Andrea Arnold: «Για ποιο λόγο νομίζουν οι άνθρωποι ότι δεν είναι ζώα;»

Μετά τον παραδοσιακό βρετανικό ρεαλισμό του Fish Tank μεταπήδησε σε μια εντυπωσιακή διασκευή του Ανεμοδαρμένα Ύψη κι από εκεί έπειτα ταξίδεψε το αμερικάνικο τοπίο με την αισθητική επιθετικότητα του American Honey. Κι αν αυτά δεν σχημάτιζαν ήδη μια απρόσμενη πορεία, αυτό που ακολούθησε ήταν τηλεόραση, με την Arnold να αναλαμβάνει να σκηνοθετήσει τη 2η σεζόν του Big Little Lies.

(Μια πονεμένη κάπως ιστορία: Η Arnold παρέδωσε ένα cut στους παραγωγούς αλλά σύμφωνα με όλα τα ρεπορτάζ, το τελικό προϊόν δεν έχει καμία σχέση με αυτό που είχε η ίδια σκηνοθετήσει. Όταν αναφέρω τη σειρά γελάει και μου λέει πως «παρέδωσα το director’s cut μου και μετά το παράλλαξαν πολύ, οπότε θα κόστιζε πολύ χρήμα για να ανασυσταθεί η δική μου εκδοχή». Τονίζει πως έμαθε πολλά πράγματα δουλεύοντας σε αυτή την παραγωγή αλλά δεν προσποιείται πως είναι ΟΚ με αυτό που τελικά κατέληξε στις οθόνες μας: «Well, εμένα μου άρεσε πολύ το cut μου!», λέει γελώντας.)

Παράλληλα με τις τηλεοπτικές της περιπέτειες, η Arnold δούλευε άλλο ένα πρότζεκτ, που μάλλον βρίσκεται στο άλλο δημιουργικό άκρο. Στο Cow, που γυριζόταν για περίπου 30 μέρες τον χρόνο επί 4 χρόνια, ακολουθεί ολόκληρη τη ζωή μιας αγελάδας σε μια βιομηχανική μονάδα στην επαρχιακή Αγγλία, η οποία είναι έτοιμη να γεννήσει. Όμως δεν είναι ένα συνηθισμένο ντοκιμαντέρ αυτό: Η αφήγηση ποτέ δεν σπάει, ποτέ δεν φεύγει πάνω από το ζώο. Δεν έχουμε λόγια, δεν έχουμε ανθρώπους να εξηγούν τι βλέπουμε. Η κάμερα είναι διαρκώς κολλημένη πάνω στην Luma, την αγελάδα, σχεδόν κάνοντάς μας να αντιληφθούμε τον κόσμο που εκείνη βιώνει.

Τι μπορεί να συνδέει όλα αυτά τα πρότζεκτ μεταξύ τους; Σύμφωνα με την Arnold, είναι η σύνδεσή της με την φύση, που με τον ένα τρόπο ή τον άλλο βρίσκει πάντα το δρόμο μέσα στο έργο και τις ιστορίες της, όσο διαφορετικές κι αν είναι μεταξύ τους. Από εκεί ξεκινάει κι εκεί καταλήγει η κουβέντα μας, που έγινε πριν λίγες μέρες μέσω Zoom.

H Andrea Arnold με την πρωταγωνίστρια Sasha Lane, στην πρεμιέρα του American Honey στο Φεστιβάλ Λονδίνου το 2016. / Grant Pollard/Invision/AP

***

Έχεις κάνει σειρές στην τηλεόραση σαν το Big Little Lies, έχεις κάνει κοινωνικά δράματα, έχεις κάνει το American Honey, διασκευές σαν τα Ανεμοδαρμένα Ύψη, και τώρα ένα ντοκιμαντέρ με σχεδόν νεορεαλιστικούς όρους. Βλέπεις στοιχεία που ενώνουν αυτές τις ταινίες; Πάντα ας πούμε συναντάμε την εκμετάλλευση ως θεματική στη δουλειά σου, αλλά εσύ σκέφτεσαι με αυτούς τους όρους;

Όχι, όχι. Ξέρω ότι άλλοι το κάνουν, αλλά εγώ κάθε φορά που κάνω μια ταινία δεν ξέρω, συνήθως κάτι με τραβάει, μια εικόνα ή κάτι τέτοιο. Και μετά προσπαθώ να το ξετυλίξω, προσπαθώ να καταλάβω γιατί θέλω να το κάνω. Όταν αρχίζω να γράφω, τότε πράγματα βγαίνουν. Ειλικρινά, δεν σκέφτομαι ποτέ πως θα κάνω ένα φιλμ και θα είναι έτσι, και θα έχει αυτή τη θεματική. Κάθε φορά είναι αποτέλεσμα εμμονής με ένα συγκεκριμένο πράγμα, κι απλά ορμάω. Οι κοινές θεματικές είναι κάτι το ασυνείδητο.

Όποτε με ρωτάνε για θεματικές λέω πάντα, «δεν ξέρω, εσύ πες μου!». [γελάμε] Δεν τα αναλύω έτσι. Αυτό μου μοιάζει σα να στέκομαι έξω από τα έργα, από πάνω τους, να τα κοιτάω προσπαθώντας να τα κατανόησω. Ενώ εγώ είμαι πάντα στο μέσον, εκεί, στη βρωμιά, σκάβω. Δεν έχω τέτοια οπτική.

Κάθε φορά που ξεκινάω σκέφτομαι πάντα ότι δεν ξέρω τι σκατά κάνω! Όταν μου ζητάνε άνθρωποι να μιλήσω, σε ομιλίες, σε Q&A, σε masterclass… αναρωτιέμαι πάντα γιατί το ζητάνε από μένα! Δεν ξέρω, κάθε φορά που ξεκινάω νιώθω σαν αληθινός πρωτάρης. Ειδικά όταν μου ζητούν να μιλήσω για τη διαδικασία συγγραφής σεναρίου, λέω «Μη ρωτάς εμένα, πραγματικά δεν ξέρω!» Δεν υπάρχει μεγάλο πλάνο ή μεγάλη εικόνα. Κάθε φιλμ μοιάζει με μυστήριο που πρέπει να λύσω, και νιώθω πως δεν έχω ιδέα τι κάνω.

Είμαι τώρα στο μέσον ενός νέου πρότζεκτ και είναι τελείως μυστήριο για μένα. Νομίζω έχει να κάνει με τον πατέρα μου, μάλλον, αλλά δεν ξέρω στα αλήθεια, απλά σκάβω τριγύρω, δεν ξέρω τι διάολο κάνω.

Ανεμοδαρμένα Ύψη

Ανέφερες εικόνες, και νιώθω πως οι συγκεκριμένες εικόνες είναι μεγάλος μέρος της δουλειάς σου, κάθε φιλμ σου μπορώ να το συνδέσω με εντυπωσιακές, μεμονωμένες εικόνες. Ήταν μια εικόνα από την οποία ξεκίνησε κι η Αγελάδα;

Όχι τόσο πολύ. Τα δράματα έχουν πάντα μια εικόνα και μου έρχονται ότνα προσπαθώ να ξετυλίξω κάτι. Το φιλμ που γράφω τώρα, η εικόνα μου είναι ένας άντρας που στέκεται στην οροφή μιας σειράς κτιρίως, γυμνός. Ένας ψηλός και λεπτός άντρας… μη με ρωτήσεις τι διάολο είναι αυτό, δεν έχω ιδέα. Αλλά έτσι ξεκινάω. Λέω, Ποιος είναι ο άντρας; Γιατί είναι γυμνός; Γιατί είναι πάντα σε διαμερίσματα; Πού είναι τα διαμερίσματα; Τι είδους άνθρωπος είναι αυτός; Κάνω ερωτήσεις στον εαυτό μου και το λύνω σαν παζλ.

Αλλά με την Αγελάδα όχι τόσο πολύ. Υποθέτω επειδή… [σκέφτεται] όταν διαλέγω μια εικόνα από το φιλμ για να δείξω στους ανθρώπους, πάντα διαλέγω μια εικόνα της αγελάδας να κοιτάει προς εμάς. Να συνδέεται μαζί μας. Με έναν τρόπο, ίσως επειδή είναι ντοκιμαντέρ, οι εικόνες ήρθαν κάνοντάς το, επειδή μπήκα σε αυτό με τελείως ανοιχτό μυαλό.

Με έναν τρόμο η ίδια η Luma έσπρωξε τον εαυτό της μπροστά. Επειδή ήμασταν εκεί όταν φιλμάραμε και επέτρεψα σε ό,τι συνέβη να συμβεί, όλες οι εικόνες που διάλεξα έχουν ενδιαφέρον γιατί μετά συνειδητοποιείς τελικά τι μετράει για σένα από όλη αυτή την ιστορία. Βγήκε δηλαδή μέσα από την κατασκευή. Αυτή τη φορά οι εικόνες διάλεξαν εμένα.

Ήθελα να σταθώ σε αυτό, στο αν είχες συγκεκριμένη προσέγγιση από πριν. Είναι ένα πολύ σκληρά όμορφο ντοκιμαντέρ και μοιάζει πολύ δύσκολο σαν διαδικασία. Και συναισθηματικά και τεχνικά. Η διαδικασία ήταν εκεί εξαρχής;

Αυτό που ήξερα από πριν ήταν ότι ήθελα να ακολουθήσω ένα ζώο. Αυτό ήταν. Και πώς να το κάνω αυτό; Συνειδητοποίησα ότι τα μάτια της ήταν τρομερά σημαντικά και πως πρέπει να μείνουμε κοντά στο κεφάλι της, ήταν τεράστιας σημασίας. Το να την ακολουθήσουμε δηλαδή. Προσπαθούσα να δω κατά πόσο έχει συναίσθηση ως ον και συνειδητοποίησα πως ο τρόπος να το δω αυτό είναι μέσα από το βλέμμα της.

Προσπαθούσα να σου μεταδώσω κάτι που δεν μπορείς να δεις. Αν αυτό βγάζει νόημα. Να σου δείξω πως είναι ένα ον που είναι περισσότερο από κρέας και κόκαλα. Είναι και σκέψεις, και αισθήματα, και επιθυμίες. Έχει τόσα πράγματα που συμβαίνουν μέσα της.

Δε μπορούσαμε φυσικά να μπούμε στο κεφάλι της και δε θα προσπαθούσα καν. Γιατί πώς θα μπορούσα; Δεν έχω ιδέα τι σκέφτεται ένα ζώο. Δεν έχουμε ιδέα καν τι σκεφτόμαστε εμείς μεταξύ μας ως άνθρωποι, οπότε πού να ξέρουμε τι διάολο σκέφτεται μια αγελάδα; Αλλά παρατηρώντας την, και την συμπεριφορά της και το πώς αντιδρούσε στον κόσμο, και πώς συμπεριφοερόταν, ακολουθώντας τα μάτια της, το κεφάλι της, ήταν ένας τρόπος για εμάς να φανταστούμε. Σε κοιτάει, αποστρέφει το βλέμμα… Δεν ξέρω ακριβώς να σου πω τι σκέφτεται, αλλά αν παρατηρείς προσεκτικά, μπορείς να φανταστείς. Οπότε ήταν πολύ σημαντικό να παραμείνουμε με τα μάτια και το κεφάλι. Με το βλέμμα.

Κι η Magda [σσ. Kowalczyk, η διευθύντρια φωτογραφίας] χωνόταν μέσα παντού, εκεί με το κοπάδι, προσπαθώντας να φιλμάρει τη Luma ακόμα και εν μέσω όλων των πραγμάτων. Ακόμα και στη διάρκεια του milking. Της αξίζει μετάλλιο!

Ακούγεται σαν μια απίστευτα δύσκολη δουλειά που ζητά πολλή αφοσίωση, ποιο ήταν εξαρχής το ενδιαφέρον για σένα; Που σε έκανε να θες να περάσεις τόσα χρόνια ετοιμάζοντας αυτό το πρότζεκτ;

Υποθέτω μάλλον επειδή είχα τη διάθεση να σου δείξω πως… και πάντα θέλω να το ελπίζω αυτό, ότι μπορούμε όλοι να καταλάβουμε αλλήλους και τον κόσμο καλύτερα. Κι αναρωτήθηκα, αν κάνω ένα φιλμ για το υποσυνείδητο ενός ζώου, αν θα μεταδώσει περισσότερη ενσυναίσθηση και μια στάση ηθικής. Δεν ήξερα αν θα δούλευε, αλλά πίστευα ότι μπορεί και να τα κατάφερνα. Γιατί έχω μια πολύ καλή σχέση με τη φύση από όταν ήμουν παιδί, πάντα πολύ δυνατή σύνδεση, και πάντα την ένιωθα.

Κι υποθέτω πάντα προσπαθούσα στις ταινίες μου να δείξω τι ένιωθα. Γιατί μπορώ να καταλάβω ότι άλλοι άνθρωποι δεν νιώθουν απαραιτήτως έτσι. Μπορώ να καταλάβω όταν άλλοι άνθρωποι δεν νιώθουν όπως εγώ κι αναρωτιόμουν αν μπορώ να κάνω κάτι, να τους δείξω κάτι, που ίσως βοηθήσει ανθρώπους να εμπλακούν περισσότερο ή να δουν κάτι στον κόσμο όπως το βλέπω εγώ.

American Honey

Ακόμα και μέσα από άλλες ταινίες σου που δεν είναι εμφανώς για τη φύση, μπορώ να το διακρίνω αυτό που λες. Μου έρχονται εικόνες από τo American Honey ας πούμε, είναι μια ταινία που έχει τόσο πολύ να κάνει με ανθρώπους που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους–

Ναι, ως παιδί μεγάλωσα σε ένα πολύ άγριο σπιτικό. Η μάνα κι ο πατέρας μου ήταν πολύ νέοι και δεν υπήρχε πολλή επίβλεψη, οπότε ήμουν έξω πολύ. Κι επίσης ήταν πραγματικά άγριο σπιτικό! Οπότε εφγρυπνούσα από μικρή, έγινα καλή στο να παρατηρώ. Και κάπως θυμάμαι όταν έβγαινα έξω, έβρισκα άνεση στο να είμαι έξω, σε έναν άγριο, ελεύθερο χώρο γύρω από εκεί που ζούσα. Απλά να πάω έξω και να αράξω. Ήταν σχεδόν ένας τρόπος του να ερμηνεύω πώς νιώθω.

Κάποιες φορές απλά κοίταγα το ένα πράγματα, κοίταγα το άλλο, κι αυτό με έκανε να αισθανθώ πράγματα. Πάντα ένιωθα ασφάλεια και ηρεμία στη φύση. Οπότε η σχέση μου με τη φύση απλώς βρήκε το δρόμο της μες στη δουλειά μου. Απλά έβγαζε νόημα για μένα, ήταν εκεί από όταν ήμουν μικρή, ήταν κομμάτι της ζωής μου. Όταν άρχισα να γράφω απλά βγήκε φυσικά.

Κάποιες φορές δεν θέλω να το κάνω, κιόλας. Θυμάμαι όταν έγραφα το Fish Tank έγραψα για ένα άλογο στην αρχή, και θυμάμαι να σκέφτομαι Γιατί είμαι τόσο δραματική και βάζω ένα άλογο μέσα εκεί; Είναι τόσο δραματικό, γιατί είσαι τόσο δραματική;;. Εκεί που μεγάλωσα είχε πολλά άγρια άλογα, πολλά traveler pony, και συναντούσα πολλά ως παιδί. Αλλά και πάλι θυμάμαι να σκέφτομαι Μην είσαι τόσο δραματική και βάλεις άλογο εκεί, είσαι τόσο over the top! [γελάει]

Οπότε το έβγαζα. Αλλά το άλογο συνεχώς έγραφε ξανά τον εαυτό του μέσα στη σκηνή, απλά δεν με άφηνε να μην το βάλω μέσα. Οπότε απλά το άφησα εκεί στο τέλος, γιατί σκέφτηκα πως ΟΚ, αυτό το άλογο θέλει οπωσδήποτε να είναι εκεί. Πρέπει να το αφήσω ήσυχο. Μετά στο μοντάζ το ονειρευόμουν, και σκεφτόμουν τι διάολο συμβαίνει τελικά με αυτό το άλογο; Γκούγκλαρα άλογα και ψυχολογία, έψαξα φροΫδικές ερμηνείες και διάβασα ότι τα άλογα εκπροσωπούν τη σεξουαλικότητα κι επίσης τη σκοτεινή πλευρά του πατέρα. Κι είπα… wow, δεν είναι τρομερό; Γιατί το άλογο στην αρχή είναι πραγματικά άγριο και αστήρικτο, και στο τέλος πεθαίνει.

Fish Tank

Είναι τρομερό πράγμα το ασυνείδητο. Υποθέτω ο τρόπος μου να ερμηνεύω πολλά πράγματα έχει να κάνει με τη φύση, επειδή είναι μεγάλο μέρος της ζωής μου και κάτι με το οποίο είχα πάντα σύνδεση. Ποτέ δεν ένιωθα πως είμαι κάτι ξεχωριστό από τη φύση.

Άκουγα κάτι στο ράδιο τις προάλλες, όπου μιλούσαν για την επαρχία σα να ήταν ένας περίεργος χώρος, και σκέφτομαι, για ποιο λόγο οι άνθρωποι νομίζουν πως δεν είναι ζώα; Είμαστε ζώα, έχουμε την ικανότητα σκέψης καθώς και να κάνουμε τρομερά πράγματα, ικανότητα να σκεφτόμαστε για να πάρουμε αποφάσεις και να δράσουμε, κάτι που μας κάνει διαφορετικούς από πολλά ζώα – αλλά την ίδια στιγμή είμαστε ζώα. Έχουμε ζωικά ένστικτα κι είμαστε εντελώς συνδεδεμένοι με τον κόσμο μας.

Πίνουμε νερό, τρώμε πράγματα που φυτρώνουν, τρώμε άλλα ζώα, αναπνέουμε αέρα, χρησιμοποιούμε ξύλο, τα πάντα έρχονται από τον κόσμο γύρω μας. Γιατί νομίζουμε ότι είμαστε με κάποιο τρόπο διαχωρισμένοι από τη φύση; Δεν είμαστε! Είμαστε μέρος του κόσμου, είμαστε συνδεδεμένοι σε έναν τεράστιο βαθμό. Αλλά περιέργως, νομίζουμε ότι δεν είμαστε.

Νιώθω πως κάθε απάνθρωπο πράγμα που συμβαίνει στον κόσμο μας, πιστεύω πως μας επηρεάζει όλους σε κάποιο βαθύτερο επίπεδο, όλοι το νιώθουμε. Πάντα έτσι αισθανόμουν, δεν χρειαζόμουν κανείς να μου τα πει. Απλά έτσι ένιωθα. Κι υποθέτω το Cow είναι μια απόπειρα να δημιουργήσω κάτι που ένιωθα για πολύ καιρό.

Ευχαριστώ πολύ για την απάντηση και για τη συζήτηση! Aνυπομονώ για ό,τι άλλο κάνεις μετά. Είμαι περίεργος τι θα είναι αυτή η εικόνα του άντρα–

Του γυμνού, στην οροφή, ε; Ναι. Κι εγώ!

*Το Cow (Αγελάδα) προβάλλεται στις αίθουσες από το Cinobo.