζανέιρο απεικονίζεται ως μια πόλη που γεμάτη κλέφτες και αρουραίους. Η απεικόνιση του Ρίο έπληξε για λίγο καιρό τον τουρισμό της πόλης και οι Simpsons απολογήθηκαν για τη συμπεριφορά τους.

Ο ρόλος των ταξιδιωτικών επεισοδίων εξυπηρετούσε το ανέβασμα των ακροαματικοτήτων και τη στρέψη του ενδιαφέροντος του κοινού στη σειρά, αλλά αυτό δεν συμβαίνει και τώρα. Αντίστοιχα, τα cameo διασήμων (βλ. Lady Gaga), το «ινσέψιο» με σειρές που εμπνεύστηκαν από τους Simpsons (Family Guy, Futurama), το αρχικό couch gag που έφτιαξαν οι δημιουργοί του Rick and Morty και το επεισόδιο με τα Lego δεν βοηθούν πια στην αναβίωση της επιτυχίας της σειράς.

Ο κύριος παράγοντας αυτής της πτώσης είναι το κείμενο. Κουρασμένο, αποδυναμωμένο, υπεραπλοποιημένο στα μηνύματά του, καρτουνίστικο και πολλές φορές διδακτικό. Κάποτε σατίριζε την ποπ κουλτούρα, τώρα την υπηρετεί (βλέπε επεισόδιο με τη Lady Gaga – S23E22). Όταν το πρόβλημα ήδη εντοπίζεται από το 2000 και, αντί να διορθωθεί ή να αποσυνδεθεί από το ρεύμα, διογκώνεται διαρκώς ως το 2021, το σόου δεν έχει τη δυνατότητα να επανέλθει σε αυτό που ήταν κάποτε.

Το συμπέρασμα

Ο χαρακτηρισμός «κατρακύλα» είναι πολύ βαρύς για να αποδώσει την πτώση της οικογένειας των Simpsons. Άλλωστε, υπάρχουν ακόμη fans που βλέπουν τη σειρά, ανεξάρτητα από την ποιότητά της, σαν καταφύγιο, σαν κάτι σταθερό, σαν ένα είδος νοσταλγιομανίας (συμπεριλαμβανομένου και του γράφοντος). Οι συνεχείς ανανεώσεις των τελευταίων σεζόν μοιάζουν με ένα διαρκές φιλί της ζωής. Η πεσμένη ποιότητα όμως δεν ακυρώνει τις αλλαγές που επέφεραν οι Simpsons στην αμερικανική τηλεόραση:

Επανάφερε το ενήλικο animation στην prime time, ανανέωσε και επανεφηύρε  τα κείμενα της κωμωδίας, γέννησε το “Beavis and Butthead”, το “South Park”, το “Family Guy” και απενοχοποίησε τη σκέψη της αμερικανικής κοινωνίας, σατίρισε τις μικροαστικές γειτονιές και τα στερεότυπά τους όσο κανείς άλλος, έβαλε το “d’oh” και το “meh” του Bart στο Λεξικό της Οξφόρδης και του Collins αντίστοιχα και προκάλεσε το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον των κοινωνιολόγων, των μαθηματικών και των φυσικών.

Ίσως να έπρεπε να τελειώσει εκεί που έπρεπε, ίσως θα έπρεπε να γίνει καλύτερη επιλογή στους συγγραφείς, ποιος ξέρει; Το μόνο σίγουρο γεγονός, το οποίο αποτυπώνεται και στη μικρή οθόνη, είναι πως η επίδραση της φορμόλης στην οικογένεια των Simpsons μνημονεύεται πιο πολύ τελευταία, παρά τα όσα θετικά επέφερε στην ψυχαγωγία με την ύπαρξή της.

(Παραπάνω για την τομή των Simpsons στην παγκόσμια ποπ κουλτούρα και την πτώση τους μπορείτε να δείτε στο βίντεο “The Fall of The Simpsons; How it happened” και να διαβάσετε στη 22.500 λέξεων ανάλυση του blog “Dead Homer Society”, “Zombie Simpsons”, στα οποία βασίστηκε το παραπάνω αφιέρωμα).