Eric Vuilllard: «Ζούμε σε εποχές βαθιάς και ανησυχητικής ανισότητας»
Ο 53χρονος Γάλλος βρέθηκε στη βραχεία λίστα του International Booker 2021 με το μικρό αλλά τρομερά πυκνό μυθιστόρημα Ο πόλεμος των φτωχών. Για εκείνον όμως τα βραβεία, τα χειροκρότηματα και οι έπαινοι έχουν μικρή σημασία. Αυτό που έχει νόημα είναι να αφηγηθεί τις ιστορίες των καταπιεσμένων, των φτωχών, των πραγματικών θυμάτων της ιστορίας.
- 18 ΙΟΥΛ 2021
Ημερησία διάταξη, Κονγκό, 14η Ιουλίου, Ο πόλεμος των φτωχών. Τα μυθιστορήματα του Eric Vuillard είναι μικρά, πυκνά, και αφόρητα ρεαλιστικά, αφού ο βραβευμένος με το Goncourt για το 2017 συγγραφέας επιλέγει ξανά και ξανά να μιλήσει για την πραγματική ιστορία. Απλά φροντίζει να το κάνει πάντα από τη σκοπιά των αδύνατων και όχι των δυνατών. Δεν τον ενδιαφέρουν τα λουκούλλεια γεύματα των αρχόντων, μιας και βρίσκει πολύ περισσότερο ζουμί στα βάσανα των λαϊκών ανθρώπων.
Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν αυτοί οι τελευταίοι φωνάζουν ένα βροντερό δεν πάει άλλο. Το τελευταίο βιβλίο του Eric Vuillard με τίτλο Ο Πόλεμος των φτωχών (εκδ. Πόλις) μιλάει για μία μεσαιωνική εξέγερση αγροτών στη Γερμανία με μπροστάρη έναν κληρικό, τον Thomas Muntzer. Ένα άνθρωπο του θεού που όμως δε μασούσε τα λόγια του· έφτανε στο σημείο να κηρύτττει βία ενάντια στους πλούσιους και όσους εκμεταλλεύονται τον απλό λαό.
Μέσα σε μόλις 88 σελίδες ο 53χρονος συγγραφέας καταφέρνει να σε αφήσει με ανοικτό το στόμα, σε μια καταιγιστική αφήγηση που διαβάζεται χωρίς ανάσα. Δεν περισσεύει ούτε κόμμα. Έτσι, καθόλου άδικα, ο Vuillard έφτασε μέχρι τη βραχεία λίστα για το International Booker Prize του 2021. Βέβαια, εκείνος δεν ενδιαφέρεται και τόσο πολύ αυτό, αφού βρίσκει αλλού, σε πιο ουσιαστικά πράγματα το νόημα της λογοτεχνίας.
«Ζούμε σε εποχές βαθιάς και ανησυχτικής ανισότητας» μου έγραψε σε κάποιο σημείο της συνέντευξής μας που έγινε μέσω email. Μήπως, λοιπόν, οι εποχές μας δεν διαφέρουν και τόσο από την μεσαιωνική εξέγερση των αγροτών αναρωτήθηκα; Ο Γάλλος συγγραφέας ήταν εκεί για να ξεδιαλύνει κάθε απορία μου και να θέσει νέα, πολύ πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα.
Στο τελευταίο σας βιβλίο, ο πατέρας του Thomas Muntzer εκτελείται μπροστά στα ίδια του τα μάτια. Πόσο κομβικό ήταν από το επεισόδιο για την εξέλιξη του κληρικού;
Η αρχή του έργου αποτελεί μια ωμή εισαγωγή στην ταραχώδη ζωή του Thomas Muntzer. Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση πως σπανίως οι κληρικοί και οι διανοούμενοι συντάσσονται με τους χειρόνακτες, ότι σχεδόν ποτέ δεν ενστερνίζονται τη δική τους οπτική για τον κόσμο· η εγγενή τους συγκατάβαση προς τη γνώση το αποτρέπει.
Ο Muntzer είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Το προϊόν μιας σπάνιας, τυχαίας συγκυρίας. Είναι ένας φτωχός, αναγεννημένος κληρικός, του οποίου ο πατέρας εκτελέστηκε από τον άρχοντα της πόλης που γεννήθηκε, όπως αργότερα ο αδελφός του Lenin θα έβρισκε τον θάνατο στα χέρια των τσαρικών αρχών. Ως εκ τούτου, ο Muntzer γνώριζε καλά και από πρώτο χέρι τις αυθαιρεσίες των ισχυρών του κόσμου.
Είναι πολύ πιθανό πως δεν μπορεί να δεχθεί τους συμβιβασμούς, αφού τους βιώνει ως προδοσίες. Τα παιδικά του χρόνια ως απόκληρος της κοινωνίας τον στιγματίζουν. Αυτές, βέβαια, είναι πιθανές ερμηνέιες της ζωής του, παρόλα αυτά έχουν βάση. Αποτελούν με άλλα λόγια το εισιτήριο για να αποφύγουμε τα όσα σημείωσαν κάποιοι κακοπροαίρετοι.
Χρειάστηκε ένας συνδυασμός από δόγματα, από ανακαλύψεις, από τη Μεταρρύθμιση, από την τυπογραφία, και μια ζωή βουτηγμένη στη θλίψη. Όλα αυτά βοήθησαν ώστε να γίνει πραγματικότητα κάτι που φαινόταν απίθανο. Ήταν μια από τις ελάχιστες φορές στην ιστορία που ένας κληρικός θεώρησε σκόπιμο να ακούσει τι είχε να πει ο απλός λαός, και να αγκαλιάζει την υπόθεσή του.
© 2017 / Michel Euler / Associated Press
Μπορούν άραγε οι εξεγέρσεις των κακοπληρωμένων και φτωχών ανθρώπων της εποχής μας να αλλάξουν το παγκόσμιο status quo ή ακόμα και να ανατρέξουν τον καπιταλισμό;
Ζούμε σε εποχές βαθιάς και ανησυχητικής ανισότητας. Η εξουσία όμως φαίνεται να έχει αλλάξει κάπως το πρόσωπό της. Πάρτε για παράδειγμα τον δισεκατομμυριούχο Elon Musk, έναν νεοεισελθόντα στη λίστα των πολύ πλούσιων, ο οποίος σκέφτεται σοβαρά τη μετανάστευση στον Άρη, όπου θα τρεφόμαστε χάρη στις υδροπονικές καλλιέργειες. Σύμφωνα με Αμερικανούς επιστήμονες οι οποίοι πληρώνονται για να αναπτύσσουν μοντέλα για την κατάκτηση του διαστήματος, αν καταφέρναμε να καλλιεργήσουμε πατάτες, κριθάρι ή λυκίσκο στο έδαφος του Κόκκινου Πλανήτη, θα πετύχουμε τροφική αυτονομία μέσα σε 20 χρόνια.
Μια ανθρώπινη αποικία θα μπορούσε να ζήσει τρώγοντας έντομα, κρέας κατασκευασμένο από κύτταρα ζώων και εξωφρενικές ποσότητες από λαχανίδες και λυκίσκο. Μπορούμε, δηλαδή, να πούμε ότι η ιδιοφυΐα του Musk έγκειται στο να κάνει προσβάσιμο μεσοπρόθεσμα στο ευρύ κοινό ένα όνειρο που μάθαμε μέσα από τις τηλεοπτικές σειρές.
Την ίδια στιγμή, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων προσπαθεί να τα βγάλει πέρα, να μεγαλώσει τα παιδιά του και να κάνει όνειρα που όμως δεν είναι εύκολο να πραγματοποιηθούν. Δυσκολεύονται αλλά προσπαθούν. Δυστυχώς οι ζωές τους εγκλωβίζονται στην ίδια τους την υπερεργασίατη, την οποία εκμεταλλεύονται οι ισχυροί, κι απειλείται από τις φαντασιώσεις ενός κλειστού κύκλου βιομηχάνων που μπορεί να πάρουν τη μορφή ενός βενζινάδικου της Texaco ή ενός σουπερμάρκετ 7-Eleven
Δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να συνεχιστει για καιρό. Παρ’ όλα αυτά, όπως μας έχει δείξει ο Franz Kafka, μπορούμε -όπως ο Joseph K- να διαμαρτυρόμαστε, να πηγαίνουμε από γραφείο σε γραφείο, να χτυπάμε πόρτες, να απαιτούμε. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι σίγουρα κάποιος θα μας ακούσει.
Η ελληνική μετάφραση του Ο πόλεμος των φτωχών είναι μόλις 88 σελίδες. Μήπως το μέλλον της λογοτεχνίας ανήκει σε μικρά και πολύ πυκνογραμμένα βιβλία;
Κανείς δεν μπορεί να κυριαρχήσει στη συλλογική εμπειρία της ζωής, τη ζωή είναι ένα έργο εν εξελίξει, για αυτό πρέπει να δεις μέσα από το την αδιαφάνειά της. Η ατίθαση ύπαρξη του Muntzer, ο ζωντανός του τόνος, ο εμφύλιος πόλεμος· ήθελα να ακολουθήσω την κίνηση όλων αυτών. Θα ήταν περίεργο να διηγηθεί κανείς μία εξέγερση από έξω, σαν να μπορούσε να παρακάμψει τη συλλογική εμπειρία της ζωής στην πιο φλεγόμενη μορφή της, σαν να μπορούσε κανείς να ξεπεράσει τις προσωπικές του αντιλήψεις και να κατέχει την απόλυτη αλήθεια.
Τι θα έλεγε ο Thomas Muntzer αν έριχνε μια ματιά στο μεταμοντέρνο κόσμο μας;
Ρίξτε μια ματιά στη Χιλή, η αύξηση του εισιτηρίου για το μετρό έβγαλε τον κόσμο στους δρόμους και τώρα είναι έτοιμοι να αλλάξουν το σύνταγμά τους. Ο πόλεμος των αγροτών στη μεσαιωνική Γερμανία ξεκίνησε εξαιτίας του τρομερού εργασιακού μόχθου, ο οποίος θύμιζε σχεδόν δουλεία. Ανάμεσα στην υπερβολικά κοπιαστική εργασία και την αύξηση στην τιμή του εισιτηρίου στο μετρό, δεν υπάρχει και μεγάλη διαφορά.
Πολλοί συγγραφείς αποφεύγουν να πάρουν πολιτική θέση στα έργα τους. Ποια είναι η άποψή σας για καλλιτέχνες που, γενικά, σφυρίζουν αδιάφορα σχετικά με την πολιτική και την κοινωνική ανισότητα;
Πάρτε για παράδειγμα τις Πεθαμένες ψυχές, τη διάσημη νουβέλα του Nikolai Gogol, όταν η τελευταία εκδόθηκε, οι αρχές λογόκριναν άγρια το βιβλίο. Δεν τους ενδιέφερε η φαντασία του συγγραφέα, δεν τον κατηγορόυσαν ότι δημιούργησε κάτι που δεν υπάρχει. Αυτό που ήθελαν να ελέγξουν είναι ο πολιτικός ρεαλισμός του βιβλίου, η τιμιότητά του, και αν υπάρχει κάτι που ήθελαν να διορθώσουν στην πρόζα του Gogol, αυτή είναι η πιστή απεικόνιση της ρωσικής κοινωνίας της εποχής. Αυτή την αλήθεια ήθελε να μετριάσει η επιτροπή λογοκρισίας, αυτό είναι λογοτεχνία, σε αυτό στόχευαν οι αρχές, και σε τίποτα άλλο. Η ιστορία της λογοτεχνίας δεν μπορεί να είναι αποκομμένη από την πολιτική ιστορία. Σε διαφορετική περίπτωση, μετατρέπεται σε μια αφηρημένη, ακαδημαϊκή τέχνη.
Αντίστοιχα, το ότι ο Οδυσσέας του James Joyce απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ εξαιτίας του σεξουαλικού του περιεχομένου, κάτι που κατέταξε τότε το βιβλίο στην πορνογραφία, δεν ήταν επειδή τα αξιότιμα μέλη της «Νεοϋορκέζικης Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Φαυλότητας» φαντάζονταν ότι ο αυνανισμός είναι κάτι που δεν υπάρχει, και ότι βάζοντας ο Ιρλανδός συγγραφέας έναν χαρακτήρα να αυνανιστεί παραποιούσε την αλήθεια. Όχι. Ήταν η αλήθεια εκείνη που έκανε τα μέλη της υψηλής κοινωνίας της Νέας Υόρκης να νιώθουν άβολα. Και η σεξουαλική ηθική δεν είναι κάτι που δεν έχει να κάνει με την κοινωνική ζωή, όπως όλοι γνωρίζουμε.
Εδώ και πολλούς αιώνες, οι άνθρωποι αγωνίζονται για περισσότερη ελευθερία, περισσότερη ισότητα. Είναι μια υπόσχεση με την οποία η λογοτεχνία πάντα σχετιζόταν. Δεν βλέπω κάποιον λόγο για να μη συνεχιστεί αυτή η σχέση.
Πώς νιώθετε που βρεθήκατε στη βραχεία λίστα το Ιnternational Booker Prize 2021;
Για μένα η λογοτεχνία είναι οικουμενική, την ίδια όμως στιγμή είναι βαθύτατα συνδεδεμένη με τη δική μου γλώσσα, σε αυτή την απόλυτη παράδοση στις λέξεις η οποία είναι, νομίζω, τόσο χαρακτηριστική για τη λογοτεχνία. Το γεγονός ότι κάτι καλό συμβαίνει σε μια ξένη σε μένα γλώσσα είναι καθησυχαστικό και μου δίνει κουράγιο.
Πιστεύετε ότι τα διδάγματα του Χριστού απηχούν ακόμη και σήμερα μία επαναστατική στάση απέναντι στον τρόπο ζει κανείς τη ζωή του;
Στην Επιστολή προς τους Γαλάτες ο Απόστολος Παύλος γράφει: «Στο εξής δεν υπάρχει ούτε Εβραίος, ούτε Έλληνας, ούτε σκλάβος, ούτε άντρας, ούτε γυναίκα, γιατί είστε όλοι ένας με τον Χριστό» Είμαστε ακόμα ελεύθεροι να βρούμε σε μια τέτοια φράση την προτροπή για χειραφέτηση.
Homo homini lupus. To γνωστό λατινικό ρητό λέει ότι οι άνθρωποι είναι λύκοι για τους άλλους ανθρώπους. Συμφωνείτε;
Αυτή η διάσημη φράση που έχουμε δανειστεί από τις κωμωδίες του Ρωμαίου συγγραφέα Πλαύτου, έχει αλλάξει σημασία μέσα από τα χρόνια. Ο τελευταίος ήταν ένας επαρχιώτης, γεννημένος στη μικρή πόλη της Ουμβρίας, ο οποίος αρχικά εργάστηκε ως μαραγκός και κατασκευαστής θεατρικών σκηνικών. Τα έργα του είναι μία αδιάκοπη έκκληση για να αναδειχθούν τα βάσανα των απλών ανθρώπων, να πέσει ένα φως στη δυστυχία τους.
Στην Κωμωδία των γαϊδουριών, η φράση θέλει να δείξει ότι ο άνθρωπος είναι όμοιος με λύκο για όποιον δεν τον γνωρίζει. Θέλει, δηλαδή, να αναδείξει τον φόβο μπροστά στο άγνωστο και να τον καταδικάσει. Με τα χρόνια όμως μεταμορφώθηκε σε μια φράση που δικαιολογούσε μια ριζική απαισιοδοξία προς την ανθρώπινη φύση. Σαν κάτι που νομιμοποιεί την ιεραρχία, σαν ένα μέσο εξισορρόπησης της υποτιθέμενης πρωτόγονης βίας του ανθρώπου. Τίποτα, όμως, δεν επιβεβαίωσε ποτέ αυτή την άποψη στις κοινωνικές επιστήμες.
Αντίθετα, φαίνεται ότι η βία στην πιο ακραία μορφή της είναι υποπροϊόν του κράτους και της ιεραρχίας. Έτσι, ολόκληρη η ιστορία της αποικιοκρατίας μαρτυρεί πως το μεγαλύτερο μέρος της βαρβαρότητας προέρχεται πραγματικά από τα κατακτητικά κράτη και ότι οι διάσημοι κανίβαλοι του Hans Staden ήταν λιγότερο άγριοι από τους κονκισταδόρες του Francisco Pizaro.
© 2017 / Michel Euler / Associated Press
Στο μυθιστόρημα Ημερήσια Διάταξη περιγράφεται την άνοδο του Αδόλφου Χίλτερ στην εξουσία κατά τη δεκαετία του 1930. Φοβάστε πως τα ακροδεξιά κόμματα γίνονται όλο και πιο λαοφιλή στην Ευρώπη σήμερα;
Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά, δεν υπάρχει τίποτα για να σταθεί στον δρόμο των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Οι κύκλοι των προνομιούχων, από τους οποίους προέρχονται όλο και συχνότερα πολιτικοί και ανώτατοι δημόσιοι λειτουργοί, είναι τόσο συμπαγείς ώστε κάθε προσπάθεια αντιπολίτευσης να είναι πια προσχηματική.
Κατά αυτόν τον τρόπο, παρακολουθούμε τη σταδιακή ανάδυση ενός νέου πολιτικού καθεστώτος, που είναι ταυτόχρονα φιλελεύθερο όσο και εξουσιαστικού, ανεκτικό αλλά και καταπιεστικό, όπου οι νόμοι, οι οποίοι παλιότερα ήταν συνδεδεμένοι με τη χειραφέτηση, έχουν μετατραπεί, χάρη στην επιρροή των ισχυρών επιχειρήσεων, σε νόμιμους τρόπους διαφθοράς.
Σχετικά πρόσφατα, σε ένα τηλεοπτικό debate, o Υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας, Gerald Darmanin, κατηγόρησε τη Marine Le Pen, ότι είναι «υπερβολικά ήπια» στις τοποθετήσεις της. Τι μπέρδεμα, σαν να είναι ίδιοι!
Επόμενα σχέδια;
Γράφω ένα βιβλίο για τον Πόλεμο της Ινδοκίνας. Μετά την ήττα της Γαλλίας το 1954, η σημασία του Πολέμου του Βιετνάμ, ο οποίος σύντομα ακολούθησε, συσκότισε τις γαλλικές ευθύνες και απέκρυψε τη συνέχεα και τη σχέση που είχε ο ένας με τον άλλο πόλεμο. Προσπαθώ να αφηγηθώ την ιστορία της αποικιοκρατίας, του πολέμου, και του τρομερού συμπλέγματος ανάμεσα σε πολιτικά, οικονομικά, και στρατιωτικά συμφέροντα, μέσα από έναν γαλαξία διαφορετικών χαρακτήρων: καλλιεργητές καουτσούκ, στρατηγούς, υπουργούς, τραπεζίτες.
Σε εποχές όπως τις δικές μας, όπου οι ανισότητες θεριεύουν με ρυθμό που προκαλεί ναυτία, όπου ο ελευθερίες περιορίζονται συνεχώς, πιστεύω ότι δεν υπάρχουν χαρακτήρες που προκαλούν μεγαλύτερη ανησυχία από εκείνους που μας κυβερνούν, καθώς και προσωπικότητες περισσότερο συγκινητικές από εκείνες των πραγματικών θυμάτων, και πιο ενδιαφέρουσα πλοκή από την ιστορία, την αληθινή ιστορία.
* Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε με την απαραίτητη βοήθεια του Αλέξανδρου Κατσομήτρου στο θέμα της μετάφρασης από τα Γαλλικά.
