Πώς χτίστηκε η Ρώμη

***

Το ‘Roma’ δεν είναι μια ταινία για το παρελθόν- όχι ακριβώς. Είναι μια ταινία περισσότερο για τη μνήμη. Για τις αναμνήσεις, για το πώς ζουν μέσα μας, για το πώς κρατούν ζωντανούς κόσμους σβησμένους.

Είναι μια ταινία, πρώτα και κύρια, για τον ίδιο της τον σκηνοθέτη. Ο Alfonso Cuaron, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους και πολυβραβευμένους σκηνοθέτες του σύγχρονου σινεμά, πήρε 5 χρόνια μετά το Όσκαρ Σκηνοθεσίας (για το ‘Gravity’) και έστησε το πιο προσωπικό του μέχρι σήμερα έργο. Μια ασπρόμαυρη ταινία εποχής στο Μεξικό, βασισμένη εξ ολοκλήρου στις αναμνήσεις από την παιδική του ηλικία, όταν μεγάλωνε στις αρχές των ‘70s σε ένα Μεξικό εν μέσω δραματικών κοινωνικών αλλαγών.

Είναι μια ταινία για την Cleo, ή για την ‘Cleo’, ή για τις αμέτρητες ‘Cleo’. Για τη γυναίκα που τον μεγάλωσε, φροντίζοντας τον ίδιο και όλη του την οικογένεια, και την οποία μεγαλώνοντας θέλησε να τιμήσει διερωτώμενος ποια ήταν η ζωή της πέρα και από τη δική του οπτική.

Το ‘Roma’ αποτέλεσε δεδομένα ένα μεγάλο στοίχημα όμως σε μια καριέρα που όπως έχουμε ξαναπεί, είναι πρακτικά αψεγάδιαστη, αποδείχθηκε ένας ακόμα θρίαμβος. H ταινία άνοιξε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο 75ο Φεστιβάλ Βενετίας όπου και κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι. Την παρακολουθήσαμε εκεί και, από την πρώτη μέρα που παίχτηκε ως το τέλος του Φεστιβάλ, υπήρξαν ελάχιστες αμφιβολίες για το αν θα κέρδιζε το μεγάλο βραβείο. Η αποδοχή, πολύ απλά, παραήταν κοινή. Τώρα βρισκόμαστε στα μέσα της οσκαρικής περιόδου και η ταινία έχει αρχίσει να κερδίζει βραβεία από ενώσεις κριτικών, υποψηφιότητες Χρυσών Σφαιρών και κάθε λογής διάκριση στο δρόμο προς τα Όσκαρ.

Εν μέσω οσκαρικού πυρετού, κυκλοφορεί και στην πλατφόρμα του Netflix αυτή την Παρασκευή, 14 Δεκεμβρίου, αλλά και σε επιλεγμένες αίθουσες. Είναι η πρώτη φορά που μια ταινία του Netflix προβάλλεται στη μεγάλη οθόνη παράλληλα με το streaming ντεμπούτο κι αυτό την κάνει ακόμα πιο σημαντική, για τα δεδομένα της δικής μας αγοράς.

Εμείς βρεθήκαμε στο Λονδίνο τον περασμένο Οκτώβρη, όπου στο πλαίσιο της πρεμιέρας του ‘Roma’ στο BFI London Film Festival, συναντήσαμε από κοντά τον Alfonso Cuaron και τις πρωταγωνίστριες της ταινίας, Yalitza Aparicio και Marina de Tavira. Οι τρεις τους μας μίλησαν για το ‘Roma’, για το Μεξικό, για τις αναμνήσεις τους και για την μοναδική τους συνεργασίας, σε μια ταινία που γρήγορα εξελίσσεται στην πιο πολυβραβευμένη του 2018.

Αυτά είναι όσα μας είπαν.

Από το διάστημα στο Μεξικό

Δεν είναι η κίνηση που θα έκανε κάθε σκηνοθέτης στην καριέρα του έχοντας μόλις κερδίσει Όσκαρ Σκηνοθεσίας για ένα τεχνικά περίπλοκο χολιγουντιανό υπερθέαμα με την Sandra Bullock και τον George Clooney, αλλά ο Alfonso Cuaron δεν είναι ‘κάθε’ σκηνοθέτης. To ‘Gravity’ υπήρξε, με κάθε τρόπο μέτρησης, ένας θρίαμβος. Άρεσε στον κόσμο, άρεσε στους κριτικούς, έκανε πάνω από $700 εκατομμύρια εισπράξεις παγκοσμίως, και κέρδισε 7 από τα 10 Όσκαρ για τα οποία προτάθηκε- ανάμεσα στα οποία και το Σκηνοθεσίας για τον Cuaron.

Ποιο ήταν λοιπόν το επόμενό του βήμα;

Φυσικά: Ένα ασπρόμαυρο φιλμ εποχής στο Μεξικό.

Ο Alfonso Cuaron μας εξηγεί πώς αποφάσισε να τολμήσει αυτή την επιστροφή και πώς μέσα από αυτή τη διαδικασία γεννήθηκε η ιδέα του ‘Roma’.

***

ALFONSO CUARON: Καθώς τελείωνα την προηγούμενη ταινία μου, υποσχέθηκα στον εαυτό μου πως η επόμενή μου θα ήταν πιο απλή και πιο προσωπική. Συνειδητοποίησα πως αυτή ήταν επιτέλους η στιγμή που θα μπορούσα να πάω πίσω και να κάνω μια ταινία στο Μεξικό, αλλά με όλους τους πόρους, τα εργαλεία και τις τεχνικές που είχα αποκτήσει στη διάρκεια των χρόνων.

Δεν ήθελα απλά να κάνω μια ασπρόμαυρη ταινία, αλλά ένα ασπρόμαυρο που να είναι σύγχρονο, να είναι ψηφιακό, να αγκαλιάζει το ψηφιακό, να μην προσπαθεί να μιμηθεί το συναίσθημα του παλιού ασπρόμαυρου, το οποίο είναι φυσικά πανέμορφο. Ήθελα να είναι γυρισμένο σε ψηφιακό 65άρι, να είναι καθαρή η εικόνα, χωρίς κόκκο, χωρίς σκοτεινές σκιές ή κοντράστ όπως το ασπρόμαυρο του ‘50. Αυτό είχε να κάνει με το το πώς κοιτάζουμε στο παρελθόν με τα σημερινά μάτια. Ασπρόμαυρο από την οπτική του ψηφιακού.

O Pawel Pawlikowski δεν είδε το ‘Roma’ μέχρι να ολοκληρωθεί, αλλά εγώ είδα το ‘Cold War’ όσο ακόμα το έφτιαχνε. Θυμάμαι λοιπόν πως προσπάθησα να κάνω το ‘Roma’ πριν 12 χρόνια κι ήταν ήδη σε ασπρόμαυρο στο μυαλό μου. Και μετά χάρηκα πολύ όταν ο Pawel έκανε την ‘Ida’ σε ασπρόμαυρο. Μου είπε τότε πως σκεφτόταν να κάνει το ‘Cold War’ κάποια στιγμή, αλλά σκόπευε να το κάνει με χρώμα, αλλά μετά το ‘Ida’ μου είπε πως όταν πας στο ασπρόμαυρο δεν γυρνάς πίσω. Αλλά δεν ξέρω! Αγαπώ το ασπρόμαυρο, αλλά… [ψιθυρίζει] αγαπώ και το χρώμα επίσης.

«Ήταν πολύ απελευθερωτικό να γυρίσω μια ταινία στην μητρική μου γλώσσα και πάλι. Τα Ισπανικά που μιλάμε είναι τα Chilango, είναι η προφορά που δείχνει πως είσαι από το Μέξικο Σίτι. Ονειρεύομαι στα Chilango. Είναι κάτι πολύ οργανικό και ενστικτώδες για μένα, υπάρχει μια συγκεκριμένη διακριτικότητα στη γλώσσα που ήθελα να διασώσω.» (*)

Η διαδικασία ήταν τελείως διαφορετική από τις άλλες μου ταινίες. Η διαδικασία μου πάντα είχε να κάνει με τον έλεγχο, με το να μπορώ να ελέγχω την ίδια μου τη διαδικασία, να ελέγχω την αφήγηση στο σενάριο. Πάντα στα σενάρια έχω τη συνεργασία του Guillermo [del Toro], του Alejandro [Inarritu], του Carlos [Cuaron, ο αδερφός του], του Pawel Pawlikowski, που παίρνω συμβουλές. Έχει υπάρξει σενάριο που δεν έκανα τελικά ταινία λόγω όλων των ερωτήσεων από τον Pawel. Δεν έπρεπε να τον έχω αφήσει να το αμφισβητήσει γιατί μετά σκεφτόμουν συνέχεια «σκατά, έχει δίκιο»! Και μετά στο post-production η διαδικασία είναι ίδια, το βλέπουν οι ίδιοι, λένε γνώμες, ξεφορτώσου το τάδε, ή δεν καταλαβαίνω εκείνο. Κι εγώ κάνω το ίδιο για εκείνους φυσικά! Οπότε δε διαμαρτύρομαι. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και στο γύρισμα. Έχω πάντα μια πολύ καθαρή ιδέα τι χρειάζεται κάθε σκηνή, προσπαθώ να επιτρέπω τον αυτοσχεδιασμό αλλά πάντα ακολουθώ ένα χάρτη.

Εδώ ήταν διαφορετικά. Το σενάριο το έγραψα σχεδόν ασυνείδητα, ήθελα να παίξω με τη μνήμη και το υποσυνείδητο πριν κάτσω να γράψω το σενάριο. Έτσι βούτηξα στη μνήμη μου ή στη μνήμη της γυναίκας που ενέπνευσε την Cleo. Για να γεμίσω τα κενά και να καταλάβω αυτό το άτομο που ξέρω όλη μου τη ζωή και αγαπώ τόσο και ξαφνικά βλέπω διαστάσεις που ποτέ δεν ήξερα πως υπάρχουν. Επειδή τους αγαπημένους μας και την οικογένειά μας τους έχουμε πάντα δεδομένους, δεν εξερευνάμε πολύ τις πτυχές τους. Δεν το θέλουμε, είναι τρομακτικό.

1. Βρίσκοντας την Yalitza

Η πρωταγωνίστρια του ‘Roma’ δεν ήταν ηθοποιός πριν συναντήσει τον Cuaron. Για την ακρίβεια σχεδόν όλα τα μέλη του καστ του ‘Roma’ είναι ερασιτέχνες, με εξαίρεση την Marina de Tavira που έπαιξε τη Sofia, τη γυναίκα που βασίζεται στη μητέρα του ίδιου του Cuaron.

Ο σκηνοθέτης και το συνεργείο του αναζήτησαν την κατάλληλη ερμηνεύτρια για το ρόλο της Cleo και τη βρήκαν στο πρόσωπο της 24χρονης Μεξικάνας.

***

YALITZA APARICIO: Δεν είχα την παραμικρή ιδέα για τον Alfonso και για καμία από τις ταινίες του και του το είπα και μου απάντησε «κανένα πρόβλημα!». Και μάλιστα δεν ήθελε να δω καμία από τις ταινίες του για να μην μολυνθεί το μυαλό μου καθόλου.

CUARON: Όλη η ομάδα του κάστινγκ πήγε από ένα μικρό χωριό στο άλλο. Έτσι βρήκαμε τη Yalitza. Μετά την ρώτησα ποια είναι στα αλήθεια η κολλητή της φίλη και μας γνώρισε τη Nancy Garcia. Η οποία με τη σειρά της παίζει την κολλητή της, την Adela, στην ταινία. (*)

APARICIO: Έμαθα πολλά από την Marina [de Tavira, η συμπρωταγωνίστριά της], με εξέπληξε πώς μπορούσε να πετύχει αυτές τις σκηνές πόνου του χαρακτήρα της. Και έμαθα πολλά κάποιες φορές απλά κοιτώντας την και παρατηρώντας. Όπως και με τις συμβουλές της.

MARINA DE TAVIRA: Για μένα η Yalitza ήταν επίσης ένα υπέροχο δώρο, για μένα ήταν πάντα η Cleo. Δεν την σκέφτηκα ποτέ καν ως ηθοποιό, για μένα ήταν πάντα η Cleo. Υπάρχει κάτι τόσο όμορφο σε αυτήν, μπορείς πάντα να δεις μέσα της, όταν ερμηνεύει αλλά και ως άνθρωπος επίσης.

CUARON: Η Yalitza δεν είναι επαγγελματίας ηθοποιός αλλά είναι η καλύτερη ηθοποιός με την οποία έχω δουλέψει ποτέ. Με έναν τρόπο ήταν η Yalitza, αλλά μπορούσε να μεταδίδει και κάτι διαφορετικό. Έμαθε πώς να μπαίνει μες στο ρόλο της με τις μικρότερες λεπτομέρειες και κινήσεις. Χωρίς τη Yalitza αυτή η ταινία θα κατέρρεε. (*)

2. Παίζοντας χωρίς σενάριο

Η διαδικασία των γυρισμάτων του ‘Roma’ δεν έμοιαζε με τις περισσότερες άλλες ταινίες, και σίγουρα με καμία που είχε γυρίσει ο Cuaron μέχρι σήμερα. Μαζί με τις ηθοποιούς του, μας εξήγησε γιατί έκρυβε από τους πάντες το σενάριο, πώς αυτό συνεισέφερε στο αισθητικό αποτέλεσμα του φιλμ, πώς βοήθησε τη Yalitza και πώς δυσκόλεψε αρχικά τη Marina.

***

CUARON: Στο γύρισμα κανείς δεν είχε σενάριο, ούτε το συνεργείο, ούτε οι ηθοποιοί, κανείς. Επειδή γυρίσαμε με απόλυτη χρονολογική σειρά, και οι ηθοποιοί μάθαιναν κάθε μέρα στο γύρισμα τι θα έκαναν. Σε κάποιους ηθοποιούς κάθε πρωί έδινα το κομμάτι του σεναρίου που τους αφορούσε. Σε κάποιους μόνο! Και δεν τους συγκέντρωνα ποτέ ως γκρουπ, είχα ξεχωριστές συναντήσεις με κάθε ηθοποιό. Έδινα συγκεκριμένες οδηγίες σε κάθε ηθοποιό αλλά οι περισσότερες από αυτές έρχονταν σε αντίθεση με ό,τι έλεγα σε άλλους με στόχο να δημιουργήσω αυτό το… όταν άρχιζαν να παίζουν υπήρχε ένα απόλυτο χάος! Για τους μη ηθοποιούς που ήταν οι περισσότεροι άνθρωποι στο καστ, δεν ήξεραν, νόμιζαν πως αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον φτιάχνονται οι ταινίες. Δεν αμφισβήτησαν τίποτα.

DE TAVIRA: Ήταν ένα δώρο για εμάς ως ηθοποιούς το να δουλεύουμε χωρίς σενάριο επειδή αντιμετωπίζαμε κάθε μέρα ό,τι πέρναγαν οι χαρακτήρες μας μέρα μετά τη μέρα. Πάντα σκέφτομαι την ηθοποιία ως απλά το να υπάρχεις σε παροντικό χρόνο. Και δεν έχει ισχύσει ποτέ περισσότερο από ό,τι σε αυτή τη διαδικασία.

APARICIO: Ήταν ένα δώρο, συμφωνώ με τη Marina. Δουλεύοντας χωρίς σενάριο μπορούσαμε να ανακαλύψουμε ό,τι επρόκειτο να συμβεί όπως και στην αληθινή ζωή, όπου δεν έχεις σενάριο. Και καθώς δεν έχω παίξει σε ταινία ξανά, δεν ήξερα αν αυτό ήταν κάτι φυσιολογικό ή όχι.

CUARON: Για τη Marina ήταν πραγματικά δύσκολα επειδή ήταν η μόνη εκπαιδευμένη ηθοποιός. Για την πρώτη βδομάδα γυρισμάτων προσπαθούσα να κοντρoλάρει τα πάντα και πραγματικά υπέφερε. Τελικά έμαθε πως η διαδικασία αφορούσε το να αφήσεις κάτι να ξεφύγει από τον έλεγχό σου. Ήταν δύσκολο για εκείνη γιατί είναι πολύ καλά εκπαιδευμένη. Αυτή για μένα ήταν μια διαδικασία εντελώς ενστικτώδης, απέκτησα πρόσβαση στο υποσυνείδητο. Όλη η μέθοδος δουλειάς με τους ηθοποιούς είχε να κάνει με αυτή την πρόσβαση, επειδή δεν γνώριζαν τίποτα. Μιλούσαμε για στιγμές και πώς τις συνδέουν με τις δικές του εμπειρίες.

Η ελπίδα μου είναι πως το κοινό, ό,τι σύνδεση κι αν κάνει με την ταινία να μην είναι κυριολεκτική αλλά να γίνει σύνδεση με τις δικές τους αναμνήσεις, με το δικό τους υποσυνείδητο. Γιατί στο τέλος η ανθρώπινη εμπειρία και το υποσυνείδητο είναι για όλους ένα και το αυτό. Με διαφορετικά χρώματα μεν, αλλά περνάμε τα ίδια πράγματα στη ζωή. Διαφέρουν οι ιστορίες, αλλά με τον ένα τρόπο ή τον άλλο τα πάντα μεταφράζονται. Σε διαφορετικές προβολές σε διαφορετικές χώρες άνθρωποι που συγκινήθηκαν με την ταινία μου μιλούσαν για διαφορετικά πράγματα. Η ταινία είναι σαν αυτή την κούπα, και το κοινό την γεμίζει με τις δικές τους εμπειρίες.

APARICIO: Η δυσκολότερη σκηνή μου ήταν ο ωκεανός. Νόμιζα πως θα ήταν εύκολο όταν ετοιμαζόμουν να την κάνω αλλά όταν είδα τα κύματα ένιωσα φόβο. Κι άλλο ένα πράγμα ήταν ότι μου είχε πει ο Alfonso πράγματα για να με προετοιμάσει, ότι θα έπρεπε να βουτήξω και να κάνω διάφορα πράγματα. Σε άλλες σκηνές δεν είχα ιδέα τι επρόκειτο να συμβεί και το ανακάλυπτα ακριβώς εκείνη τη στιγμή. Κι αυτό ήταν μια μεγάλη διαφορά, έκανε πιο δύσκολη για μένα τη σκηνή του ωκεανού.

DE TAVIRA: Για μένα, όταν η Sofia λέει στα παιδιά πως ο πατέρας δε θα έρθει σπίτι τα Χριστούγεννα. Ήταν μια πολύ μακρά λήψη, έπρεπε να έχω συναίσθηση του χρόνου που χρειαζόταν ο Alfonso για τη λήψη, αλλά επίσης να έχω το νου μου σε ό,τι θα έκαναν τα παιδιά -επειδή δεν ήταν ποτέ το ίδιο-, και επίσης να πω και όλο μου τον διάλογο δουλεύοντας με έναν παράγοντα απρόσμενου, και έχοντας στο νου μου τι έκανε η κάμερα. Ο Alfonso δεν ήθελε τα παιδιά να έχουν στο νου τους όλα αυτά ή να σκέφτονται τον χρόνο, οπότε μου έδωσε υπό μια έννοια την ευθύνη.

Κι είναι μια σκηνή που γυρίζαμε για δυο μέρες, και που επίσης ήθελε να έχω μια πολύ έντονη συναισθηματική αντίδραση πριν. Όμως πριν πει “action”, μου είπε “τώρα θέλω να το καταπιείς το συναίσθημα, δεν θέλω να το δω, μην μου το δείξεις… μην τολμήσεις να μου το δείξεις!”. Επειδή ο πόνος ήταν πάντα εκεί, αλλά η Sofia προσπαθούσε να μην τον δείχνει.

Το Μεξικό τότε και τώρα

Στο background της προσωπικής ιστορίας μιας γυναίκας και της οικογένειας την οποία φροντίζει, βρίσκεται μια κοινωνία εν βρασμώ. Το 1968, λίγο πριν τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, φοιτητικές διαμαρτυρίες που ζητούσαν δημοκρατική αναδιαμόρφωση της χώρας κατέληξαν στο αίμα καθώς τη 2α Οκτωβρίου μια σφαγή είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο δεκάδων -οι μάρτυρες μιλούν για εκατοντάδες- ανθρώπων.

Τα χρόνια που ακολούθησαν η Μεξικάνικη κυβέρνηση, με τη συνεργασία των ΗΠΑ, πήρε τα μέτρα της ώστε τέτοιες διαμαρτυρίες να μη συμβούν ξανά. Σχημάτισαν τους Halcones, ένα γκρουπ που στρατολογούσε νέους, κυρίως από πιο φτωχές γειτονιές, που μπορούσαν να περνάνε ως μαθητές ή σπουδαστές, ώστε να παρεισφρέουν στα πανεπιστήμια και σε γκρουπ διαμαρτυρίας. Η σύγκρουση δεν άργησε: Το ‘71 στη σφαγή του Corpus Christi -ή αλλιώς, El Halconazo- 120 άνθρωποι πέθαναν καθώς οι Halcones κυνήγησαν διαμαρτυρόμενυος φοιτητές μέχρι κι αυτούς που βρίσκονταν στο χειρουργικό τραπέζι του νοσοκομείου.

Το ‘Roma’ δεν αναφέρεται ευθέως σε τίποτα από όλα αυτά, όμως το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο είναι αυτό ακριβώς, με τις διαμαρτυρίες να βρίσκονται διαρκώς στο πίσω μέρος των όσων διαδραματίζονται στο φιλμ- ακριβώς όπως θα συνέβαινε με τις αναμνήσεις κάποιου παιδιού που ακόμα τότε δεν ήταν σε θέση να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω του.

***

CUARON: Τα πράγματα γίνονται χειρότερα στο Μεξικό, αλλά βλέπουμε πως δεν είναι μόνο στο Μεξικό. Όλος ο κόσμος πάει προς το χειρότερο. Η ταινία αφορά την ταξική ιεραρχία αλλά και επίσης τη σχέση ανάμεσα στην τάξη και τη φυλή. Κι δεν είναι κάτι συγκεκριμένα Μεξικάνικο. Βλέπεις και στις στις αναπτυγμένες χώρες. Στις ΗΠΑ είναι πολύ εμφανές επειδή μιλούν πολύ για αυτό. Αλλά και στην Ευρώπη, το πείραμα της πολυπολιτισμικότητας τεστάρεται τώρα, με το μεταναστευτικό φαινόμενο. Γίνεται πολύ εμφανές σε ποιών τα χέρια είναι ο πλούτος, ποιοι έχουν πέσει θύματα εξαπάτησης σε κάποιες κοινωνίες.

Εγώ δεν προσπάθησα ποτέ με την ταινία να κάνω μια πολιτική δήλωση ή μια δήλωση για τα φύλα ή για τις κοινωνικές τάξεις. Όλα αυτά είναι μέρος της παροδικής φύσης της ζωής. Αλλά η γνώμη μου, τα πράγματα γίνονται συνεχώς χειρότερα, με όλους αυτούς τους λαϊκιστές ηγέτες που ξεπετάγονται παντού σπέρνοντας μίσος.

APARICIO: Από την οπτική μου έχει αλλάξει πολύ, αλλά οι άνθρωποι ακόμα κατηγοριοποιούνται αναλόγως την κοινωνικής τους θέσης, πολιτιστικής, οικονομικής.

DE TAVIRA: Παλιά στο Μεξικό όταν μια οικογένεια αντιμετώπιζε διαζύγιο όλοι κατηγορούσαν τη γυναίκα. Θυμάμαι να το βιώνω αυτό με τη δική μου μητέρα. Αυτό έχει αλλάξει. Στο Μεξικό υπάρχουν πολλές οικογένειες όπου η γυναίκα είναι η κεφαλή, δουλεύει, μεγαλώνει τα παιδιά. Τα παιδιά τα μεγαλώνουν κυρίως γυναίκες.

CUARON: Οπωσδήποτε το El Halconazo είναι μια πληγή για τη χώρα, για τη συλλογική συνείδηση των μεξικάνων. Είναι μια πολύ πληγωμένη χώρα. Αλλά αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό συμβάν, γιατί 3 χρόνια πριν είχαμε τη σφαγή των μαθητών της 2ας Οκτωβρίου, επειδή οι μαθητές ζητούσαν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Αυτά τα συμβάντα ριζοσπαστικοποίησαν πολλούς τότε. Κι ακόμα και οι μετασχηματισμοί που βλέπουμε τώρα, ας ελπίσουμε τουλάχιστον πως είναι μετασχηματισμοί, είναι υπό μία έννοια παράγωγα όσων συνέβησαν τότε, σχεδόν 50 χρόνια πριν.

DE TAVIRA: Ήμασταν πολύ ενθουσιασμένοι όταν δείξαμε την ταινία εκεί, έπαιξε σε λίγες αίθουσες. Ελπίζω να νιώσουν το δώρο που έκανε με αγάπη ο Alfonso στη χώρα, και στους ανθρώπους που συνήθως μένουν αόρατοι σε αυτή τη χώρα.

3. Αληθινοί άνθρωποι, αληθινές αναμνήσεις

Καθώς όλη η ταινία αποτελεί μια άσκηση ανάμνησης για τον Cuaron, η εστίαση στην λεπτομέρεια και στην αυθεντικότητα ήταν βασικό ζητούμενο. Ο Cuaron, η Aparicio κι η de Tavira μίλησαν εκτενώς για το όλο που έπαιξαν στη δημιουργία του ‘Roma’ οι αληθινοί άνθρωποι στους οποίους βασίζεται κι οι αληθινές αναφορές του σκηνοθέτη.

***

CUARON: Ήταν σημαντικό για μένα να κάνω αυτή την ταινία επειδή είναι ένα από αυτά τα πράγματα για τα οποία πρέπει να κάνεις κάτι, ήταν μια στιγμή στη ζωή μου. Έχω παίξει με τη σκέψη στη διάρκεια των χρόνων, όλο αυτό τον καιρό, μεγαλώνοντας, γερνώντας, κοιτάς πίσω και συμβιβάζεσαι με τη ζωή σου, αλλά και τη σχέση σου με την χώρα σου, με την κοινωνία σου.

DE TAVIRA: Ως ηθοποιός παραδόθηκα απολύτως στον τρόπο που δούλευε ο Alfonso και στον τρόπο που έδινε τις αναμνήσεις του σε εμάς, όλα όσα σκεφτόταν ως παιδί, ό,τι πέρναγε η μητέρα του. Ήταν πραγματικά κάτι όμορφο και είμαι ευγνώμων επειδή μου επέτρεψε αυτό να δουλέψω και με τις δικές μου αναμνήσεις, οι οποίες άρχισαν να ξετυλίγονται απίστευτα μέρα με τη μέρα καθώς δουλεύαμε στην ταινία.

APARICIO: Γνώρισα τη γυναίκα πίσω από το ρόλο μου πριν αρχίσουμε το γύρισμα, με ηρέμησε, μου είπε πως είμαστε παρόμοιες σε πολλά πράγματα, και μου είπε ακόμα πως της θυμίζω και τον εαυτό της όταν ήταν νέα. Οπότε ακόμα κι όταν φοβόμουν αν θα μπορέσω να απεικονίσω ένα τόσο εκπληκτικό άτομο, με ηρέμησε, προσπάθησα να πάω κοντά στον χαρακτήρα ζώντας την σα να ήταν η δική μου ζωή.

CUARON: Ήθελα να κάνω μια ταινία για καταλάβω και να έρθω σε κατανόηση ως προς την αληθινή Cleo. Ήταν μια ευκαιρία που είχα, ήταν ένα φοβερό προνόμιο να μπορέσω να σκάψω βαθιά. Έγιναν ατελείωτες συζητήσεις για τις αναμνήσεις της και για τη ζωή της έξω από τη δική μου φούσκα. Και έπειτα, αυτή η γυναίκα συνδέθηκε στα αλήθεια με την βιολογική μου μητέρα, οπότε η ιστορία άρχισε να αφορά κι εκείνη λόγω αυτού. Αλλά δεν ήταν ποτέ μια απόπειρα να κάνω ένα ερωτικό γράμμα ή ένα homage σε οτιδήποτε. Θα ήταν εξωφρενικό να αποπειραθεί κανείς να φτιάξει μια ταινία σαν ‘ερωτικό γράμμα προς τις γυναίκες’, νομίζω πως πρέπει τα πάντα να έρχονται από μια προσωπική εμπειρία.

APARICIO: Ήταν πολύ δυνατή εμπειρία το να παίζω ένα αληθινό πρόσωπο, αλλά την ίδια στιγμή ένιωθα και φόβο επειδή ξέρω πόσα σημαίνει για τον Alfonso, και σκεφτόμουν πως ίσως να μη μπορέσω να πετύχω ό,τι περίμενε από εμένα.

DE TAVIRA: Προσπαθούσα να μην το σκέφτομαι καθόλου. Μιλήσαμε στην αρχή όπου ο Alfonso μου είπε πολλά για εκείνη, για τη ζωή της, και μετά μου είπε απλά να ξεχάσω τα πάντα και να εμπιστευθώ πως με διάλεξε για κάποιον λόγο, πως βρίσκεται μέσα μου. Οπότε σταμάτησα να σκέφτομαι ότι ήταν η μητέρα του και άρχισα να πιστεύω πως είχε πλέον να κάνει με εμένα, ή ίσως και με την δική μου μητέρα. Συνάντησα τη μητέρα του μια φορά, χαιρετηθήκαμε, ήταν η μέρα που γυρίζαμε τη σκηνή που η Sofia λέει στα παιδιά πως ο πατέρας δε θα έρθει σπίτι τα Χριστούγεννα. Οπότε ήταν κάτι πολύ σημαντικό για εκείνη, και ξέρω πως παρακολουθούσε.

CUARON: Δεν περίμενα το πόσο αίσθηση θα έκανε η ταινία σε εμένα και στη οικογένειά μου. Ήρθαν για επίσκεψη στο σετ και είχαν την ίδια αντίδραση με εμένα. Δεν είχαμε απλώς ανασκευάσει το εσωτερικό του σπιτιού, αλλά είχαμε φτιάξει και το εξωτερικό, ακόμα και τα ίδια αυτοκίνητα στο δρόμο απ’έξω. Ήταν το σπίτι μου. (*)

APARICIO: Ένιωσα πως ήταν κάτι πολύ ιδιαίτερο και για μένα γιατί όλα αυτά είναι πράγματα που πάντα συνέβαιναν και στο δικό μου σπίτι, με τη δική μου μητέρα και την αδερφή μου να υποστηρίζει τα μικρότερα αδέρφια της. Πάντα είχα την υποστήριξή τους.

DE TAVIRA: Θέλω να προσθέσω πως η μητέρα της επίσης δούλεψε ως οικιακή βοηθός κι αυτό είναι σημαντικό. Έχουμε όλες εμπειρίες με αυτές τις απίστευτες γυναίκες που άφηναν ακόμα και την κοινότητά τους ή την ίδια τους την οικογένεια για να έχουν δουλειά, και ζούσαν μαζί με κάποια άλλη οικογένεια, αγαπώντας τους σαν δική τους. Είναι ένα πολύ περίπλοκο πράγμα.

CUARON: Τα δωμάτια είναι γεμάτα πράγματα. Υπάρχει μια παλιά καρέκλα που ήταν στο σπίτι της γιαγιάς μου. Η κουζίνα, το σαλόνι, όλα είχαν πολλή από την αρχική διακόσμηση. Υπάρχει ένα πορτρέτο που υποτίθεται πως είναι η Sofia αλλά είναι στην πραγματικότητα η μητέρα μου. Πολλά από τα αντικείμενα στα παιδικά δωμάτια είναι πράγματα που είχαμε κρατήσει ή που αναπαράγαμε για την ταινία. Ακόμα κι ο Borras ο σκύλος είναι ίδιος με τον σκύλο που είχα ως παιδί, μέχρι και το όνομα. (*)

APARICIO: Υπήρχαν ακαθαρσίες σκύλου σε κάθε σκηνή, όποτε βγαίναμε στην αυλή ήταν εκεί!

DE TAVIRA: Δεν ήταν αληθινά βέβαια [γελάει]… αλλά ο Alfonso έπαιζε με το απρόσμενο και μας έβαζε συνέχεια πράγματα να ξεπεράσουμε, οπότε το έκανε και σε αυτή την περίπτωση. Θυμάμαι στη σκηνή που φεύγει ο πατέρας, είχε βάλει περισσότερες ακαθαρσίες, έβαζε όλο και περισσότερες, οπότε τα πάταγε εκείνος και θύμωνε περισσότερο σε εμένα, οπότε εγώ μετά ήμουν πιο θυμωμένη απέναντι στη Yalitza. Είναι σαν κάτι συμβολικό.

CUARON: Είναι μια ταινία για τη μνήμη αλλά η μνήμη μπορεί να υπάρξει μόνο από την οπτική του παρόντος, που ταξιδεύει στο παρελθόν και θυμάται. Δεν ήθελα να κάνω μια νοσταλγική ταινία, μια ταινία υποκειμενική που πάει στο παρελθόν, που πάει μέσα στην συναισθηματική εμπειρία των χαρακτήρων. Υποθέτω αυτή είναι η χολιγουντιανή προσέγγιση, πώς ήταν αυτή η σειρά το ‘Wonder Years’; Ή τo ‘Summer of ‘42’; Όλα αυτά. Εγώ ήθελα να κάνω μια ταινία που πάει στο παρελθόν από την οπτική του παρόντος. Γιατί αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια κατανόηση των πραγμάτων που έχουμε αυτή τη στιγμή. Και κατανόηση των πληγών μου. Μέρος αυτής της κατανόησης είναι η εξερεύνηση της περιόδου που άφησε οπωσδήποτε κάποιες τέτοιες πληγές. Και παράλληλα, την ίδια στιγμή, μια αφύπνιση, μια κατανόηση πως υπήρχε κάτι έξω από τη φούσκα μέσα στην οποία ζούσα.

DE TAVIRA: Ήμουν παιδί στα τέλη των ‘70s και στις αρχές των ‘80s. Όταν είδα την ταινία ένιωσα να σπάει η καρδιά μου απλά από το πώς θυμήθηκα όλα αυτά τα πράγματα που χάθηκαν για πάντα. Από τους πλανόδιους πωλητές παιχνιδιών μέχρι το πώς βλέπαμε ταινίες στο σινεμά, όπου τότε είχαμε μάλιστα διάλειμμα στη διάρκεια της προβολής. Είχαμε περισσότερους χώρους να περπατήσουμε στην πόλη, σήμερα υπάρχει περισσότερη κίνηση. Ο Alfonso κατασκεύασε ξανά κάτι που πραγματικά δεν υπάρχει πια.

Τίτλοι τέλους

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, από τα χέρια του φίλου και συνεργάτη του, Guillermo del Toro, ο Alfonso Cuaron έλαβε το Χρυσό Λέοντα του Φεστιβάλ Βενετίας. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο Cuaron, η Aparicio κι η de Tavira παρουσίασαν την ταινία στους θεατές του Φεστιβάλ. Για τους ίδιους τους συνετελεστές, αυτή η στιγμή ήταν η κορύφωση ενός μεγάλου δημιουργικού ταξιδιού.

Αλλά για το ‘Roma’, αυτή ήταν μόνο η αρχή.

***

APARICIO: Για μένα ήταν όλα μια έκπληξη, ήμασταν όλοι μαζί στη Βενετία όταν είδα την ταινία για πρώτη φορά. Στο τέλος έκλαιγα, με παρέσυρε η ιστορία αν και υπήρχαν κάποιες στιγμές που σκεφτόμουν “α ναι, ο σκύλος εδώ χοροπηδούσε επειδή τον φώναζαν” αλλά γενικά με εξέπληξε πόσο τέλειο ήταν το αποτέλεσμα στην οθόνη, χάρη στη σκληρή δουλειά όλων αυτών των ανθρώπων και χάρη στο πώς μιλάει για τη ζωή. Ξέχασα τελείως το γύρισμα τη στιγμή που βρέθηκα εκεί.

DE TAVIRA: Κι εγώ ένιωσα έκπληξη, γιατί όταν είχαμε το γύρισμα ο Alfonso δεν ήθελε καμία μας να δει τίποτα, ούτε τα dailies ή ακόμα και να σκεφτούμε τι κινήσεις κάνει η κάμερα. Οπότε πραγματικά δεν ήξερα με τι τρόπο έχει γυρίσει την ιστορία, γιατί δεν ήθελε ποτέ να σκεφτούμε ότι η κάμερα είναι εκεί, να μην το σκεφτόμαστε καθόλου. Μπορεί σε μια σκηνή να φαίνεται απλώς η πλάτη σας μας έλεγε, μην το σκέφτεστε. Ήταν εκπληκτική η ταινία, και τη δεύτερη φορά μπόρεσα να εκτιμήσω πόσα επίπεδα είχε. Την πρώτη φορά απλά ήμουν συναισθηματικά φορτισμένη. Και κατάλαβα γιατί μου ζητούσε διαρκώς να κρύβω τα συναισθήματά μου. Όταν την είδα κατάλαβα το γιατί.

CUARON: H ταινία τελειώνει με το ‘Shanti Shanti Shanti’, που είναι ένας συνηθισμένος τρόπος στα σανσκριτικά να τελειώνεις τις προσευχές, είναι για την ειρήνη. Τελικά, υπάρχει η ζωή, υπάρχει ο θάνατος και υπάρχουν όλα όσα βρίσκονται ενδιάμεσα που είναι χωρίς νόημα. Το μόνο πράγμα που δίνει κάποια έννοια σε αυτή τη δίχως νόημα ζωή είναι οι δεσμοί στοργής με άλλους ανθρώπους. Στο τέλος αυτοί οι δεσμοί είναι που μπορούν να δημιουργήσουν μια κάποια ειρήνη. Το ‘Shanti’ είναι μια λαχτάρα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Shanti θα πει ειρήνη.

***

Credit κεντρικής φωτογραφίας: Σύνθεση Netflix, AP Photo/Kirsty Wigglesworth. Credit φωτογραφιών: [Μεξικό] Διαδηλωτής ψεκάζει μήνυμα διαμαρτυρίας για τους 43 αγνοούμενους μαθητές στη διάρκεια πορείας για την επέτειο του El Halconazo το 2015. (AP Photo/Marco Ugarte) [Βενετία] Marina de Tavira, Alfonso Cuaron και Yalitza Aparicio παρουσιάζουν το ‘Roma’ στο 75ο Φεστιβάλ Βενετίας. (Joel C Ryan/Invision/AP) [Stills] Netflix.

(*)Επιλεγμένες ατάκες του Alfonso Cuaron σημειωμένες με αστερίσκο προέρχονται από τις σημειώσεις παραγωγής.

Info: Το ‘Roma’ (‘Ρόμα’) streamάρει στο Netflix την Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου και κυκλοφορεί σε επιλεγμένες αίθουσες την Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου. Οι συνεντεύξεις έγιναν στο πλαίσιο του BFI London Film Festival τον Οκτώβριο του ‘18.