‘Downsizing’: Αγάπη μου, συρρίκνωσα τον Matt Damon

Από το ‘Nebraska’ ως το ‘Sideways’ κι από τους ‘Απόγονους’ ως το ‘Σχετικά με τον Σμιντ’, o Alexander Payne έχει χτίσει μια φιλμογραφία γεμάτη μικρές, υπομονετικές ιστορίες μελαγχολικών μεσήλικων ηρώων μέσα σε απολύτως προσβάσιμες και ρεαλιστικές καταστάσεις. Είναι λοιπόν τόσο απρόσμενο όσο και καλοδεχούμενο το πώς στη νέα του ταινία, ο μελαγχολικός μεσήλικας ήρωας πρωταγωνιστεί αυτή τη φορά σε μια ιστορία εντυπωσιακού high-concept στην οποία Payne βρίσκει ξανά κάτι από την ειρωνική αιχμή του ‘Election’ καθώς φαντάζεται έναν κόσμο-μινιατούρα, όπου η ανθρωπότητα έχει την ευκαιρία να σκεφτεί τα πάντα από το μηδέν– αλλά φτιάχνει ξανά τον ίδιο ακριβώς κόσμο.

Στον κόσμο του ‘Downsizing’, Νορβηγοί επιστήμονες ανακαλύπτουν έναν τρόπο να σμικρύνουν ανθρώπους σε αναλογία περίπου 2,200 προς 1, ως λύση για τον υπερπληθυσμό του πλανήτη. Το σχέδιο είναι πως σε 200 με 300 η ανθρωπότητα θα μπορεί να έχει ολοκληρώσει τη μετάβαση σε μια εκδοχή μινιατούρας, ώστε σταματήσουμε να εξαντλούμε το ζωτικό χώρο και τους πόρους του πλανήτη. Η διαδικασία αυτή μοιάζει αρχικά να είναι εντελώς εθελοντική, προσφέροντας ακόμα και σε απλούς μεσοαστούς μια μοναδική ευκαιρία ζωής: Σε αυτό το νέο κόσμο-μινιατούρα, ακόμα και με λίγα χρήματα, μπορείς να ζεις αναλογικά σαν κροίσος. Χίλια ευρώ είναι ισάξια ενός εκατομμυρίου, αφού χρειάζεσαι λιγότερα για να φας και για να ζήσεις.

Ο Matt Damon παίζει έναν μεσήλικα άντρα από την Όμαχα που ζει έναν κύκλο χαμένης ζωής, επιστρέφοντας διαρκώς στο ίδιο σπίτι, εκτελώντας την ίδια ρουτίνα, τελειώνοντας τις μέρες του με τον ίδιο τρόπο. Όταν του παρουσιάζεται η ευκαιρία, πείθει τη σύζυγό του (η Kristen Wiig, πάντα ευχάριστο να τη βλέπουμε σε οτιδήποτε) να κάνουν το μεγάλο βήμα και να μικρύνουν, ζώντας σε μια από τις υπάρχουσες κοινότητες. Το production design εδώ κερδίζει το στοίχημα: Ο κατασκευασμένος μίνι κόσμος της εκπληκτικής Stefania Cella (του ‘Grande Bellezza’) αποπνέει κάτι το ολοκαίνουριο, το πλαστό, το αχρησιμοποίητο, δίχως να επαφίεται σε φτηνά οπτικά τρικ για να σου θυμίζει τι βλέπεις.

Το ότι η ταινία παρουσιάζει εξαρχής ένα τέτοιο θαύμα της φύσης μέσα από όρους καθαρά οικονομικούς, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον όσο και ουσιώδες. Σε όλη την πρώτη πράξη του φιλμ, κανείς δε μιλάει για μεγάλες ιδέες ή για τη σωτηρία του πλανήτη (πέρα από τους επιστήμονες στην εισαγωγή), ή όταν αναφέρονται στην περιβαλλοντική διάσταση του downsizing, αυτό γίνεται με έναν τρόπο ειρωνικό. “Ναι ναι, ντάξει, για τη σωτηρία του πλανήτη το κάνουμε λολ”, σα να λένε. Τα πάντα γίνονται με όρους οικονομικούς. Σε αυτόν τον νέο κόσμο, από απλός εργάτης μπορείς να ζεις πλουσιοπάροχα. Ξέχνα τη βαρετή σου ζωή, μπορείς να κάνεις ό,τι να θες, να ζήσεις όπως θες. Ο μισθούλης γίνεται περιουσία. Το βίντεο-προπαγάνδα του κόσμου-μινιατούρα δε μιλάει ούτε για τη σωτηρία του πλανήτη, ούτε για το απίστευτο βήμα της ανθρωπότητας προς κάτι άγνωστο: Μοστράρει απλώς τη Laura Dern να κάνει αφρόλουτρο, φορώντας πανάκριβα κοσμήματα, αγορασμένα μόνο για 83 δολάρια.

ΚΙ ΑΛΛΗ ΒΕΝΕΤΙΑ

Όλη η ανταπόκριση του PopCode

Από τη στιγμή που το ζευγάρι αποφασίζει να περάσει στην άλλη πλευρά, η ταινία δε σταματά να κάνει απρόσμενες στροφές. Δε θέλω να επεκταθώ άλλο στην περιγραφή, αλλά πρέπει να τονιστεί πως το high-concept δεν εξαντλείται εδώ, και πως ο Payne με τον συν-σεναριογράφο του Jim Taylor, μοιάζουν να μην ικανοποιούνται ποτέ με την ιστορία τους, αν δεν βουτήξουν όλο και βαθύτερα σε κάθε γωνιά της. Τη στιγμή που θα πιστέψεις πως το φιλμ θα αράξει σε ένα επίπεδο και θα ακολουθήσει συμβατικά μια ιστορία ως τη φυσική της κατάληξη, τότε παρουσιάζει κάποιο νέο δεδομένο. Είναι σαν μια αντίστροφη ‘Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης’, ένα ενήλικο reboot του ‘Αγάπη Μου Συρρίκνωσα την Κοινωνία’ γυρισμένο σαν το ‘Truman Show’ σε θεματικό πάρκο.

Όσο ο Payne και ο Taylor εξερευνούν τον κόσμο που έχτισαν, η ταινία φλερτάρει πολύ συχνά με την πλήρη απώλεια του focus της, αλλά ποτέ δε σταματά να παρουσιάζει ενδιαφέρουσες ιδέες και χαρακτήρες. Εκεί γνωρίζουμε προσωπικότητες σαν του Dusan, ενός παρτάκια Σέρβου με πάρα πολλές άκρες (ο Christoph Waltz το διασκεδάζει περισσότερο από ποτέ σε μη-Tarantino ταινία) o οποίος εκμεταλλεύεται την υπό σχηματισμό μινιατούρα κοινωνία για να πλουτίζει πουλώντας από αμόλυντη βότκα μέχρι πούρα Αβάνας made in Albania. “Εδώ είναι σα την Άγρια Δύση!”, λέει στον ήρωά μας μετά από μια νύχτα ξέφρενου πάρτυ.

Γνωρίζουμε επίσης την Ngoc Lan (μια εκπληκτική Hong Chau ζωντανεύει την ταινία ακόμα κι όταν αγκυλώνεται από το πολυ-concept της), μια Βιετναμέζα ακτιβίστρια που γίνεται μινιατούρα από την κυβέρνηση της χώρας της ως τιμωρία και αποστέλλεται λαθραία στις ΗΠΑ (ο.Ο), μέσω της οποίας μας συστήνεται το άλλο πρόσωπο του νέου αυτού μίνι κόσμου. Μια γεμάτη ζωή και ενέργεια γωνία πίσω από την πλαστική βιτρίνα, όπου ζει η εργατική τάξη, οι απόβλητοι ακόμα κι από αυτή την τέλεια κοινωνία. Η ιδέα του ότι τα ίδια λάθη και οι ίδιες αμαρτίες κυνηγούν την ανθρωπότητα σαν ιός, προσβάλλοντας κάθε νέα απόπειρα σε σχηματισμό κοινωνικοί ιστού, βρίσκεται στο κέντρο του συχνά χαοτικού στόρι του ‘Downsizing’, το οποίο by the way έχει ακόμα 2-3 βασικά b-stories που δεν έχω αναφέρει καν.

Είναι πρόβλημα ο τρόπος με τον οποίο το στόρι μεταπηδά διαρκώς επίπεδα- ο Payne δεν έχει ούτε την συνεπή εσωτερική αμφισβήτηση του Charlie Kaufman, ούτε τη μανιακή δεξιοτεχνία ενός Sion Sono που μπορεί να γυρίσει εφτά ταινίες σε μία. Το ‘Downsizing’ συχνά μοιάζει με μια ακολουθία από ταινίες που εγκαταλείφθηκαν για να κάνουν χώρο για άλλες ταινίες, δίχως τίποτα να μοιάζει τελικά ακραίο ή ριζοσπαστικό.

Όμως υπάρχει μια ενιαία, συνδετική γραμμή. Ο λευκός middle class Αμερικάνος πρωταγωνιστής πρέπει να μεταφερθεί σε ένα νέο κόσμο για να εμβαθύνει την κατανόησή του για τον παλιό (που είναι ο ίδιος) και την εκπαίδευσή του αναλαμβάνουν άνθρωποι εντελώς έξω από το ραντάρ του, εξωτικοί ευρωπαίοι και μια ακτιβίστρια από την Ασία. Ο Payne σε μεγάλο βαθμό δημιούργησε μια αφήγηση για να τσεκάρει το προνόμιό του και αυτή η διαδικασία κοινωνικής και ατομικής αφύπνισης περιγράφεται με μια ακολουθία επεισοδίων που πάντα καταφέρνουν να διασκεδάζουν – δεν με κούρασε δευτερόλεπτο η ταινία, αν και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη Hong Chau, που υποθέτω θα κάνει και αξιοσημείωτη οσκαρική πορεία.

Πολλοί μιλούν για την πιο αισιόδοξη ταινία που έχει κάνει ο Payne, αλλά δεν είμαι σίγουρος με τι τρόπο προκύπτει κάτι τέτοιο. (Στη συνέντευξη τύπου της ταινίας μια δημοσιογράφος ρώτησε τον Payne για το φινάλε, λέγοντάς του πως δεν το βρήκε καθόλου αισιόδοξο στην πραγματικότητα- ο Payne έμοιαζε ελαφρώς ενοχλημένος από αυτό το σχόλιο. Καταλαβαίνω γιατί σπάστηκε ο Payne, αλλά συμφωνώ με την παρατήρηση. Είναι, υποθέτω, θέμα προνομίου).

Όλες του οι ιστορίες εντοπίζουν παρόμοιου τύπου ήρωες και πάντα είναι τόσο ατομοκεντρικές που εν τέλει δεν τις σκέφτομαι ποτέ με όρους αισιοδοξίας/απαισιοδοξίας. Άλλοτε συγκινούμαι πάρα πολύ, άλλοτε καθόλου, αλλά θέλω να πω, δεν ξεφεύγει αρκετά το focus μου, δεν σκέφτομαι τον κόσμο γύρω από τους ήρωές του. Το ‘Downsizing’ αντιθέτως, διευρύνει τη ματιά του με τρόπο αποφασιστικό, κι αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον βήμα καριέρας για έναν σκηνοθέτη που έμοιαζε να έχει ορίσει απολύτως τα όριά του.

Η ΠΕΡΣΙΝΗ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Η παντοτινή ευφορία του ‘La La Land’