Μια ερωτική ιστορία φαντασμάτων στοιχειώνει το Netflix

Μες στον τυφώνα οσκαρικών αριστουργημάτων που κατακλύζουν τις αίθουσες και το Netflix (με μια μόλις βδομάδα διαφορά!) αυτή την περίοδο, θα είναι πολύ εύκολο να περάσει απαρατήρη μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς.

Ναι, μια από τις αληθινά καλύτερες ταινίες της χρονιάς κάνει πρεμιέρα αυτή τη βδομάδα, όχι στις αίθουσες με τις -δικαιολογημένες- τυμπανοκρουσίες που συνοδεύουν τον «Ιρλανδό» και την «Ιστορία Γάμου» και σίγουρα όχι με τις οσκαρικές τους βλέψεις. Όμως φέρνει κι αυτή η ταινία τις δικές της κερδισμένες δάφνες και, ακόμα σημαντικότερα, τη δική της μοναδική, ξεχωριστή οπτική. Λέει μια ιστορία με τρόπο μοναδικό, συνδέοντας τοπικές δοξασίες με κάτι από την ιστορία της Πηνελόπης και του Οδυσσέα.

Το «Atlantics», που έκανε πρεμιέρα αυτή τη βδομάδα μόνο στην πλατφόρμα του Netflix (δεν θα το δούμε δυστυχώς σε αίθουσες), προβλήθηκε πρώτη φορά στις Κάννες, γράφοντας τη δική του ιστορία: Ήταν η πρώτη ταινία από μαύρη γυναίκα σκηνοθέτη στο Διαγωνιστικό του Φεστιβάλ. Επιπλέον, πρόκειται για ντεμπούτο, όντας η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Μάτι Ντίοπ. Η επιτροπή, μες στα γενικότερα εξαιρετικά βραβεία που έδωσε (Πρόεδρος ήταν ο Ινιάριτου, μέλος μεταξύ άλλων και ο Λάνθιμος), τόλμησε κι έδωσε σε αυτό το πανέμορφο, στοιχειωτικό ντεμπούτο, το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, κάτι σαν το ασημένιο μετάλλιο ας πούμε.

H Μάτι Ντίοπ παραλαμβάνει το βραβείο στις Κάννες από τον Σιλβέστερ Σταλόνε (Vianney Le Caer/Invision/AP)

Ήδη από την πρεμιέρα του φιλμ, είχαμε μαγευτεί. Έγραφα την επόμενη μέρα, στην ανταπόκριση από τις Κάννες:

Νωρίτερα, το απόγευμα, η Μάτι Ντιόπ (ηθοποιός στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο) έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα με ταινία στο Διαγωνιστικό των Καννών. Η Γαλλο-σενεγαλέζικη ταινία “Atlantics” ξεκινά με μια ιστορία έρωτα και βίαιου χωρισμού, διαδραματιζόμενη σε ένα Ντακάρ βουτηγμένο στο νέφος, την ομίχλη, καδραρισμένο από μακριά από τη Ντιόπ σαν περίπου ένα θαλάσσιο βασίλειο σε παρακμή.

Ένας τεράστιος, φουτουριστικός πύργος χτίζεται στην άκρη της πόλης από εργάτες που παραμένουν για καιρό απλήρωτοι, μέχρι που μια μέρα στην απόγνωση, αποχωρούν για την Ισπανία σε αναζήτηση άλλων ευκαιριών. Ανάμεσά τους ο Σουλεϊμάν, τον οποίο έχει ερωτευτεί η νεαρή Άντα, που όμως είναι λογοδοσμένη στον πλούσιο Ομάρ. Όταν ο Σουλεϊμάν φεύγει δίχως αντίο, η Άντα πέφτει σε κατάθλιψη, αναζητώντας την ταυτότητά της σε ένα κόσμο φτιαγμένο για να περιορίζει τις νέες γυναίκες, τις ευκαιρίες τους, την κατεύθυνσή τους, τις επιλογές τους.

«Ένιωσα πως ήταν απαραίτητο εκείνη τη στιγμή να χρησιμοποιήσω τα εργαλεία του σινεμά εναντίον της μαζικής μιντιακής συμπεριφοράς απέναντι στη μετανάστευση».

Η Ντιόπ χτίζει ένα ολόδικό της σύμπαν, με τη βοήθεια μιας απίστευτης διεύθυνσης φωτογραφίας (από την Κλερ Ματόν, που ανάμεσα σε αυτό και το «Πορτρέτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται» είχε ένα MVP-επιπέδου 2019), που αποδίδει ένα φαινομενικά κλασικής σύλληψης στόρι ως μια ανατριχιαστική ιστορία φαντασμάτων για χαμένους έρωτες σε αποπνικτικές κοινωνίες. Η θάλασσα, τεράστια, δίχως όρια, απειλητική, βρίσκεται παρούσα σε κάθε χιλιοστό του φιλμ, είτε στο περιθώριο της εικόνας, είτε ως ήχος στα αυτιά μας, είτε ως background κάποιας βαθιάς εξομολόγησης. Η ατμόσφαιρα είναι πυκνή, γεμάτη απόκοσμη υγρασία. Και στο μέσον αυτού του παρηκμασμένου φουτουριστικού βασιλείου, η Άντα αναρωτιέται αν ο Σουλεϊμάν έχει γυρίσει κρυφά κοντά της, όπως υποπτεύεται η αστυνομία μετά από μια πράξη εμπρησμού.

Η ταινία σταδιακά μετατοπίζεται προς το μεταφυσικό με τρόπους ανατριχαστικούς και συγκινητικούς, κι αν το σενάριο σίγουρα χωρούσε σφίξιμο σε σημεία και μια κάποια καθαρότητα σε στιγμές-κλειδιά της 3ης πράξης, ο τρόπος που μπλέκει η Ντιόπ συναίσθημα, ταυτότητα, μεταφυσικά στοιχεία και ταξικό αδιέξοδο κάνει αυτή την -στην ουσία- ιστορία φαντασμάτων ένα οπτικά εντυπωσιακό και αναμφίβολα συγγενικό προς το σινεμά της Κλερ Ντενί φιλμικό ποίημα. Μπορεί εύκολα να δει κανείς σημεία βελτίωσης, όμως πρόκειται για μια νέα δημιουργό που έχει ιδέες- οπτικές, ρυθμικές, θεματικές.

Μετά την πρεμιέρα, έχοντας λατρέψει το φιλμ αναζήτησα τη σκηνοθέτη για να μάθω περισσότερα για τη δημιουργία του φιλμ. Μίλησε για αυτή την εξερεύνηση, για το πώς το φιλμ είναι κατά κάποιο τρόπο η Οδύσσεια της Πηνελόπης.

Μου είπε για τη σχέση της με το Ντακάρ, όπου διαδραματίζεται η ταινία: «Πάντα ζούσα στο Παρίσι αλλά διατηρούσα κοντινό δεσμό με το Ντακάρ. Δεν πήγα εκεί από τα 13 ως τα 23 μου αλλά όταν αποφάσισα να γίνω σκηνοθέτης έκανα το πρώτο μικρού μήκους μου με φίλους μου στο Παρίσι όμως μετά αφότου έπαιξα και για την Κλερ Ντενί [σσ. Στο “35 Rhums” όπου η Ντιόπ πρωταγωνιστούσε] αυτό ενίσχυσε την επιθυμία μου να γίνω σκηνοθέτης. Και για κάποιο λόγο που δεν συνειδητοποίησα τότε, ένιωσα πως έπρεπε να ριζώσω το σινεμά μου στο Ντακάρ, παρά στο Παρίσι. Ίσως όλος ο χρόνος που πέρασα μακριά να έθρεψε την ανάγκη μου να πάω εκεί πίσω. Ίσως επειδή η αφρικάνικη προέλευσή μου και η κινηματογραφική μου προέλευση είναι πολύ συνδεδεμένες.»

Για τη σημασία του ωκεανού στο φιλμ και για την οικονομική κρίση: «To 2009 όταν επέστρεψα στο Ντακάρ κι άρχισα να κάνω ταινίες εκεί, έφτασα στη μέση μιας κρίσης. Πολλά αγόρια δραπέτευαν από τη χώρα για οικονομικούς λόγους και πέρναγαν τη θάλασσα για να φτάσουν στην Ισπανία για ένα καλύτερο μέλλον. Οπότε ο ωκεανός εκείνη τη στιγμή ήταν αυτό που βρισκόταν ανάμεσα στην απεγνωσμένη κατάσταση αυτής της νεότητας και σε μια μελλοντική προβολή, μια πιθανότητα. Άρχισα να βλέπω τον ωκεανό ως ένα δάσος που κατάπινε τη νεότητα της χώρας.»

«Άρχισα να βλέπω τον ωκεανό ως ένα δάσος που κατάπινε τη νεότητα της χώρας. Αν είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τον ωκεανό αυτό λέει πολλά για την απόγνωση της κατάστασής σου».

«Άρχισα να κοιτάω την οικονομική πραγματικότητα με το φίλτρο της δημιουργικής μου ευαισθησίας κι ένιωσα πως υπήρχε μια διάσταση φαντασμάτων εκεί. Ήταν αδύνατον να κοιτάω τον ωκεανό χωρίς να σκέφτομαι τα νεαρά αγόρια που εξαφανίστηκαν μέσα του. Δε μπορούσα να συμβιβάσω τη λογική μου με αυτό το γεγονός, με την πράξη του να αντιμετωπίζεις τον ωκεανό. Ίσως επειδή τον φοβάμαι, τον βλέπω σαν ένα άλλο πλανήτη. Αλλά λέει πολλά για την πραγματικότητα από την οποία θες να αποδράσεις. Αν είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τον ωκεανό αυτό λέει πολλά για την απόγνωση της κατάστασής σου.»

Για την Πηνελόπη και τον Οδυσσέα: «Χρησιμοποίησα ως βάση τις φιγούρες του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, ήθελα να εξερευνήσω την Οδύσσεια της Πηνελόπης σε αυτή τη γη, να δείξω όλες τις προκλήσεις που η Άντα έπρεπε να αντιμετωπίσει. Η εξαφάνιση του Σουλεϊμάν δίνει μια νέα διάσταση στη ζωή της Άντα. Η ιστορία του κοριτσιού ξεκινάει με την εξαφάνιση του αγοριού. Είναι ο τρόπος μου να δώσω σημασία στα αγόρια χωρίς τα οποία δε θα υπήρχε αυτή η ιστορία. Μέσα από την εξαφάνισή τους βρίσκω τον τρόπο να δηλώσω την παρουσία τους. Παράλληλα με ενδιέφερε το ταξίδι αυτού του κοριτσιού και η σταδιακή απελευθέρωσή της από το κυνήγι, από την εμμονή. Είναι λίγο σαν τελετουργικό.»

Για το σινεμά ως πολιτικό εργαλείο: «Ο Ατλαντικός Ωκεανός ως τάφος δεν είναι μια ιδέα πρόσφατη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ήταν δύσκολο να μην το συνδέσω με το δουλεμπόριο ή με την αποικιοκρατία, όπου βάρκες έρχονταν από τις ακτές της Γαλλίας στο Ντακάρ. Οι ιστορίες αυτές έχουν τις ίδιες ρίζες. Ακόμα κι αν υπάρχουν τα κίνητρα του κάθε ατόμου, αυτό που έκανα στο “Atlantics” είναι να φιλμάρω την ιστορία ενός ατόμου μόνο. Ένιωσα πως ήταν απαραίτητο εκείνη τη στιγμή να χρησιμοποιήσω τα εργαλεία του σινεμά εναντίον της μαζικής μιντιακής συμπεριφοράς απέναντι στη μετανάστευση. Κάθε ιστορία, κάθε κίνητρο διαφέρει.»

«Εγώ γεννήθηκα το ‘92 και η Αραβική Άνοιξη ήταν η πρώτη επανάσταση στην οποία ήμουν μάρτυρας, κι είναι κάτι που είχε επίδραση στο πώς προσεγγίζω το σινεμά. Μου υπενθύμισε πως το σινεμά μου θα πρέπει να είναι σε αυτή την πλευρά. Οι νέοι βγαίνουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για αυτό που έχουν ανάγκη και το το σινεμά μου είναι αναγκαίο να επηρεαστεί από αυτή τη ζωτικότητα.»

Διαβάστε ολόκληρη την αποκλειστική συνέντευξη στο Ladylike.

*Το «Atlantics» streamάρει στο Netflix. Η ταινία τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο 72ο Φεστιβάλ Καννών. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια του Φεστιβάλ.

KI ΑΛΛΕΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΣΤΟ NETFLIX

Πέντε σκέψεις μετά το συνταρακτικό «Irishman»

To «Marriage Story» είναι ένα από αυτά τα ενήλικα δράματα που δεν γυρίζονται πια

Πώς μπορει το «Marriage Story» να γράψει οσκαρικη ιστορία

***

Class of ’99: Το αφιέρωμά μας στο θρυλικό σινεμά του 1999 ολοκληρώνεται στο νέο επεισόδιο του POP για τις Δύσκολες Ώρες, με τις 35 ταινίες που διαμόρφωσαν την καλύτερη χρονιά του κινηματογράφου!