«Επιτυχία είναι να τα κάνεις σκατά υπό τους όρους σου»: Ο Guillermo del Toro για το Nightmare Alley

Το Nightmare Alley ακολουθεί τον χαρισματικό και φιλόδοξο Stan (Bradley Cooper) που γίνεται μέλος ενός περιοδεύοντα θιάσου και κερδίζει την εύνοια του μέντιουμ Zeena (Toni Collette) και του συζύγου της, Pete (David Strathairn). Σύντομα θα χρησιμοποιήσει τις νέες του γνώσεις πάνω στον πνευματισμό για να κάνει κομπίνες σε βάρος της πλούσιας ελίτ της Νέας Υόρκης του 1940. Έχοντας την αγνή Molly (Rooney Mara) πιστή στο πλευρό του και με τη βοήθεια μίας μυστηριώδους ψυχιάτρου (Cate Blanchett) που μπορεί να είναι η πιο επικίνδυνη αντίπαλός του εν τέλει, ο Stan θα καταστρώσει ένα κόλπο με στόχο έναν μεγιστάνα, τον Girdle (Richard Jenkins).

O Stan είχε όλα τα φόντα να αλλάξει τη ζωή του, κυρίως ανθρώπους που πίστεψαν σε εκείνον και στις δυνατότητές του, όμως η ύβρις του είναι τόσο μεγάλη που θα πουλήσει την ψυχή του στον βωμό της εξαπάτησης. Ο del Toro, ένας δημιουργός με αδυναμία στα φιλικά τέρατα και τους αουτσάιντερ που η κοινωνία παραγκωνίζει, έλκεται αυτή τη φορά από μία παραβολή για την πλαστότητα του Αμερικανικού Ονείρου και φτιάχνει το πιο αιχμηρό του έργο ως τώρα.

Εμείς παρακολουθήσαμε τη συνέντευξη Τύπου που έδωσε εκείνος, μέρος του καστ και οι υπόλοιποι συντελεστές μετά την πρεμιέρα της ταινίας στη Νέα Υόρκη, και μάθαμε τι έχει αλλάξει συνειδητά πλέον στο σινεμά του, γιατί το Nightmare Alley είναι μία ταινία εποχής για το σήμερα, για την αγάπη του για τη λεπτομέρεια, αλλά και για τον ορισμό της αληθινής επιτυχίας.

Η αγάπη του Guillermo del Toro για το νουάρ

Με τον Bradley Cooper και την Cate Blanchett / Photo by Kerry Hayes. © 2021 20th Century Studios All Rights Reserved

«Εάν έχετε υπόψη τις ταινίες μικρού μήκους μου όταν ήμουν μικρός, ήθελα να κάνω μόνο τρόμο ή φαντασία και νουάρ. Ήταν οι πρώτες μου αγάπες. Και είχα κάνει ένα νουάρ μικρού μήκους για διεφθαρμένους αστυνομικούς στις επαρχίες του Μεξικό. Είχα ερωτευτεί πρώτα απ’ όλα τη λογοτεχνία του, το γράψιμο. Αγαπώ τον James M. Cain, τον Donald Westlake, το [περιοδικό] Black Mask. Και τις ιστορίες ντετέκτιβ. Τον [Raymond] Chandler. Τον Cornell Woolrich. Και τις πιο σκληρές. Τον James Hadley Chase και ούτω καθεξής. Μέχρι το neo-noir. Αυτό που ξεκίνησε στην Ευρώπη. Ξέρετε, όλοι οι Ιταλοί. Massimo Carlotto. Στο Μεξικό ο Paco Ignacio Taibo.

Ήμουν ερωτευμένος με αυτά γιατί νομίζω πως, όπως ο τρόμος, είναι ένα είδος που ξεσκεπάζει την προσποίηση της κανονικότητας. Και εκθέτει ένα πολύ ωμό, ηθικό ερώτημα. Είναι κατά κάποιο τρόπο ένα είδος παραβολής. Και πάντα με ελκύει το γεγονός ότι αντανακλά την εποχή που έγιναν οι ταινίες. Ξέρεις, μπορείς να δεις μια ταινία του είδους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον Robert Mitch και παίρνεις την αίσθηση, το άγχος της εποχής. Μετά το Βιετνάμ παρακολουθείς το Long Goodbye με τον Elliott Gould και αντικατοπτρίζει εκείνη την εποχή. Το Ο Tαχυδρόμος Χτυπάει Πάντα Δύο Φορές του Bob Rafelson αντανακλά την εποχή του. Νομίζω ότι αυτά είναι είδη που είναι πολύ ευαίσθητα σε ό,τι συμβαίνει στον κόσμο κατά την περίοδό τους».

Το The Nightmare Alley για το σήμερα

«Νομίζω ότι αυτή είναι μία κρίσιμη στιγμή κατά την οποία, σε ένα σχεδόν βασικό επίπεδο, η αλήθεια και η ψευδαίσθηση, ή η αλήθεια και το ψέμα, εξαρτώνται τόσο πολύ από το ότι είμαστε ευκολόπιστοι και ικανοί να είμαστε συμπονετικοί. Θέλαμε να εμποτίσουμε την ταινία με το άγχος αυτής της εποχής. Δε θέλαμε να κάνουμε ταινία για εκείνη την περίοδο, θέλαμε να την κάνουμε για το τώρα. Και νομίζω ότι σε αυτή τη σημαντική στιγμή που διανύουμε πρέπει να διακρίνουμε την αφηγηματική αλήθεια και το αφηγηματικό ψέμα από την πραγματικότητα

Αυτό που με εξιτάρει στον χαρακτήρα του Stan είναι πως στα μισά της ταινίας έχει το χαρούμενο τέλος του. Παίρνει το βιβλίο με τα μαγικά. Παίρνει το κορίτσι. Αφήνει το καρναβάλι. Και υπάρχει ένα πολύ όμορφο crane shot, όπως θα δεις σε ένα χαρούμενο φινάλε ταινίας. Αφήνει το καρναβάλι και το βλέπεις να χάνεται στο βάθος. Δύο χρόνια αργότερα όμως είναι δυστυχισμένος. Υπάρχει ένα κενό μέσα του και μία ανάγκη για ολοένα και περισσότερα που επίσης βρίσκω σημαντική. Το μόνο που θέλει ο Stan είναι να τον δούμε γι’ αυτό που είναι.
Η μοναδική απελευθέρωση στην ταινία έρχεται για εκείνον στα τελευταία δύο λεπτά. Υπάρχει φρίκη, κενό, αλλά και ανακούφιση. “Ω, ναι. Αυτός είμαι. Δεν είμαι μεγάλος μάγος. Δεν είμαι άνθρωπος της κοινωνίας. Αυτό εδώ νομίζω ότι είμαι και ότι θα γίνω”».

Η σχέση του με τον Stan και ο ορισμός της επιτυχίας

Με τον Bradley Cooper και τον Richard Jenkins

«Αυτό στο οποίο προσπάθησα να είμαι προσεκτικός στη ζωή μου σχετικά με την κατανόησή του – και το έχω πει πολλές, πολλές φορές κατά τη διάρκεια των δεκαετιών – είναι ότι βρίσκω την έννοια της επιτυχίας απίστευτα περίπλοκη.

Ως καλλιτέχνης, έχω βρει πια πως ο ορισμός της επιτυχίας είναι το να τα κάνεις σκατά υπό τους δικούς σου όρους. Αυτό είναι πάνω-κάτω. Δεν έχει να κάνουν με το πόσο εξάρουν οι άνθρωποι αυτό που κάνεις, αλλά με το να νιώθεις πως εκφράζεις αυτό που είσαι. Μου πήρε λίγο καιρό να το καταλάβω. Βρίσκω το Αμερικάνικο Όνειρο είναι ένα φοβερό σύστημα παραγωγής για εφιάλτες και νομίζω πως είναι κάτι πολύ σημαντικό σε σχέση με την ταινία αυτό, γιατί καθρεφτίζει έναν χαρακτήρα που σε όλη τη διάρκειά της είναι δύο βήματα πριν χάσει τα πάντα.

Γιατί είναι παντελώς φτιαγμένος από ψέματα. Δε θωρακίζεται από την αλήθεια, για τον εαυτό του ή τους άλλους, άρα είναι πάντοτε σε κίνδυνο. Είναι ανήσυχος. Προσπαθείς να κάνεις ό,τι μπορείς με αυτό. Προσπαθείς να φέρεις κάποια μορφή αλήθειας σε αυτό που κάνεις, να μη σκεφτείς την καριέρα για παράδειγμα, αλλά το να παραμένεις πιστός σε αυτό που θες να πεις. Είμαστε αφηγητές και ο Stan είναι αφηγητής. Η αλήθεια είναι πως κάθε ερώτηση που έχει ο Stan είναι μία ερώτηση που έχω ρωτήσει τον εαυτό μου [γελάει]. Αλλιώς δε θα μπορούσα να το γράψω με την Kim Morgan γιατί θα ήμουν εξωτερικός παρατηρητής. Έχω λίγο από τη Molly μέσα μου, λίγο από τον Grindle, λίγο από τον Major. Πολύ από τον Pete! Ξέρεις, πρέπει να τους καταλαβαίνεις […]

Η ταινία είναι χτισμένη γύρω από την ιδέα ανθρώπων που βρίσκουν τον εαυτό τους, το ποιοι είναι, και τη στιγμή αυτής της αποκάλυψης. Συμβαίνει στη Molly. Συμβαίνει στον Grindle. Συμβαίνει στη Zeena. Συμβαίνει στον Pete. Αλλά η ομορφιά σε αυτό είναι ένας κανόνας που υπάρχει στη μαγεία – είμαι τραγικός μάγος αλλά μαθητής της μαγείας – που λέει ότι το κοινό πιστεύει ότι δε μπορεί να ξεγελαστεί, αλλά θέλει να το ξεγελάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τον πνευματισμό. Και αυτό είναι το ωραίο, γιατί οι περισσότεροι χαρακτήρες αυτής της ταινίας είναι φτιαγμένοι για το τέλος τους. Όλη η ταινία είναι κατασκευασμένη για τα δύο τελευταία λεπτά του Stan. Για να πει, “α, αυτός είμαι”».

Οι γυναικείοι χαρακτήρες του Nightmare Alley

«Για εμάς ήταν πολύ σημαντικό να έχουμε τη συμμετρία τριών γυναικών και τριών πατρικών φιγούρων για τον Stan. Καθεμία από αυτές τις τρεις φωτίζουν τον κενό χώρο που είναι ο Stan. Ένας από τους λόγους για τους οποίους σκέφτηκα ότι ο Bradley θα μπορούσε να τα καταφέρει είναι γιατί μοιάζει με αστέρα του κινηματογράφου από τις δεκαετίες του ’30 και του ’40. Κάνουν όλες προβολή στον Stan και τις προοπτικές του. Η Zeena τού λέει «είσαι ένα ίσως».

Η Kim και εγώ συζητήσαμε πολύ λεπτομερώς, ήθελε να έχει τα αρχέτυπα: Την ενζενί, τη femme fatale, τη γήινη καπάτσα με τη χρυσή καρδιά. Και μου είπε, “θέλω οι τρεις τους να επιβιώσουν, και στην πραγματικότητα, να θριαμβεύσουν μετά τον Stan”. Όλες τους βλέπουν ποιος είναι με κάποιο τρόπο. Αλλά ελπίζουν ότι δεν είναι αυτό που νομίζουν. Οι τρεις δυνάμεις καταλήγουν σε μία μυθική φιγούρα, τη Lilith [Cate Blanchett], που έχει ονομαστεί από τον συγγραφέα, τον William Lindsay Gresham, από τη Βίβλο. Τόσο μεγαλειώδης είναι. Αλλά θέλαμε να δημιουργήσουμε αρχέτυπα που ήταν πραγματικά αληθινά, που θα επιζούσαν, δε θα τιμωρούνταν, δε θα καταδικάζονταν από τις σχέσεις τους με τον Stan».

Ο σχεδιασμός του Nightmare Alley και τα δύο μαθήματα που πήρε

Με τους Ron Perlman, Bradley Cooper, Toni Collette, Roony Mara και Mark Povinelli / Photo by Kerry Hayes. © 2021 20th Century Studios All Rights Reserved

«Είχαμε όλες τις ζωγραφιές και τα σχέδια, όλα ήταν κωδικοποιημένα. Κύκλοι θα πλαισίωναν τον Stan όλη την ώρα. Θα φαινόταν μέσα από καθρέφτες που θα αντανακλούσαν εκείνο και το άλλο, τρεις καθρέφτες ταυτόχρονα. Και μόλις πηγαίνει στην πόλη, τα πάντα συμβαίνουν σε δρομάκια. Όταν φεύγει από το καρναβάλι εγκαταλείπει το κόκκινο χρώμα. Τα μόνα τέσσερα πράγματα με κόκκινο χρώμα στην πόλη είναι το φόρεμα της Molly, τα χείλη της Lilith, ο Στρατός της Σωτηρίας και το αίμα. Αυτά είναι όλα. Τα υπόλοιπα, όπως έκανα τη σκηνοθεσία, δεν έχουν καθόλου κόκκινο. Μπορείτε να δείτε την ταινία όσες φορές θέλετε. Α, υπάρχει ένα λαμπάκι στο ασανσέρ! [γελάει].

Ο Richard [Jenkins] και εγώ έχουμε κάνει δύο ταινίες μαζί, και υπήρξε μία εξέλιξη για μένα. Άρχισα να γυρίζω τα πάντα ολοκληρωμένα. Όχι σε μικρά κομμάτια γιατί ήθελα να βλέπω τους ηθοποιούς. Ο Richard μου δίδαξε κάτι όμορφο στο Shape of Water. Πανέμορφο. Μου είπε «κοίτα, άσε με να δοκιμάσω δύο-τρία πράγματα. Δες τι θα βγει. Γιατί αν μου πεις τι θέλεις από την αρχή είναι σαν να παραγγείλεις ύφασμα σε κατάστημα. Θα φέρω το ύφασμα που θέλεις αλλά αν με αφήσεις να το δοκιμάσω, θα σου φέρω το καλύτερο ύφασμα από κάθε ράφι του καταστήματος. Και θα διαλέξουμε μαζί». Αυτό ήταν το μάθημα νούμερο ένα.

Και το δεύτερο μάθημα σε αυτήν την ταινία είναι, γιατί να κόψω; Ξέρω πού θα κόψω. Θα χρησιμοποιήσω τον γερανό σα μάρτυρα. Η κάμερα δεν είναι ποτέ ψηλά σε αυτή την ταινία, σχεδόν ποτέ. Έχει σχεδόν όλη την ώρα στην οπτική γωνία ενός παιδιού. Είναι πάντα περίεργη, σα να προσπαθεί να κοιτάξει πάνω από τον ώμο. Τραβούσα χαρακτήρες από πίσω πολύ, οι αποκαλύψεις έρχονταν από το πίσω μέρος των χαρακτήρων. Άρχισα να αφήνω τους ηθοποιούς να παίρνουν το προσκήνιο και απλώς τους παρακολουθούσα με την κάμερα, πολύ περίεργος, προσπαθώντας να ρίξω μια ματιά, και έτσι εξελίχθηκε μια νέα γλώσσα […]

Είμαι 57 και κάθε φορά που μαθαίνω κάτι καινούριο είναι δώρο από τον ουρανό [γελάει]. Αλλά αυτό που έμαθα είναι πολύ όμορφο».

Το The Nightmare Alley κυκλοφορεί στις αίθουσες από τη Feelgood.