Οι μυθικές μέρες και το άγριο τέλος του Ernest Hemingway σε ένα νέο επικό ντοκιμαντέρ

Το ίδιο μυστικό που βάραινε την ψυχή του Ernest Hemingway μέχρι τη στιγμή που το αποκάλυψε σε όλον τον κόσμο στις 2 Ιουλίου του 1961. Έβαλε την κάνη του κυνηγετικού του όπλου στο στόμα και πάτησε τη σκανδάλη. Έκανε ακριβώς αυτό που φοβόταν μία ζωή – το ίδιο πράγμα που είχε κάνει και ο πατέρας του πριν από αυτόν, αλλά και δύο από τα αδέρφια του.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που το σκέφτηκε. Το είχε πει κατά καιρούς σε φίλους και γνωστούς. Το είχε γράψει άλλες φορές φωναχτά και άλλες ψιθυριστά στα δικά του κείμενα. Είχε φροντίσει να προοικονομήσει την ίδια του την αυτοκτονία μέσα από την τέχνη του. O Αμερικανός συγγραφέας δεν πέρασε ποτέ και με κανέναν τρόπο απαρατήρητος. Ούτε στη ζωή ούτε στον θάνατο.

Εξήντα χρόνια μετά, το ερώτημα παραμένει: Ποιος ήταν πραγματικά ο Hemingway; Η απάντηση δίνεται στο ομώνυμο ντοκιμαντέρ των Ken Burns και Lynn Novick που προβάλλεται στο δίκτυο PBS. Μία πραγματική μονογραφία για τον σπουδαίο Papa που δεν προσπαθεί να αγιοποιήσει τίποτα και κανέναν.

Κάτι περισσότερο από ένα ντοκιμαντέρ

«Προσπαθώ σε όλες μου τις ιστορίες να νιώθεις την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα όταν διαβάζεις κάτι δικό μου, να το βιώνεις αληθινά. Δεν μπορεί να γίνει αυτό χωρίς να μπουν τα άσχημα και τα αρνητικά μαζί με τα όμορφα πράγματα της ζωής, διότι αν όλα είναι ωραία δεν πρόκειται να το πιστέψεις. Η ζωή δεν είναι έτσι» ακούμε τα λόγια του συγγραφέα μέσα από τη φωνή του ηθοποιού Jeff Daniels, στην αρχή του πρώτου επεισοδίου. Μετά την εισαγωγή και τις πρώτες μέρες του συγγραφέα, ακολουθούν άλλα δύο επεισόδια: οι επικές μέρες του Ernest διαδέχονται στη συνέχεια το κολασμένο τέλος του γέρου πια Hemingway.

Μοιάζει σαν το δίδυμο των Ken Burns και Lynn Novick (γνωστoί για τις εκπληκτικές, πολύωρες δουλειές τους) να βρήκε τη λύση. Αφού, πρώτα, αναζήτησαν κάθε πιθανή και απίθανη γωνία του συγγραφέα, αφού μάζεψαν χιλιάδες φωτογραφίες, εκατοντάδες βίντεο-ντοκουμέντα, αφού έβαλαν πρώην υποψήφιους Προέδρους (John McCain), διάσημους συγγραφείς (Mario Vargas Llosa), ακαδημαϊκούς αλλά και τον γιο του (Patrick Hemingway) να μιλήσουν on camera. Σίγουρα παιδεύτηκαν, σίγουρα τη βρήκαν.

Φυσικά, χρειάστηκαν περίπου 6 ώρες και τρία ολόκληρα επεισόδια για αυτό – ένας τηλεοπτικός χρόνος, δηλαδή, που σπάνια βλέπουμε να αφιερώνεται σε κάποιον λογοτέχνη. Βέβαια, ο Hemingway δεν ήταν «κάποιος λογοτέχνης» αλλά ο συγγραφέας που έφτασε πιο κοντά από κάθε άλλον στην αποθέωση όσο ακόμα ήταν εν ζωή. Αυτό δε συνέβη μόνο μέσα από τα πολυσέλιδα άρθρα στα μεγαλύτερα αμερικανικά περιοδικά, τα κορυφαία διηγήματα και τα μυθιστορήματα που άφησαν εποχή, αλλά και από την ίδια τη ζωή του.

Τραυματίας πολέμου στον Α’ Παγκόσμιο, πολεμικός ανταποκριτής στον Ισπανικό Εμφύλιο, εθελοντής στο εκστρατευτικό σώμα κατά την Απόβαση της Νορμανδίας, κυνηγός λιονταριών στην Αφρική, καραβοκύρης στην Κούβα, ψαράς καρχαριών στον κόλπο του Μαϊάμι, μποξέρ, αμετανόητος πότης, δεινός εραστής, αλκοολικός, εμμονικός με τις γυναίκες, στοργικός πατέρας, οπορτουνιστής καριερίστας, μεγάλος συγγραφέας, τεράστιος ψεύτης, δηλωμένος αντιφασίστας – ένας πελώριος τύπος γεμάτος χαρίσματα και αδυναμίες που δεν χωρούσε σε καλούπια.

 

Τα περισσότερα από αυτά είναι γνωστά. Άλλωστε, ο Ernest Hemingway ήταν ένας πραγματικός star για την εποχή του και ένας άνθρωπος που ήθελε τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του – άσχετα με το γεγονός πως αυτό τον σκότωνε πολλές φορές. Ή, τουλάχιστον, σκότωσε τους τέσσερις γάμους του και έκανε τρομερά περίπλοκα τα πράγματα όταν ο 19χρονος γιος του Greg πιάστηκε να φορά γυναικεία ρούχα σε τουαλέτες στο Λος Άντζελες.

Σε αυτό το τελευταίο βέβαια, το εξάωρο ντοκιμαντέρ ρίχνει ένα διαφορετικό φως: μήπως απλά ο γιος ακολουθούσε τις εξερευνήσεις του πατέρα, ο οποίος έδειχνε τρομερό ενδιαφέρον για ανδρόγυνα παιχνίδια στο συζυγικό κρεβάτι; Άλλωστε, ο Ernest Hemingway ήταν ικανός να μπει στο μυαλό των γυναικείων χαρακτήρων που έφτιαχνε, σαν να τους γνώριζε από μέσα.

Αν όμως εξαιρέσει κανείς τις σεξουαλικές αναζητήσεις του Ernest Hemingway που έμειναν μάλλον κρυφές στο ευρύ κοινό μέσα από τα χρόνια, το docuseries δε φέρνει πολλά νέα στοιχεία στο τραπέζι. Δημιουργεί όμως με τα ίδια υλικά ένα έργο ολιστικό, ένα ντοκιμαντέρ που καλύπτει τα πάντα με εξονυχιστικό τρόπο, ένα φιλμ που το μάτι δε χορταίνει να βλέπει.

Κυρίως, όμως, δίνει μέσα από τις εξαιρετικές εικόνες του και την καλογραμμένη αφήγηση μία ιστορία που μεγαλώνει σιγά-σιγά μέσα σου. Ένα docuseries χωρίς κοσμητικά επίθετα και τσάμπα εντυπωσιασμούς, κάτι με άλλα λόγια που δεν μπορείς να βγάλεις με τίποτα από το μυαλό σου. Κλείνεις τα μάτια και αντί να κοιμηθείς, οι σκηνές επιστρέφουν – ξανά και ξανά και ξανά.

Ernest Hemingway, αυτός ο μύθος

Είναι τρομερό το πώς στο Hemingway ακόμα και οι μικρές στιγμές του πρωταγωνιστή του ήταν πελώριες. Ακόμα και για όλους τους λάθους λόγους. Όπως όταν χαρακτήρισε «ψείρες που φυτρώνουν στον κόρφο της λογοτεχνίας» τους κριτικούς -και οι κριτικοί απάντησαν. Ή, όταν, σε μία έκρηξη αρρενωπότητας πλήρωσε 250 δολάρια φτωχούς Χαβανέζους για να δει αν θα αντέξουν τρεις γύρους στο ρινγκ μαζί του. Ακόμα χειρότερα; Οι μπόλικες σφαλιάρες στις γυναίκες της ζωής του, οι μεγαλόστομες επιστολές γεμάτες ψέματα ενός αποχαυνωμένου μυαλού, τα -βουτηγμένα στο τζιν- σαφάρι όπου τα δολοφονημένα άγρια ζώα δεν ήταν ποτέ αρκετά.

Αλήθεια, όμως, καλώς ή κακώς, ποιος δε θα ήθελε να μπει ως ελευθερωτής στο Παρίσι των Ναζί και να πιει 50 μαρτίνι μαζί με τους συμπολεμιστές του για να το γιορτάσει; Ο Hemingway ήταν ένας άντρας γεμάτος σκοτεινές γωνίες, ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς που πάτησαν τα πλήκτρα της γραφομηχανής, ένας ζωντανός θρύλος. Δυστυχώς, όμως, όποιος πηγαίνει πιο μακριά από τα ανθρώπινα όρια συνήθως γκρεμίζεται με κρότο – κάτι που και ο ίδιος περιγράφει τόσο εύστοχα στο Ο γέρος και η θάλασσα (εκδ. Καστανιώτη).

Το άπειρο αλκοόλ, ίσως το μποξ αλλά κυρίως τα τραύματα στο κεφάλι από τις πολεμικές αποστολές που συμμετείχε, τού κόστισαν τη διαύγεια προς το τέλος της ζωή του. Όταν το τηλεοπτικό συνεργείο θέλησε να πάρει δηλώσεις για την κατάκτηση του βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (η σκηνή υπάρχει στο ντοκιμαντέρ και σου κόβει το στομάχι στα δύο), η κάμερα κατέγραψε έναν τσακισμένο άντρα, ένα ναυάγιο της ζωής.

Ο Papa όμως πάντα έδειχνε ικανός να κάνει θαύματα, ακόμα και από την κόλαση που ζούσε από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 και μετά. «Είναι τέλειος, μοιάζει με προσευχή» λέει στην κάμερα των Burns και Novick η διάσημη συγγραφέας Edna O’ Brien, αναφερόμενη στον λόγο που έστειλε ο Ernest Hemingway στη Σουηδική Ακαδημία.

Λίγα χρόνια αργότερα, οι μπερδεμένες φαρμακευτικές αγωγές, ο αλκοολισμός και οι θεραπείες με ηλεκτροσόκ τον έκαναν να μην μπορεί να γράψει ούτε πέντε προτάσεις σωστά. Το τέλος είχε φτάσει. Εκείνος το κατάλαβε και δεν το άφησε να περιμένει.

Στο μπαρ Sloppy's Joe της Αβάνας, μαζί με τον ηθοποιό Alec Guinness (στο κέντρο). / © 1959 / Associated Press

«Απόψε νιώθω πάλι να με έχει πλακώσει» ακούμε τα λόγια του συγγραφέα με τη φωνή του Jeff Daniels. Ο Hemingway είχε δώσει όνομα στο σκοτάδι που τον έπνιγε όταν βίωνε καταθλιπτικές περιόδους. Το φώναζε «μαύρη στάχτη». Ευτυχώς, όμως, το δίδυμο των Ken Burns και Lynn Novick γνωρίζει καλά τι κάνει σε όλη τη διάρκεια του docuseries. Διότι δε στέκεται μόνο στη μαυρίλα, αλλά, αντίθετα, ανασύρει από τα ντουλάπια της ιστορίας όλο το εντυπωσιακό φως και τη λάμψη ενός ανθρώπινου θρύλου.

Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τα πολύ σωστά τοποθετημένα βίντεο εποχής, οι στακάτες περιγραφές του συγγραφέα, η προσεκτική αφήγηση -χωρίς υπερβολές στον λόγο, χωρίς κοσμητικά επίθετα- φτιάχνουν ένα ντοκιμαντέρ που, τελικά, θυμίζει σε μεγάλο βαθμό τη γραφή του Hemingway. Ένα έργο που μεγαλώνει μέσα σου καθώς περνούν οι μέρες.

Τελικά, το καλύτερο πράγμα που έχεις να κάνεις είναι να πιάσεις τα βιβλία του Hem ξανά. Ή να ξεκινήσεις αυτά που έχεις αφήσει (κακώς) αδιάβαστα. Κι αυτό δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα για να το καταφέρνει ένα docuseries.