BookTok: Από viral τάση σε κινητήρια δύναμη των βιβλιοφάγων

Από το γύρισμα της σελίδας, στο σκρολάρισμα. Από το λευκό του χαρτιού στο λευκό της οθόνης. Από τις παρουσιάσεις σε κάποιο βιβλιοπωλείο ή καφέ, στις παρουσιάσεις από το κρεβάτι ή μπροστά από μία βιβλιοθήκη. Όχι από το άτομο που έγραψε το βιβλίο, αλλά από τα άτομα που, σαν απλοί αναγνώστες, μοιράζονται τις σκέψεις τους γι’ αυτό.

Τους τελευταίους μήνες είμαι ένας από αυτούς τους απλούς αναγνώστες που, ό,τι διαβάζουν, το σπάνε σε κομμάτια σε μια προσπάθεια να μεταφέρουν το μήνυμα όσο πιο απλά γίνεται. Στα χαρτιά δεν δηλώνω bootoker ή τέλος πάντων δεν με βλέπω ως τέτοιο, ωστόσο παρατηρώντας από απόσταση την παρουσία μου στο διαδίκτυο, είμαι ακριβώς αυτό. Και δεν είμαι ο μόνος, υπάρχουν πολλοί εκεί έξω. Κι αυτό είναι κάτι, κάτι μεγαλύτερο, γιατί δεν βρισκόμαστε πια στις αρχές της καραντίνας και στο 2020 έχουν προστεθεί πέντε χρόνια. Τότε – και για ένα μεγάλο διάστημα – ήταν κάτι σαν μόδα, τώρα δεν είναι.

Αν κάτι έχω μάθει από το χρόνο που αφιερώνω πλέον στο TikΤok, είναι ότι τουλάχιστον τέσσερα χρόνια μετά την εμφάνιση του BookTok στην πλατφόρμα, δεν είναι τάση. Είναι μία πραγματικότητα, από αυτές που διαμορφώνονται σε ειδικές καταστάσεις όπως είναι μια καραντίνα και εδραιώνονται σταδιακά, αλλά σχετικά σύντομα, μέχρι να γίνουν συνήθεια. Το να μιλάς για βιβλία ανήκει στη σφαίρα της κανονικότητας, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις συνταγές, τις αστείες στιγμές κάποιου, τη προώθηση ιδεών και τα βίντεο αυτοβελτίωσης. Όλα αυτά, σε ένα κατά τα άλλα εντελώς αλλοπρόσαλλο πεδίο όπου όλοι, ανεξαιρέτως, κάνουν ό,τι θέλουν.

Το concept είναι απλό: Διαβάζεις ένα βιβλίο, ανοίγεις την κάμερα του κινητού σου, μοιράζεσαι εντυπώσεις, τα θετικά και τα αρνητικά του αναγνώσματος και πατάς δημοσίευση. Στο ενδιάμεσο ίσως έχεις επεξεργαστεί το βίντεο, έχεις προσθέσει ένα εφέ ή ένα κομμάτι στο background που ταιριάζει με τα όσα βγαίνουν από το στόμα σου.

Στο Booktok οι παρουσιάσεις είναι συνήθως μικρής διάρκειας, κρατούν λίγο λιγότερο από ένα λεπτό και σπάνια ξεπερνούν τα δύο. Μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα, λοιπόν, έχεις λάβει τις βασικές πληροφορίες που χρειάζεσαι με fun τρόπο, έχοντας τη δυνατότητα να προσπεράσεις και να δεις τα «Δημήτρη μου, Δημήτρη μου» ή να μείνεις και να ψάξεις για περισσότερα βιβλία που ίσως σου κάνουν.

Η αμεσότητα που προσφέρει το TikTok, σε αυτή την περίπτωση, λειτουργεί θετικά τόσο για τον δημιουργό όσο και τον καταναλωτή του περιεχομένου. Γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με βιβλία. Πόσα μπορούν να πάνε λάθος όταν σου μιλούν για κάτι που δημιουργεί εικόνες, φέρνει στην επιφάνεια συναισθήματα και αποτρέπει τη γνωστική παρακμή; Ελάχιστα. Το πολύ πολύ να απογοητευτείς από το πώς αποφάσισε ο συγγραφέας να φερθεί σε κάποιον από τους χαρακτήρες του.

Το BookTok ανήκει στην καλή πλευρά των social media και έχει δικαίως κατακτήσει ένα σημαντικό κομμάτι του TikTok, με πολλούς εκδοτικούς οίκους της χώρα μας να αντιλαμβάνονται πως το παιχνίδι παίζεται – μεταξύ άλλων – μπροστά από μία οθόνη. Άλλωστε, δεν είναι λίγοι αυτοί που, πέφτοντας πάνω σε ένα βίντεο, ξεκίνησαν το διάβασμα.

Γι’ αυτό, όμως, «ευθύνονται» οι δημιουργοί, οι BookTokers, οι άνθρωποι που με όχημα το επιφανειακό διαδίκτυο, μιλούν για ένα από τα πιο ουσιαστικά πράγματα του κόσμου: το βιβλίο.

Το ελληνικό BookTok

«Πήρα την απόφαση να ξεκινήσω τα βίντεο στο TikTok το φθινόπωρο του 2022, όταν και ανέβασα το πρώτο μου βίντεο στο οποίο πρότεινα ένα βιβλίο που με είχε συγκινήσει. Αυτός είναι για μένα και ο κύριος σκοπός της ανάγνωσης: να προκαλεί συναισθήματα, να προβληματίζει και να γίνεται καθρέφτης της ψυχής του κάθε αναγνώστη», λέει η Έφη Καρυώτη (@effiereads1) η οποία είναι ψυχολόγος, εργάζεται στον κλάδο της ειδικής αγωγής και «πλέον είμαι και booktoker (ναι, το είπα)».

Οι περισσότεροι άνοιξαν τους λογαριασμούς τους εκείνη την περίοδο. Το ίδιο έκανε και ο Δημήτρης Ναούμ (@Dimitris_bookishman), το καλοκαίρι του 2022 αν και είχε ήδη παρουσία στο Instagram. «H μετάβαση από τις φωτογραφίες στα βίντεο όπου αναγκαστικά ‘’εκτίθεσαι’’ δεν ήξερα αν θα μου ταιριάξει. Ωστόσο ένας από τους λόγους που μπήκα και στο χώρο του Booktok ήταν καταρχάς η τεράστια δυναμική του, δηλαδή το πλήθος των ατόμων που χρησιμοποιούν την εφαρμογή. Ήταν κάτι εντυπωσιακό και αυτό ακόμα και σήμερα συνεχίζει και με εκπλήσσει».

Η Παναγιώτα Τ. (@readwithpeggy) βρέθηκε στο ελληνικό BookTok από την αρχή του, το 2021, την εποχή των περιορισμών και της εκτόξευσης της πλατφόρμας. «Tότε υπήρχαν ελάχιστοι λογαριασμοί στα ελληνικά που αναφέρονταν στα βιβλία και σκέφτηκα: γιατί όχι; Στο TikΤok μπορείς να οπτικοποιήσεις τις σκέψεις σου πάνω στο ανάγνωσμά σου, βάζοντας χιούμορ και κομμάτια της αισθητικής σου, κάνοντας παράλληλα οικονομία στο χρόνο, χωρίς όμως να κάνεις έκπτωση στην ποιότητα του περιεχομένου σου. Έχω παρακολουθήσει καταπληκτικές αναλύσεις σπουδαίων βιβλίων σε μόλις λίγα λεπτά και αυτό είναι κάτι που σίγουρα απαιτεί μια επιδεξιότητα».

Εκτός από επιδεξιότητα, χρειάζεται και τύχη κι αν όχι τύχη, τότε αυτό που αποκαλούμε «κατάλληλη συγκυρία». Κάπως έτσι ξεκίνησε να μιλάει για βιβλία ο Θοδωρής Ζαργκλής (@zarglis), λίγο μετά τις Πανελλήνιες, όταν κατέγραψε τη λάθος συνεννόηση της μητέρας του με έναν εκδοτικό οίκο, μετά από δική του παρέμβαση – ή σκανταλιά, όπως το πάρει κανείς. Τελικά, μετά το αστείο αποτέλεσμα και τις πολλές προβολές, ο Θοδωρής έφτασε να συνεργάζεται με τον εκδοτικό.

«Τότε ήταν που πήρα στα σοβαρά την φράση “όταν η ζωή σου δίνει λεμόνια, κάνε λεμονάδα” και ξεκίνησα να ανεβάζω σχεδόν καθημερινά βίντεο. Από απλά trends που τα τροποποιούσα για να ταιριάζουν στο concept των βιβλίων, έως μακροσκελή βίντεο με την γνώμη μου και unboxings».

Από τις Πανελλήνιες στο BookTok και η Ιακωβίνα Κιολέογλου (@iakovinareadss), η οποία είχε καταλάβει από νεαρή ηλικία ότι η σύνδεσή της με τη λογοτεχνία είναι ιδιαίτερη. Ωστόσο, στην πορεία πρόσθεσε και κάτι άλλο στο περιεχόμενό της. «Μου ήρθε η ιδέα να συνδυάσω τα καλλυντικά με τα βιβλία και δημιούργησα μια στήλη που ονομάζεται Bookish GRWM. Ενώ ετοιμάζομαι, είτε κάνω κριτικές για βιβλία που έχω διαβάσει είτε μιλάω για διάφορους συγγραφείς».

Κάποιες φορές χρειαζόμαστε μια μικρή ενθάρρυνση, ένα απλό σπρώξιμο για να κάνουμε το πρώτο βήμα. Το ρόλο αυτό είχαν στην περίπτωση της Αναστασίας Τσαμπασίδου (@tsampasidouu ή just a reader) οι φίλοι της, που την έπεισαν να φτιάξουν τον λογαριασμό της. «Η παρουσία των βιβλίων ήταν πάντα έντονη στην ζωή μου. Δεν θυμάμαι τον εαυτό μου χωρίς το διάβασμα. Κυρίως μου αρέσει η κλασική λογοτεχνία, όμως για να είμαι πιο ακριβής, μου αρέσουν τα βιβλία που σε κάνουν να νιώσεις, να σκεφτείς, να αμφισβητήσεις εσένα και την κοινωνία».

Ναι, αλλά γιατί;

Υπάρχει πάντα (ή σχεδόν πάντα) ένας λόγος ή πολλοί λόγοι που κάνουμε κάτι σε αυτό που αποκαλούμε ζωή. Γιατί, λοιπόν, ένας χρήστης του TikTok να εκτεθεί (αναγκαστικά αυτό συμβαίνει) και να μιλήσει για τα βιβλία που διαβάζει ενώ θα μπορούσε πολύ εύκολα, για παράδειγμα, να γράψει μια κριτική στο Facebook και σε έναν περιορισμένο κύκλο;

«Το Booktok κατάφερε να συνδυάσει την σύγχρονη εποχή της ταχύτητας και της οθόνης με την στροφή στη γραφή και την ανάγνωση, γιατί ο γραπτός λόγος πάντοτε θα έχει αξία», λέει η Έφη. «Ήθελα πολύ τα βιβλία που είχα διαβάσει και συνέχιζα να διαβάζω να τα προτείνω σε ανθρώπους που είτε τους άρεσε το βιβλίο είτε σε εκείνους που δεν ήταν ακόμα αναγνώστες».

Η Παναγιώτα πειραματίζεται με ιστορίες που έχουν κάτι να της απαντήσουν για βασικά ερωτήματα που απασχολούν την ανθρώπινη ύπαρξη όπως η σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους, τον εαυτό μας, τη θέση μας στο χωροχρόνο και στη σύγχρονη κοινωνία. Τον ίδιο «προβληματισμό» θέλει να δημιουργήσει και στο κοινό που την ακολουθεί.

Στόχος του Δημήτρη είναι μέσα από τις δημοσιεύσεις του αφενός κάποιος να δει αυτά τα βιβλία, να γνωρίσει την ύπαρξη τους και έπειτα ίσως να παρακινηθεί να τα διαβάσει. «Σε πολλά από αυτά έχουν βάλει την ταμπέλα “δύσκολο” και όσο να ναι δεν βοηθάει στην επιλογή τους. Θα μου πεις δεν είναι δύσκολα; Ε όχι και τόσο, υπάρχουν πολλά που μπορούν να διαβαστούν και θα εξελίξουν την σκέψη σου. Μου αρέσει το διάβασμα ως μια συνήθεια «χαλάρωσης» αλλά προσπαθώ να επικοινωνήσω ότι δεν είναι μόνο αυτό».

Δύο χρόνια μετά την πρώτη της δημοσίευση, η Ιακωβίνα νιώθει πολύ χαρούμενη που είναι μέρος του Booktok καθώς προωθεί με την σειρά της τη σημασία της λογοτεχνίας «σε έναν ψηφιακό κόσμο που έχει την τάση να απομακρύνεται από τις διαχρονικές τέχνες και το διάβασμα».

Πολλά τα βιβλία, πολλοί και οι Booktokers

Βλέπεις κάποιον να μιλάει για βιβλία, αυτό δε σημαίνει ότι είναι ειδικός. Βλέπεις επίσης κάποιον να μιλάει για fantasy ή αστυνομικά, αυτό δε σημαίνει ότι το περιεχόμενό του είναι κατώτερο, είναι διαφορετικό. Έχει το δικό του core, ανθρώπους που έχουν να πουν και να μάθουν πράγματα γύρω από το είδος που τους ενδιαφέρει.

«Δεν είμαι αυθεντία, αλλά ένας απλός 20χρονος που χαλάει το 70% των χρημάτων του σε βιβλία που βλέπει στο BookTok» υποστηρίζει ο Θοδωρής ο οποίος μέσα σε λίγες γραμμές μίλησε στην καρδιά των βιβλιοφάγων για το «πρόβλημα που αντιμετωπίζουν».

«Δεν διαφέρω και πολύ από τον οποιοδήποτε. Αλλά here we are! Το ένα πράγμα που ίσως έχει αρχίσει να με “ενοχλεί”, είναι ότι κάπου-κάπου χάνεται η αρχική ουσία και ο σκοπός που ξεκίνησε όλο αυτό: η αγάπη για τα βιβλία. Ένα – ευτυχώς μικρό ποσοστό ανθρώπων – δημιουργεί ανταγωνιστικό κλίμα ή κόντρες και διαχωρίζει τα βιβλία σε “ποιοτικά” και “σαχλά”, aka ελιτισμός. Η γνώμη μου; Ας διαβάζει ο καθένας ό,τι θέλει με την ησυχία του!».

Στόχος της Αναστασίας ήταν και παραμένει η προώθηση της κλασικής λογοτεχνίας. «Θέλω να δείξω ότι δεν είναι παρωχημένη και να πείσω τον κόσμο, όπως έκανα και με τους φίλους μου όλα αυτά τα χρόνια, να διαβάσουν. Για κάποιο λόγο όλα αυτά τα βιβλία έχουν αντέξει στο πέρασμα του χρόνου και είναι πάντοτε επίκαιρα. Τα βιβλία έχουν την δύναμη να αλλάξουν τον άνθρωπο, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο».

Το ίδιο ισχύει και για τον Δημήτρη, που συνήθως πλαισιώνει την κλασική λογοτεχνία και με άλλα είδη. Σε αυτά τα τελευταία χρόνια της ζωής μου έχω επιλέξει τη Φιλοσοφία, την εκλαϊκευμένη επιστήμη, την ποίηση και την κλασική λογοτεχνία ως αναγνώσματα».

Η Ιακωβίνα, από την άλλη, ανήκει στην κατηγορία με τους αναγνώστες που είναι ανοιχτοί σε όλα. «Μου αρέσει να πειραματίζομαι και να δοκιμάζω διάφορα είδη βιβλίων, από ρομαντικά σε κοινωνικά ,σε φαντασίας, σε μυστηρίου αλλά και κλασική λογοτεχνία, οπότε ουσιαστικά διαβάζω τα πάντα».

«Στο προφίλ μου θα βρει κανείς κυρίως βιβλία ψυχολογίας, κλασικής λογοτεχνίας, βιβλία μυστηρίου αλλά και βιβλία σύγχρονης λογοτεχνίας» λέει η Έφη. «Συγκινούμαι όταν λαμβάνω μηνύματα από ανθρώπους που διάβασαν ένα βιβλίο που πρότεινα. Χαίρομαι που εξαιτίας ενός βιβλίου μπορεί να ξεκινήσει ένας διάλογος κι ο ένας να πάρει από τον άλλον, να μοιραστεί, να διαφωνήσει, να επικοινωνήσει».

Αν και στο BookTok θα βρεις πολλά και διαφορετικά είδη, διαφορετικές προσεγγίσεις και προφανώς διαφορετικές απόψεις (ευτυχώς), στο τέλος της ημέρας, κερδισμένο βγαίνει το βιβλίο. Όλα αυτά, στη φωτεινή πλευρά του TikTok, εκεί όπου το να διαβάζεις είναι cool και το hashtag #βιβλιο κάτι που κρύβει ωραίες εκπλήξεις.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ