Goro Miyazaki, ποιο είναι τελικά το μυστικό του Studio Ghibli;

Σε ένα στούντιο δηλαδή, και στις παράλληλες δραστηριότητές του: το μουσείο και το θεματικό πάρκο.

Πράξη κυνισμού σε μια εποχή που τα brands αγαπιούνται περισσότερο από τους δημιουργούς; Όχι ακριβώς. Γιατί το εν λόγω στούντιο είναι το Ghibli, δηλαδή το εμβληματικό anime στούντιο που εδώ και δεκαετίες έχει γίνει συνώνυμο με τον τεράστιο Hayao Miyazaki.

Και που με ταινίες σαν το My Neighbor Totoro, το Spirited Away και φέτος το Boy and the Heron, έχει ταξιδέψει το anime παγκοσμίως, ακόμα και στα μέρη (και στις σινεφίλ καρδιές) που κατά τα άλλα λιγοστή σχέση έχουν με το ιαπωνικό animation.

Ταινίες μαγικές, ποιητικές, εκεί όπου μια συναισθηματική κατάσταση μπορεί να γεννήσει ολόκληρους κόσμους κι οι μόνοι κανόνες είναι εκείνοι των ονείρων. Ακόμα κι αν αυτά τα όνειρα είναι, κάποιες φορές, εφιάλτες – όπως για παράδειγμα με το αριστούργημα του 1988 Grave of the Fireflies, του έτερου σπουδαίου δημιουργού του Ghibli, τον Isao Takahata.

Ο Takahata δημιούργησε αξέχαστα φιλμ στο Ghibli, πειραματιζόμενος στην πορεία όλο και περισσότερο με τη φόρμα και με την αισθητική του animation, μέχρι και το απίστευτα όμορφο τελευταίο του φιλμ, το Tale of Princess Kaguya – λίγα χρόνια πριν πεθάνει από καρκίνο.

Είναι ένας θάνατος που, όπως είχαμε συζητήσει και με τον πρόεδρο των Studio Ghibli, Toshio Suzuki, επηρέασε τον Miyazaki και τη δημιουργία του πολυβραβευμένου του φιλμ The Boy and the Heron.

Στην παράλληλη πορεία αυτών των δύο γιγάντων του animation, και με την προσθήκη μερικών ακόμα διαμαντιών που γεννήθηκαν υπό την επίβλεψή τους και μέσα στο δημιουργικό περιβάλλον που εκείνοι ανέθρεψαν (όπως το υπέροχο Red Turtle και το συγκλονιστικό Whisper of the Heart του πρόωρα και τραγικά χαμένου Yoshifumi Kondo), εντοπίζεται αυτό που θα λέγαμε μαγεία του Studio Ghibli.

ΜΙΑ ΒΡΑΔΙΑ ΤΙΜΗΣ ΣΤΙΣ ΚΑΝΝΕΣ

Goro Miyazaki και Kenichi Yoda στο κόκκινο χαλί των Καννών με τον τιμητικό Χρυσό Φοίνικα του φεστιβάλ. / Vianney Le Caer/Invision/AP

Υπό αυτό το πρίσμα, η απόφαση των Καννών δε μοιάζει περίεργη. Δεν είναι ότι τιμήθηκε μια συνηθισμένη εταιρεία που αλλάζει διευθυντές και στόχους ανάλογα με τα trends της κάθε εποχής. Το Ghibli ιδρύθηκε το 1985 από τρεις ανθρώπους: Τον Miyazaki, τον Takahata και τον Suzuki, κι ήταν οι τρεις τους που δε σταμάτησαν ποτέ να αποτελούν την δημιουργική ώθηση του στούντιο – μέχρι και τον θάνατο του Takahata, ενώ έκτοτε οι Miyazaki και Suzuki έχουν παραμείνει ηγετικές φιγούρες.

Μπορεί λοιπόν ο ίδιος ο Miyazaki, διαβόητος για τις αποστάσεις που πάντα κρατά από τις διάφορες τέτοιες τιμές και βραβεύσεις –δεν παρέλαβε ούτε το Όσκαρ που κέρδισε φέτος για το Boy and the Heron–, να μην πήγε στις Κάννες, αλλά το Ghibli ήταν εκεί. (Ομολογουμένως δεν είναι απίθανη μια θεωρία που θέλει το φεστιβάλ να αποφασίζει να τιμήσει εν γένει το Ghibli εν μέρει επειδή ο Miyazaki δεν ήθελε να πάει για να παραλάβει έναν Φοίνικα στο όνομά του… αλλά αυτό μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ.)

Ήταν εκεί, δια της παρουσίας του Goro Miyazaki, δηλαδή του γιου του μεγάλου Hayao. Ο οποίος εκπροσώπησε το όνομα Ghibli σε όλες του τις εκφάνσεις – εξάλλου, ο Goro έχει ασχοληθεί στη διάρκεια των χρόνων με όλες τις Ghibli δραστηριότητες. Έχει υπάρξει μέρος της ομάδας σχεδιασμού του (εκπληκτικού, εμπειρία ζωής) Μουσείου Ghibli και διευθυντής του από το ‘01 ως το ‘05. Είναι από το ‘22 διευθυντής του Ghibli Park που μόλις άνοιξε. Και στο ενδιάμεσο έχει σκηνοθετήσει και τρεις ταινίες για το στούντιο.

Αυτό όμως το μεσημέρι Δευτέρας, ο Goro είναι μαζί μας στις Κάννες, ως τιμώμενο πρόσωπο, ως εκπρόσωπος ενός ονόματος, μιας δημιουργικής οντότητας όμοια της οποίας δεν υπάρχει παγκοσμίως. Στη σκηνή του κατάμεστου θεάτρου Lumiere, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ Thierry Fremaux εξηγεί στο ενθουσιώδες κοινό τη μοναδικότητα αυτής της βράβευσης και ύστερα καλεί στη σκηνή τον ισπανό σκηνοθέτη J.A. Bayona να απονείμει τον Χρυσό Φοίνικα.

Ο Bayona (μέλος της φετινής κριτικής επιτροπής, σκηνοθέτης του Ορφανοτροφείου) αναφέρθηκε στην σπουδαία ταινία του Miyazaki, The Wind Rises (κανένα Oppenheimer) αμέσως μετά την προβολή στη μεγάλη οθόνη ενός υπέροχου μοντάζ από όλες τις ταινίες του στούντιο: «Θυμάμαι τα συναισθήματα που ένιωσα βλέποντας αυτές τις ταινίες, ειδικά το Wind Rises και το κεντρικό του μήνυμα: “Πρέπει να συνεχίσεις να συνεχίζεις”», είπε. «Ευχαριστώ που ανοίξατε έναν κόσμο για εμάς, και που κάνατε τις ζωές μας λιγάκι καλύτερες, και λίγο πιο πολύχρωμες» είπε συγκινημένος προς τον Goro.

ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΠΙΟ ΣΠΑΝΙΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ MIYAZAKI

Ο Goro Miyazaki παρέλαβε τον τιμητικό Φοίνικα από τα χέρια του Bayona υπό τις ιαχές και ένα ατελείωτο standing ovation του κοινού – αν και στωικός γενικά, ο Goro εμφανέστατα είχε συγκινηθεί κι είχε χάσει τα λόγια του σε αυτή τη στιγμή. Σίγουρα μια περίπλοκη στιγμή για τον ίδιο, καθώς ως σκηνοθέτης ξέρει πως θα βρίσκεται νομοτελειακά στη σκιά του πατέρα του, και που τώρα ως άνθρωπος εμπλεκόμενος σε όλες τις δραστηριότητες του Studio Ghibli παραλαμβάνει ένα βραβείο που σε τεράστιο βαθμό ανήκει –πού αλλού;– στον πατέρα του.

Ο ίδιος ο Hayao Miyazaki έκανε μια cameo εμφάνιση στη βραδιά, μέσα από ένα σύντομο βίντεο που έστειλε στο φεστιβάλ μαζί με τον Suzuki. Στο βίντεο, ο πρόεδρος Suzuki φαίνεται να εξηγεί στον Miyazaki την ιδέα της βράβευσης από το φεστιβάλ, με τον Miyazaki να γνέφει κοφτά, καταφατικά σε κάθε πρόταση και στο τέλος να λέει ανέκφραστα, «δεν κατάλαβα τίποτα, αλλά σας ευχαριστώ» ξεσηκώνοντας μεγάλα γέλια από το κοινό. Όταν ο Suzuki αμέσως μετά ενημέρωσε τον Miyazaki ότι το Ghibli στις Κάννες θα εκπροσωπήσει ο Goro, ο Hayao αποκρίθηκε με deadpan ύφος, «τον λυπάμαι. Καλή τύχη». Ε, γελάσαμε, τι να κάνουμε κι εμείς.

Ύστερα όμως από αυτή την ακολουθία, ομολογουμένως μια τελετή βράβευσης όμοια της οποίας σίγουρα δεν έχουμε δει ποτέ ξανά, ακολούθησε μια πολύ ουσιαστική έκπληξη για τους φανς του στούντιο και του Hayao Miyazaki: Η προβολή τεσσάρων μικρού μήκους ταινιών τις οποίες κατά καιρούς φτιάχνει ο Miyazaki για αποκλειστική προβολή για τους επισκέπτες του Μουσείου Ghibli. Οι ταινίες αυτές δεν υπάρχουν ούτε διατίθενται σε άλλη μορφή. Είναι, για την ακρίβεια, η πρώτη φορά που προβάλλονται οπουδήποτε εκτός Ιαπωνίας οι τρεις από τις τέσσερις αυτές ταινίες!

Mei and the Kittenbus / © 2002 Studio Ghibli

Το Mei and the Kittenbus του 2002 είναι η απολαυστική γνωριμία ενός μικρού κοριτσιού με ένα μωρό γατάκι-λεωφορείο που εξελίσσεται σε μια φανταστική συνάντηση με γάτες-λεωφορεία κι άλλων ηλικιών και μεγεθών. Πρόκειται για σύντομο σίκουελ του My Neighbor Totoro και είναι διαχρονικά η δημοφιλέστερη από τις 12 ταινίες του Μουσείου.

Τα φιλμάκια Looking for a Home (2006) και Boro the Caterpillar (2018) έχουν περισσότερο να κάνουν με την απεικόνιση συμβάντων και μικρών περιπετειών με επίκεντρο τη φύση και το φυσικό τοπίο, δίχως χρήση ηχητικών εφέ και με το στόρι να μεταδίδεται μέσα μόνο από την εικόνα και από φωνές στη θέση των ήχων – αν δεις ας πούμε ένα φορτηγό να πλησιάζει θα ακούσεις μια φωνή να κάνει έναν «γρρρρρρρ» βαρύ, απειλητικό ήχο. Διασκεδαστικά πειράματα – το Boro συγκεκριμένα μάλιστα έχει και ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι ένα φιλμάκι βασισμένο σε μια παλιά, πεταμένη ιδέα του Miyazaki, που ο Suzukli του πρότεινε να αναπτύξει ως μικρού μήκους αφότου είχε ανακοινώσει τη συνταξιοδότησή του, μετά το Wind Rises. Ο Suzuki ήλπιζε πως κάτι σε αυτή τη διαδικασία ίσως άναβε μια σπίθα ξανά μες στον Miyazaki, και μάλλον είχε δίκιο!

Mr. Dough and the Egg Princess / © 2010 Studio Ghibli

Τέλος, είδαμε και το Mr. Dough and the Egg Princess του 2010, το οποίο είχα την τύχη να έχω ξαναδεί τη μία φορά που επισκέφθηκα το Μουσείο πριν μια δεκαετία. Είναι από εκείνες τις περιπτώσεις που χωρίς να το περιμένεις, βλέπεις μια εικόνα μπροστά σου και ξαφνικά σου έρχεται μεμιάς ολόκληρη η πλοκή σαν κύμα. Είναι ένα παραδοσιακής υφής παραμύθι, για μια μοχθηρή μάγισσα που κρατά φυλακισμένο και εκμεταλλεύεται ένα αυγό που ζωντανεύει. Το μικρό αυγό θα δραπετεύσει παρέα με ένα κομμάτι ζύμης που επίσης ζωντανεύει, και θα προσπαθήσουν να ξεφύγουν από τον έλεγχο της μάγισσας που τα κυνηγά. Είναι πανέμορφο, γκροτέσκο, και με μια καθηλωτική μπαρόκ μουσική από τον σπουδαίο συνθέτη του Miyazaki, Joe Hisaishi.

Δώρο για όλους ήταν αυτή προβολή. Ούτε ο Goro θα περίμενε ποτέ στη ζωή του πως θα έπαιρνε Χρυσό Φοίνικα υπό αποθέωση, ούτε εμείς περιμέναμε πως θα βλέπαμε 4 από τα 12 σπάνια και αποκλειστικά φιλμάκια του Μουσείου Ghibli. Win/win!

GORO MIYAZAKI: «ΔΕΝ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΜΕ ΚΑΝΕΝΑΝ»

Μια μέρα πριν την προβολή των σπάνιων φιλμ του Hayao Miyazaki και την απονομή του Χρυσού Φοίνικα στο Studio Ghibli, είχαμε την χαρά να καθίσουμε μαζί με τον Goro Miyazaki για μια αποκλειστική συνέντευξη, και να συζητήσουμε τόσο το μυστικό του Ghibli, όσο και το πώς ο ίδιος βλέπει το έργο του πατέρα του.

Θυμάσαι την πρώτη επαφή σου με ένα έργο Ghibli;

Νομίζω θυμάμαι. Δεν είμαι σίγουρος πότε ήταν, αλλά ήταν η στιγμή που ο Takahata έκανε την πρώτη του ταινία, γιατί τότε γεννήθηκα. Είχε ξεπεράσει το μπάτζετ και κάποια στιγμή έπρεπε να σταματήσει η παραγωγή. Τότε ήταν που ο πατέρας μου παντρεύτηκε κι έτσι γεννήθηκα εγώ. Μπορείς να πεις ότι αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή! 

Από τα παιδικά σου χρόνια έβλεπες πολύ animation;

Ναι, φυσικά. Στη γενιά μου στην Ιαπωνία είναι που το τηλεοπτικό anime άρχισε να ανθίζει. Όλα τα παιδιά στην ηλικία μου βλέπανε ασταμάτητα στην τηλεόραση οτιδήποτε είχε σχέση με anime.

Μεγαλώνοντας έγινες landscape σχεδιαστής. Τι σε έφερε στο animation;

Είναι και τα δύο κατασκευαστική δουλειά! Όταν δημιουργούμε ένα κινούμενο σχέδιο, το κομμάτι είναι λίγο σαν εργοτάξιο. Στο landscape όταν πρέπει να σχεδιάσουμε ένα πάρκο ας πούμε κοιτάς τον χώρο και μοιράζεις τις δουλειές σε πολλούς ανθρώπους που πρέπει να συντονιστούν. Το ίδιο συμβαίνει και σε μια ταινία κινουμένων σχεδίων. Είναι πολλοί οι άνθρωποι που δημιουργούν, έχουν όλοι προσωπικότητες και δικές τους δυσκολίες.

Πόσο δύσκολο ήταν να βρεις τη δική σου φωνή όταν ξεκίνησες να σκηνοθετείς;

Την πρώτη φορά που σκηνοθέτησα [σσ. Tales from Earthsea, 2006] η μόνη σκέψη που είχα ήταν ότι απλά πρέπει να το κάνω. Δεν μπήκα σε πολλές λεπτομέρειες για αυτό, όλο μου το focus ήταν στο να δημιουργήσω storyboard με το staff μου, και δεν παιδεύτηκα για το πώς θα βρω τη φωνή μου. Είναι περισσότερο από τη δεύτερη ταινία μου [σσ. From Up on Poppy Hill, 2011], που κατάφερα να πάρω περισσότερο χρόνο και να σκεφτώ αυτό το πράγμα. Τι είναι κάτι «δικό μου». 

Πώς αναπτύχθηκε στην πορεία η σχέση σου με τον πατέρα σου;

Γενικά τα αγόρια πριν γίνουν ενήλικοι τρέφουν θαυμασμό αλλά και επαναστατικότητα απέναντι στον πατέρα τους. Γι’αυτό ίσως κι εγώ δεν έκανα animation κατευθείαν, έκανα αρχιτεκτονική τοπίου. Όμως τελικά έφτασα να κάνω την ίδια δουλειά με τον πατέρα μου – γι’αυτό και αισθανόμενουν μια εσωτερική σύγκρουση για αυτό.

Στις Κάννες τιμάται συνολικά το Studio Ghibli, πιστεύεις μπορεί ένα στούντιο να είναι auteur;

Ναι, και να πούμε μάλιστα ότι ο Φοίνικας δεν είναι μόνο για το στούντιο, αλλά συμπεριλαμβάνει και τις δραστηριότητες του Μουσείου και του Πάρκου. Δεδομένης της μεγάλης αυτής τιμής με αγχώνει το ποιος είναι ο ρόλος μου σε όλα αυτά.

Κατά τη γνώμη σου το Studio Ghibli άλλαξε το τοπίο στο χώρο του anime;

Ναι, η αλήθεια είναι πως έχει πολύ μεγάλη επίδραση, αλλά πρέπει ταυτόχρονα να αναγνωρίσουμε και ότι υπάρχουν ολόκληρες διακλαδώσεις anime όπου η επίδραση του Ghibli δεν υφίσταται. Άρα δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι το γιαπωνέζικο animation είναι ολοκληρωτικά επηρεασμένο από το Ghibli.

Ποιο είναι το βασικό συστατικό του έργου Ghibli; Πώς μπαίνει ολόκληρη η τέχνη της ύπαρξης σε αυτά τα φιλμ;

Αρχικά να ξεκαθαρίσω ότι δεν προσπαθούμε ποτέ να επηρεάσουμε κανέναν όταν κάνουμε μια ταινία. Απλά καταλήγει έτσι. Αλλά δεν είναι κάτι που ποτέ στοχεύουμε. Νομίζω το Ghibli όταν κάνει ταινία δεν προσεγγίζει το έργο συνειδητά βάσει του κοινού στο οποίο στοχεύει ή, για παράδειγμα, «αυτό είναι το μήνυμα που θέλουμε να καταλάβουν». Δεν υπάρχει στρατηγική μάρκετινγκ από την πλευρά μας. Στο παρελθόν, ο παραγωγός Suzuki απλά έδινε ιδέες για ό,τι εκείνος θα ήθελε να δει. Και σπάνια το θέμα ήταν όντως φιλικό στο να το μεταφέρεις σε ένα anime.

Πολλοί βρήκαν μια πεσιμιστική οπτική στο Boy and the Heron από τον πατέρα σου, όπου έχουμε κάτι σαν καταστροφή ενός κόσμου, για το τέλος όσχων χτίστηκαν, για το μέλλον του Ghibli… Ανησυχείς για το μέλλον του στούντιο;

Δεν είμαι σίγουρος αλλά δεν θέλω να το δω αρνητικά! Η προσωπική μου οπτική στην ταινία είναι ότι…. Κάποια θέματα όπως αυτό, που διαχειρίζεται ο πατέρας μου στις ταινίες του, όταν ήταν πολύ νεότερος ήταν ακόμα πολύ μακρινά για εκείνον κι όσο μεγαλώνει τώρα κάποια πράγματα έρχονται όλο και πιο κοντά του. Στο Boy and the Heron δεν πιστεύω ότι κοιτάει γύρω του στα αλήθεια – είναι μια ταινία αυτοαναστοχαστική και επικεντρωμένη στον ίδιο.

Τελικά τι είναι animation για σένα;

Θεμελιωδώς, είναι κάτι που πρέπει να είναι ελεύθερο. Το animation έχει να κάνει με την απεικόνιση ενός πράγματα που είναι αδύνατον. Να βάζεις ζωή μέσα του και να το κάνεις ζωντανό. Κι όταν λέω αυτό τον ορισμό, δεν εννοώ ότι πρέπει να κάνουμε μόνο fantasy και επιστημονική φαντασία. Δεν περιορίζεται εκεί. Έχει περισσότερο να κάνει με το πώς μπορείς να περιγράψεις τον κόσμο ως κάτι ακόμα πιο πραγματικό από την ίδια την πραγματικότητα.

*Το Boy and the Heron του Hayao Miyazaki κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από την Feelgood Entertainment. Η συνέντευξη με τον Goro Miyazaki πραγματοποιήθηκε στο 77ο φεστιβάλ Καννών.