Γιατί τα ιστορικά μυθιστορήματα είναι τόσο παρεξηγημένα
Ένα είδος με φανατικό κοινό που έχει δώσει κατά καιρούς αριστουργήματα ή μεταμφιεσμένη παραλογοτεχνία με ύποπτη ιδεολογική στόχευση;
- 16 ΑΠΡ 2023
Σε μία συγκεκριμένη γωνία κάθε ελληνικού βιβλιοπωλείου υπάρχουν κάποια ράφια για τους μυημένους: Ιστορικά μυθιστορήματα κάθε είδους και κάθε εποχής, από Νομπελίστες μέχρι παγκοσμίως άγνωστους συγγραφείς. Συνήθως, όσοι βρίσκονται στο συγκεκριμένο τμήμα έχουν φτάσει μέχρι εκεί χωρίς να κοιτάξουν αριστερά ή δεξιά. Γνωρίζουν καλά τι θέλουν, έχουν μία σχεδόν εξαρτητική σχέση με το είδος. Θέλουν να διαβάσουν για μεσαιωνικούς ιππότες ή επαναστάσεις σκλάβων στην Αρχαιότητα. Οποιοδήποτε άλλο είδος fiction εκτός από το historical fiction τους αφήνει παγερά αδιάφορους.
Το κοινό των ιστορικών μυθιστορημάτων είναι, συνήθως, φανατικό. Όχι, με την έννοια του «φανατισμένου» αλλά με την έννοια της αγνής, ανόθευτης λατρείας. Έχει ανάγκη να καταδυθεί μέσα στο όμορφος χάος της ανθρώπινης ιστορίας.
Να χαθεί, να ξεφύγει. Είναι όμως αναγκασμένο πολλές φορές να παλέψει με τέρατα: κακογραμμένα best sellers, μέτρια ρομάντζα με μία επίφαση ιστορικότητας, υπερβίαια πολεμικά μυθιστορήματα χωρίς νόημα και ουσία. Κάπως έτσι, και σε συνδυασμό με ότι για δεκαετίες κάθε genre fiction αντιμετωπιζόταν στην Ελλάδα ως παραλογοτεχνία, το είδος έχει βγάλει κακό όνομα στην αναγνωστική πιάτσα.
Είτε τα λατρεύεις και τα διαβάζεις με μανία, είτε τα αποκηρύσσεις μετά βδελυγμίας αφού κινδυνεύουν να λερώσουν το λευκό αναγνωστικό σου μητρώο. Μήπως όμως ήρθε η ώρα να αποκαταστήσουμε την αλήθεια;
Κατά κάποιο τρόπο, το ιστορικό μυθιστόρημα συμμετέχει σε δύο πρωτιές. Τα έπη του Ομήρου -θα μπορούσε να πει κανείς ότι- ανήκουν στο είδος, αφού αναφέρονται σε εποχές πολύ παλιότερες από αυτήν των πρώτων ακροατών τους (σ.σ: οι στίχοι τους αρχικά και για αιώνες απαγγέλλονταν). Αντίστοιχα, το βιβλίο που θεωρείται το πρώτο, επί της ουσίας, μυθιστόρημα της Δυτικής λογοτεχνίας, ο Δον Κιχώτης του Miguel de Cervantes, έχει σχέση με το είδος: ο κεντρικός χαρακτήρας διαβάζει μετά μανίας ιστορικά μυθιστορήματα με ιππότες σε τέτοιον βαθμό ώστε θέλει να γίνει και εκείνος ένας ήρωάς τους.
© Francisco Seco / AP
Οι σπουδαίοι συγγραφείς που έχουν καταπιαστεί με το είδος ή έστω το έχουν δοκιμάσει είναι αμέτρητοι: o Gustave Flaubert με τη Σαλαμπώ (εκδ. Χατζηνικολή), ο Νικολάι Γκόγκολ με το Τάρας Μπούλμπα (εκδ. Γκοβόστη) η Marguerite Yourcenar με το Αδριανού απομνημονεύματα (εκδ. Χατζηνικολή), ο Par Lagerkvist με τον Νάνο (εκδ. Καστανιώτη) και ο John Steinbeck με τη Χρυσή Κούπα: Η ζωή του Κάπτεν Μόργκαν (εκδ. Ταξιδευτής) είναι απλά μερικοί από αυτούς. Κάποια από αυτά τα έργα είναι λησμονημένα αριστουργήματα, κάποια απλά νεανικές δοκιμές όπως στην περίπτωση του τελευταίου.
Δεν είναι όμως μόνο το λογοτεχνικό παρελθόν εκείνο που μας δίνει εκπληκτικά δείγματα γραφής στο historical fiction. Η πρόσφατα αδικοχαμένη ιδιοφυΐα του είδους, η βρετανίδα Hilary Mantel, κατάφερε να κερδίσει όχι ένα αλλά δύο Booker δίνοντας στο κοινό της ιστορίες για έναν Άγγλο πολιτικό του 16ου αιώνα, ενώ ο μπεστσελερίστας Steven Pressfield διεκδικεί το άτυπο βραβείου των πιο εντυπωσιακών page turners των τελευταίων 30 χρόνων με τα μυθιστορήματά του, τα οποία λαμβάνουν χώρα στην Αρχαία Ελλάδα.
Όσο για την ελληνική παραγωγή; Πέρα από το κλασικό Η πριγκιπέσα Ιζαμπώ (εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας) του Άγγελου Τερζάκη, αξίζει να ξεχωρίσουμε και το Ένας σκούφος από πορφύρα (εκδ. Πατάκη) της Μάρως Δούκα. Εκεί βλέπουμε οικογενειακές παθογένειες, ιδεολογικούς προβληματισμούς για το θέμα της εξουσίας, αλλά και τις ενίοτε σαρκοβόρες συνέπειες του έρωτα γραμμένες από μία πραγματικά μοναδική πένα. Είναι θεματικές που μας απασχολούν μέχρι σήμερα, απλά τα παρακολοθούμε να διαδραματίζονται στα χρόνια του Βυζαντίου.
Τι έχει συμβεί λοιπόν; Μήπως υπάρχουν σκοτεινά κέντρα που λοιδορούν το ιστορικό μυθιστόρηματα ρίχνοντας λάσπη αντί για φως στην υπόθεσή του; Σίγουρα υπάρχουν στερεότυπα, και τα στερεότυπα όταν δε σπάνε δημιουργούν νευρώσεις και αγκυλώσεις. Την ίδια, βέβαια, στιγμή υπάρχουν και αρκετά διαδεδομένες παθογένειες στο historical fiction. Πέρα από τους πολλές φορές χάρτινους χαρακτήρες και τους ακόμα πιο χάρτινους έρωτας που παρακολουθούμε στις σελίδες τους, δεν είναι σπάνιο να εκμεταλλεύεται την εξαρτητική σχέση που τρέφουν μαζί του οι φανατικοί αναγνώστες.
Κείμενα γραμμένα στο πόδι με ένα πολύ εντυπωσιακό φόντο μοιάζουν πολλές φορές ικανά να υπνωτίσουν τους fans, ακριβώς όπως οι γητευτές υπνωτίζουν τα φίδια με τις φλογέρες τους. Οι αναγνώστες έχουν έρθει εδώ για να κατευνάσουν την αχόρταγη ιστορικά πείνα τους και για κανένα άλλον λόγο.
Αν όμως αυτό είναι ένα θέμα ποιότητας, κυκλοφορεί ελεύθερος ένας πολύ επικίνδυνος ελέφαντας στο δωμάτιο: τρομερές ιστορικές ανακρίβειες χάριν εντυπωσιασμού ή ακόμα χειρότερα μόνο και μόνο για να καλοπιάσουν εθνοπατριωτικά (ή μήπως και εθνικισιτκά;) φρονήματα.
Στο τέλος της μέρας, το νόμισμα έχει δύο όψεις: Όπως και για κάθε άλλο είδος λογοτεχνίας υπάρχουν σπουδαία, καλά, μέτρια και κακά βιβλία. Δεν είναι εύκολο φυσικά να τα αξιολογήσουμε. Σίγουρα, όμως, δεν έχει κανένα νόημα να ακύρωνουμε συνολικά τα ιστορικά μυθιστορήματα. Δεν τους αξίζει, αφού έχουν δώσει και συνεχίζουν να δίνουν αριστουργήματα.
