H Annie Ernaux κέρδισε το Νόμπελ και έτσι η λογοτεχνία επέστρεψε στη θέση της
Σε αντίθεση με ό,τι είχαμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, η σπουδαία Γαλλίδα συγγραφέας κέρδισε το βραβείο με μοναδικό γνώμονα το γράψιμό της. Φέτος, και κόντρα σε όλα τα προγνωστικά, η πολιτική δεν πέρασε τις πύλες της Σουηδικής Ακαδημίας. Ή μήπως όχι;
- 6 ΟΚΤ 2022
Πώς χωρούν χιλιάδες αναμνήσεις μίας ολόκληρης ζωής μέσα σε λίγες τυπωμένες σελίδες; Ιδιαίτερα όταν αυτή η ζωή ρίχνει φως στη γυναικεία εμπειρία της μεταπολεμικής Γαλλίας; Η απάντηση έρχεται μέσα από τα κείμενα της Annie Ernaux, της νέας κατόχου Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2022. Σύντομα και ευσύνοπτα αφηγήματα (αν εξαιρέσει κανείς το magnum opus της με τίτλο Τα χρόνια, εκδ. Μεταίχμιο) με καθαρά αυτοβιογραφικό χαρακτήρα δηλαδή· δυνατά κείμενα, με άλλα λόγια, που πατούν όμως και με τα δύο πόδια στην πραγματικότητα αποφεύγοντας το υλικό των ονείρων.
Ή όπως έγραψε και η Σουηδική Ακαδημία στο tweet της αναφορικά με τη βράβευση της 82χρονης Γαλλίδας συγγραφέως: «για το θάρρος και την κλινική οξύνοια με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, την αποξένωση και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης».
Κάπως έτσι, λοιπόν, το μεγάλο φαβορί για το μεγαλύτερο λογοτεχνικό βραβείο του 2022, σύμφωνα πάντα με τους bookmakers, έμεινε -για άλλη μία φορά- παραπονεμένο. Η αλήθεια είναι ότι οι πιθανότητες του Salman Rushdie είχαν αυξηθεί κατακόρυφα μετά την πρόσφατη απόπειρα ενάντια στη ζωή του. Πόσο όμως άδικο (και κάπως θλιβερό) είναι για τα ίδια τα έργα του συγγραφέα;
Ο Rushdie δε θα έπρεπε να έχει ανάγκη εξωγενείς παράγοντες για να βραβευτεί. Το ίδιο ισχύει και για τον περσινό νικητή από την Τανζανία, Abdulrazak Gurnah. (Για τον οποίο οι περισσότεροι, πέρσι τέτοιο καιρό, κάναμε search στο Google για να μάθουμε ποιος είναι). Η Σουηδική Ακαδημία, όμως, προσπαθώντας να διορθώσει τις αδικίες δεκαετιών, φαινόταν τα τελευταία χρόνια να βάζει πολύ ψηλά στην ατζέντα της το θέμα της πολιτικής και των κάθε λογής δικαιωμάτων.
Λογικό, αφού όλα αυτά τα χρόνια είχε λερωμένη σε μεγάλο βαθμό τη φωλιά της. Όταν όμως προσπαθείς να διορθώσεις τις αδικίες δεκαετιών μέσα σε λίγα χρόνια, εύκολα δίνεις τη λάθος εικόνα: έτσι, σχεδόν όλοι πιστεύαμε ότι φέτος το Νόμπελ Λογοτεχνίας θα δινόταν σε κάποιον/α συγγραφέα από την Ουκρανία.
Η Σουηδική Ακαδημία όμως έκανε μάλλον την έκπληξη: σχεδόν κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η βράβευση της Arnie Ernaux (η οποία ήταν πέρσι το απόλυτο φαβορί) έχει πολιτική χροιά. Ή αντίστοιχα ότι αποτελεί μία θαρραλέα δήλωση εκσυγχρονισμού των Νόμπελ, όπως είχε συμβεί πριν κάποια χρόνια με τη βράβευση του -ποιος το θα περίμενε ποτέ;- Bob Dylan για το στιχουργικό του έργο.
Είναι κάπως σαν να επιστρέψαμε σε όσα γνωρίζαμε· ένα βραβείο για την ίδια τη λογοτεχνία, και όχι ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη γεμάτο πολιτικές σκοπιμότητες.
Μα δεν πρέπει επιτέλους η Σουηδική Ακαδημία να βραβεύσει τις μικρότερες χώρες, τις καταπιεσμένες σε θέματα φύλου και φυλής λογοτεχνικές φωνές, τους και τις συγγραφείς που βρίσκονται στο περιθώριο; Προφανώς, και «ναι». Την ίδια όμως στιγμή ανοίγει μία τεράστια κουβέντα γύρω από τη συμπερίληψη και το πόσο αυτή γίνεται με υγιή τρόπο από τέτοιους οργανισμούς (οι οποίοι εκπροσωπούν το κατεστημένο σε μεγάλο βαθμό) ή απλά γίνονται συγκεκριμένες κινήσεις για να σταματήσουν οι γκρίνιες και τα παράπονα.
Σε τελική ανάλυση, είναι λίγο παράξενο να περιμένουμε ότι η πρωτοπορία θα λάβει χώρα στα πλαίσια του οποιουδήποτε κατεστημένου. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι ένα βραβείο για το σύνολο του έργου των καλλιτεχνών, το οποίο έρχεται μαζί με το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 920 χιλιάδων ευρώ. Μήπως, λοιπόν, είναι καλύτερο να αφήσει τις πολιτικές σκοπιμότητες στην άκρη μιας και κινδυνεύει να χάσει τη φερεγγυότητά του;
Άλλωστε, πριν κάνει μεγάλα άλματα προς όλες εκείνες τις ομάδες που αγνοούσε μάλλον επιδεικτικά για δεκαετίες (LGBTQ+ κοινότητα, προσφυγικές συγγραφικές φωνές) έχει άλλη μία μεγάλη αδικία να διορθώσει: η Annie Ernaux είναι μόλις η 17η γυναίκα που κερδίζει το Νόμπελ Λογοτεχνίας σε 118 συνολικά βραβεύσεις.
Θα ήταν ευχής έργον να συζητούσαμε μόνο για το κατά πόσο άξιζε το βραβείο η ωμή αλλά και λυρική καταγραφή της ανθρώπινης απελπισίας (Cormac McCarthy) ή το αυτοβιογραφικό θάρρος (Annie Ernaux) αντί να μετατρέπονται -σχεδόν κάθε χρόνο- τα βραβεία σε στίβο πολιτικής διαμάχης.
Στο τέλος της μέρας, όμως, είναι απλά βραβεία – και όχι η μοναδική και απόλυτη αλήθεια. Μεγάλη λογοτεχνία πάντα υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πέρα από τα Νόμπελ. O John Steinbeck, ο James Joyce, η Virginia Wolf και ο Jorge Luis Borges, για να αναφέρουμε απλά μερικά ονόματα, δεν κέρδισαν ποτέ το πολυπόθητο βραβείο. Ε και;
