George Orwell: Τα αξέχαστα έργα και οι δύσκολες ημέρες ενός προφητικού συγγραφέα
Αστυνομικός στη Βιρμανία. Άστεγος στην Αγγλία. Επαναστάτης στον Ισπανικό Εμφύλιο.
- 25 ΙΟΥΝ 2023
«Εκείνη τη στιγμή μιλούσα με τους φρουρούς για την αλλαγή σκοπιάς. Ξαφνικά, στη μέση της φράσης ένιωσα… Μου είναι δύσκολο να περιγράψω αυτό που ένιωσα… Σαν να άκουσα κοντά μου έναν δυνατό κρότο και είδα μία εκτυφλωτική αστραπή… Την επόμενη στιγμή τα γόνατά μου λύγισαν» είναι οι λέξεις που χρησιμοποίησε ο George Orwell για να περιγράψει γλαφυρά τον τραυματισμό του στον Εμφύλιο της Ισπανίας. Η σφαίρα είχε διαπεράσει τον λαιμό του. Γλίτωσε ξεκάθαρα από θαύμα.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι συγγραφείς που έχουν ζήσει μία μυθιστορηματική ζωή. Απλά, στην περίπτωση του φλεγματικού Βρετανού, τα έργα και οι ημέρες του ξεπερνούν κάθε φαντασία. Ο άνθρωπος πίσω από το εμβληματικό 1984 (εκδ. Μεταίχμιο) και τη σατιρική Φάρμα των Ζώων (εκδ. Ψυχογιός) είχε δοκιμάσει σχεδόν όλες τις εκδοχές του ανθρώπινου βίου.
Μπορούσε να κινηθεί με την ίδια ευκολία ανάμεσα στα πιο αριστοκρατικά σαλόνια του Λονδίνου και τα πτωχοκομεία της βρετανικής πρωτεύουσας. Οι αποφάσεις που έπαιρνε στη ζωή φαίνεται πως ήταν αποτέλεσμα κάποιας προσωπικής ιδεολογικής πυξίδας. Πρωτοπόρος, πεισματάρης, sui generis, συχνά αντιφατικός, ο Orwell δύσκολα έμπαινε σε καλούπια.
Τι γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος για τον κατά κόσμον Eric Arthur Blair που ερχόταν στη ζωή πριν ακριβώς 120 χρόνια;
Για τους περισσότερους, είναι ο άνθρωπος που υπογράφει το ίσως πιο προφητικό βιβλίο του 20ου αιώνα (1984) και την πιο σκληρή λογοτεχνική κριτική που ασκήθηκε ποτέ στη Σοβιετική Ένωση (Η φάρμα των ζώων) με τον πλέον έμμεσο τρόπο. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τις δύσκολες μέρες και τις επικές περιπέτειες που έζησε αυτός ο άνθρωπος στη σύντομη ζωή του.
Μία μυθιστορηματική ζωή
«Δεν είχα όρεξη να σκοτώσω τον ελέφαντα. Αλλά δεν είχα άλλη επιλογή. Το πλήθος σιώπησε απότομα, ακινητοποιήθηκε και ένας βαθύς αναστεναγμός βγήκε από χίλια χείλη» διαβάζουμε στο εξαιρετικό βιογραφικό graphic novel των Pierre Christin και Sebastien Verdier που κυκλοφόρησε πριν κάποια χρόνια από τις εκδόσεις Μίνωας.
Ειλικρινά, ποιος περίμενε ότι ο Orwell -γόνος μεσοαστικής οικογένειας, δημοσιογράφος και συγγραφέας με σαφέστατα δημοκρατικές και σοσιαλιστικές πεποιθήσεις- είχε διατελέσει αστυνομικός στη Βιρμανία; Και όμως, ήταν η πρώτη του δουλειά.
Λίγο πριν, είχε αποφοιτήσει από το ξακουστό κολλέγιο του Eton. Λίγο αργότερα, θα αποφάσιζε να τα παρατήσει όλα και να ζήσει ως πλάνητας δίπλα στους άστεγους και τους φτωχοδιάβολους της πατρίδας του. Έτρωγε σε συσσίτια, σύχναζε σε κακόφημες pubs, συναγελαζόταν με το «αλάτι της Γης»· απλούς ανθρώπους που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα. Μία εργατική τάξη που τυραννιόταν από τα σκληρά ωράρια, τις πενιχρές αμοιβές, τον υποσιτισμό, και το κρύο.
Έζησε για κάποιο καιρός ως άστεγος για να γνωρίσει αυτόν τον κόσμο από κοντά – αν και παρότι φορούσε κουρέλια, εκείνοι καταλάβαιναν την ταξική καταγωγή του, καθώς δεν μπόρεσε ποτέ, σε όλη του τη ζωή, να αποβάλλει την αριστοκρατική προφορά του Eton από την ομιλία του.
Ο Orwell χρειάστηκε να παλέψει πολύ για να τα καταφέρει στον κόσμο των γραμμάτων. Οι απορρίψεις για τα πρώτα του μυθιστορήματα διαδέχονταν η μία την άλλη. Έτσι, στράφηκε προς τη δημοσιογραφία για να μπορέσει να εξασφαλίσει τα προς το ζην για μία αξιοπρεπή διαβίωση.
Όταν, όμως, τελικά τα κατάφερε, και όντας μόλις για λίγο καιρό παντρεμένος, τα παράτησε όλα. Ένιωσε να τον καλεί ένα ιδεολογικό καθήκον. Σε αντίθεση με αρκετούς συγγραφείς, όπως ο Ernest Hemingway, που βρέθηκαν στον Ισπανικό Εμφύλιο κατέχοντας τον ρόλο του ρεπόρτερ, εκείνος άφησε πίσω τη γυναίκα του, ταξίδεψε μέχρι τη Βαρκελώνη, κατατάχθηκε στο POUM (Partit Obrer d’Unificació Marxista) και ανέβηκε στο βουνό με το ντουφέκι στα χέρια. Εκεί ήταν που τον βρήκε και η σφαίρα που παραλίγο να του στερήσει τη ζωή.
Μάλιστα, οι περιπέτειές του δε σταμάτησαν σε αυτό, αφού τελικά χρειάστηκε να φυγαδευτεί με κινηματογραφικό τρόπο από την Ισπανία, γλιτώνοντας στο τσακ τη σύλληψη όχι από τους φασίστες του Franco αλλά από τους φιλοσοβιετικούς επαναστάτες που είχαν πάρει τα ηνία του Δημοκρατικού Στρατού.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η τόσο πλούσια σε εμπειρίες ζωή του Orwell, δεν είχε συνδυαστεί με κάποια μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Έπρεπε να ζήσει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, να καταταγεί στην Εθνοφρουρά, να νοσήσει σοβαρά από φυματίωση, να υιοθετήσει ένα αγόρι, να χάσει την πρώτη του γυναίκα, να αυτοεξοριστεί στη νήσο Jura, να παντρευτεί τη δεύτερη, για να ζήσει το συγγραφικό μεγαλείο: Η Φάρμα των ζώων και το 1984 τον έβαλαν, καθόλου άδικα, στο πάνθεον με τους σπουδαίους συγγραφείς.
Εκατόν είκοσι χρόνια μετά τη γέννησή του, και καθώς ο κόσμος μας βυθίζεται σε νέες δυστοπίες (πανδημίες, άνοδος απολυταρχικών πολιτικών, παντελής έλλειψη ιδιωτικότητας) ο Orwell είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Μόνο τυχαίο δεν είναι, άλλωστε, το γεγονός ότι τα κορυφαία έργα του εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια ξανά όχι από έναν, ούτε δύο αλλά τουλάχιστον τρεις ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Ο Βρετανός συγγραφέας παραμένει σημείο αναφοράς με τα κείμενά του.
Πόσο καλός γραφιάς ήταν όμως ο George Orwell; Αυτή είναι μία άλλη τρομερά ενδιαφέρουσα ιστορία για μία από τις πιο εύστοχες πένες του 20ου αιώνα. Ενός συγγραφέα, τόσο σημαντικού ώστε να διαθέτει τον δικό του επιθετικό χαρακτηρισμό: Όταν ακούμε «οργουελιανή ατμόσφαιρα», όλοι καταλαβαίνουμε, κατευθείαν, τι θέλει να πει ο ποιητής.
