Η αψεγάδιαστη καριέρα του Alfonso Cuarón

Το μεγαλύτερο παράσημο που χαρακτηρίζει τον Αλφόνσο Κουαρόν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο σύγχρονο δημιουργό, και ελάχιστους εν γένει στην ιστορία του σινεμά, είναι η αλήθεια της φράσης: “Δεν έχει κάνει μέτρια ταινία στην καριέρα του”.

Είναι όλες μία και μία, και είναι όλες διαφορετικές μεταξύ τους. Μεξικάνικες σεξοκωμωδίες, λογοτεχνικές διασκευές, δυστοπικά sci-fi, εφηβικά franchise- ο Κουαρόν έχει αγγίξει ένα σωρό είδη, έχει περιπλανηθεί σε κάθε γωνιά του κινηματογραφικού κόσμου, και πάντα έχει κατορθώσει να ρίξει φως, να δημιουργήσει κάτι όχι απλά καλό, αλλά πάντα σημαντικό, πάντα εξαιρετικό.

Φέτος θα κερδίσει επιτέλους το Όσκαρ του επειδή είναι μια από Εκείνες τις Στιγμές στο χρόνο. Όπου ένας άκρως σεβαστός ανάμεσα στη βιομηχανία σκηνοθέτης, καταφέρνει να γυρίσει μια από εκείνες τις ταινίες που μαγνητίζουν το zeitgeist, κερδίζουν σε εντυπωσιασμό, σε τεχνική, σε αποδοχή (κοινού και κριτικής), στα ταμεία. Το “Gravity” δε νομίζω πως θα ιχυριστεί ποτέ κανείς πως είναι η πιο βαθιά ταινία του Κουαρόν, είναι όμως εκείνη που, ξεγυμνωμένη από κάθε άλλο στοιχείο, έκανε πιο εμφανή από ποτέ τα εντυπωσιακά ταλέντα του σκηνοθέτη από το Μεξικό.

Ο Κουαρόν ξεκίνησε να εργάζεται στη βιομηχανία στις αρχές των ‘80s, λίγο αφού παράτησε την κινηματογραφική σχολή στο πανεπιστήμιο όπου σπούδασε και φιλοσοφία. Ο λόγος ήταν ότι το φιλμάκι που γύρισε (μαζί με τον Εμάνουελ Λουμπέζκι που γνώρισε εκεί, τον μετέπεια διευθυντή φωτογραφίας που εξίσου καθυστερημένα και εξίσου δίκαια, θα κερδίσει επίσης φέτος επιτέλους Όσκαρ για το “Gravity”) ήταν στα αγγλικά κι επίσης ότι δε του έδιναν την άδεια να το διαθέσει για εμπορικούς σκοπούς.

Ή απλά κάποιος ταξίδεψε στο μέλλον, είδε ότι οι δυο τους θα γύριζαν την πιο πετυχημένη ταινία του 2013 και μετά όλοι τους εκεί στο πανεπιστήμιο του Μεξικού θα ήταν σε φάση “εχ, έλα, διώχτε τους να πούμε τους ξεπουλημένους τώρα να ‘ούμε”. WELL DONE.

Ο Κουαρόν θα είχε σε όλη την μετέπειτα καριέρα μια συναρπαστική σχέση με το εμπορικό σινεμά. Κι όταν λέμε συναρπαστική εννοούμε βασικά τέλεια. Ξέρεις πώς πολλοί σκηνοθέτες ή ηθοποιοί κάνουν τα ανεξάρτητα ‘art films’ τους και μετά νιώθουν πως κάνουν καταναγκαστικά έργα όταν γυρίζουν και κανά εμπορικό φιλμ για λόγους εισοδήματος/αναγνωρισιμότητας/industry cred; Ο Κουαρόν δεν ήταν απλά άνετος με τις μεταβάσεις, αλλά ουσιαστικά κατέλυσε τα όρια. Δεν είναι απλά ένας σκηνοθέτης που έκανε ανεξάρτητα μεξικάνικα φιλμ και μετά μετέφερε τις ευαισθησίες του στο Χόλιγουντ. Ούτε είναι ένας σκηνοθέτης που κάνει ένα εμπορικό φιλμ για κάθε καλλιτεχνικό του. Είναι απλά πάντα ο Κουαρόν και απλά γυρίζει ταινίες. Καλές ταινίες. Φανταστικές ταινίες.

Και στην πορεία, ως κομμάτι της θρυλικής μεξικάνικης κλίκας των “τριών αμίγκος” (Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαριτού και Γκιγιέρμο ντελ Τόρο οι άλλοι δύο) έδειξε στο παγκόσμιο σινεμά πώς είναι να έχεις μια καρποφόρα σχέση με μια ομάδα δημιουργών όπου ο ένας συνεισφέρει στην ωρίμανση του άλλου. Το 2005 παραμένει χρονιά-σύμβολο για όλους τους, όταν η τριπλέτα “Babel” – “Children of Men” – “Pan’s Labyrinth”, που δημιουργήθηκε από τους τρεις τους αλλά με σαφή δημιουργική ανταλλαγή μεταξύ τους, προτάθηκε για 16 συνολικά Όσκαρ κερδίζοντας 4. Και οι 3 αμίγκος κέρδισαν προσωπικές υποψηφιότητες, ενώ και οι 3 ταινίες προτάθηκαν για Όσκαρ Σεναρίου.

Ο Ινιαριτού στο μεταξύ ξεφούσκωσε, ο ντελ Τόρο είδε διάφορα πρότζεκτ του να σκαλώνουν πριν ξεμπουκώσει με το υπερθέαμα “Pacific Rim”, αλλά αν από εκείνη την χρονιά-σταθμό υπάρχει ένας από τους αμίγκος που κινήθηκε με μεγαλύτερη ευκολία και επιβεβαίωσε άμεσα τις προφητείες που κάποτε αναμφίβολα γράφτηκαν γι’αυτόν, ήταν ο Κουαρόν.

Η φιλμογραφία του Αλφόνσο Κουαρόν απολαμβάνει μιας τρομερά ευρείας αναγνώρισης, εξίσου από κοινό, κριτικούς, φεστιβαλικό κύκλωμα, οσκαρική ακαδημία, βιομηχανία, ανεξάρτητο και διεθνές σινεμά. Ας εκτιμήσουμε λίγο τι έχει καταφέρει μέχρι σήμερα.

Love in the Time of Hysteria

Πάντα στα ξεκινήματα των πιο μεγάλων σκηνοθετών θα βρεις τις πιο αναπάντεχες ταινίες. Ο κάθε Κουαρόν δε φύτρωσε ξαφνικά στην καρέκλα του σκηνοθέτη του όποιου “Gravity”. Κάτι έκανε στην αρχή και έκανε κόσμο να τον προσέξει. Εν προκειμένω βέβαια αυτό το ‘κάτι’ ήταν μια Μεξικάνικη δραμεντί παρεξηγήσεων για έναν γιάπη που διαγνώνεται κατά λάθος με AIDS, οπότε το άλμα είναι παραπάνω από εντυπωσιακό. Εντυπωσιακό είναι και το ίδιο το φιλμ. Μεγάλη εμπορική επιτυχία στη χώρα του, και με κάθε συστατικό να ουρλιάζει ‘φαρσική σεξοκωμωδία’, στην πραγματικότητα χάρη στην διαχείριση του υλικού από τον Κουαρόν καταλήγει να διαπραγματεύεται με βαρύτητα (αλλά με χιούμορ και ποτέ με υπερβολική σοβαρότητα) ζητήματα όπως ο ανείπωτος ερωτισμός, η αύρα του θανάτου, η απειλή του AIDS (στην αρχή των ‘90s κιόλας, προλαβαίνοντας ουσιαστικά πολλές μετέπειτα ταινίες που θα άγγιζαν το ζήτημα στη διάρκεια της δεκαετίας). Υποτιμημένο, έξοχο ντεμπούτο.

• Είδος: Αισθηματική κωμωδία
• Χώρα: Μεξικό
• Εμπορική επιτυχία: Ναι
• Φεστιβάλ: Όχι
• Βραβεία: Σεναρίου, στα ντόπια μεξικάνικα Αριέλ
• Λουμπέζκι: Ναι
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

A Little Princess

Ένδειξη πρώτη αληθινού μεγαλείου από τον άνθρωπο που δεν ξέρει τι θα πει διαχωρισμός ανάμεσα στα είδη. Ο Κουαρόν στρατολογήθηκε από τον Σίντνεϊ Πόλακ για μια σειρά ονόματι “Fallen Angels” μετά την επιτυχία της “Υστερίας”, γύρισε ένα επεισόδιο, κι έπειτα τον περιέλαβε το Χόλιγουντ. Ο Κουαρόν δεν φάνηκε επιφυλακτικός απέναντι στην προοπτική να κάνει αγγλόφωνο ντεμπούτο με την διασκευή ενός παιδικού παραμυθιού, και πολύ καλά έκανε, γιατί πήρε την κλασική ιστορία του κοριτσιού που προσπαθεί να ανθίσει μέσα σε ένα συντηρητικό σύστημα που πρακτικά την φυλακίζει και την γύρισε με την ευαισθησία και την πρωτότυπη ματιά ενός δημιουργού που αληθινά διψάει να μοιραστεί ιστορίες. Οπότε για να συνοψίσουμε, στο πρώτο μισό των ‘90s ο Κουαρόν γύρισε μια μεξικάνικη σεξοκωμωδία, ένα επεισόδιο αστυνομικής σειράς, και ένα παιδικό παραμύθι. Φυσικά. Ναι. Προφανώς.

• Είδος: Οικογενειακό δράμα
• Χώρα: ΗΠΑ
• Εμπορική επιτυχία: Όχι ιδιαίτερη αλλά δε διαμαρτυρήθηκε κανείς
• Φεστιβάλ: Όχι
• Βραβεία: 2 υποψηφιότητες για Όσκαρ, χαμός στην ένωση κριτικών του Λος Άντζελες, με βράβευση Κουαρόν και την ταινία να βγαίνει στη 2η θέση.
• Λουμπέζκι: Ναι. Και με υποψηφιότητα Όσκαρ, την πρώτη του.
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

Great Expectations

Να, βλέπεις, επειδή το ένα φέρνει το άλλο. Η “Πριγκίπισσα” έφερε τον Κουαρόν στη θέση να διασκευάζει μετά ένα άλλο βιβλίο, ακόμα πιο κλασικό. Αυτός ο εκμοντερνισμός του κλασικού έργου του Καρόλου Ντίκενς δεν απολαμβάνει κάποιου στάτους τεράστιας σημασίας στην ούβρα του σκηνοθέτη, αλλά για μένα κακώς. Προκείται για φανταστικό εκμοντερνισμό χωρίς να κουβαλάει προφανή στοιχεία ή ασθένειες άλλων τέτοιων προσπαθειών. Φοράει περήφανα την παράνοια, τον ερωτισμό και την απόγνωση που χρειάζεται μια τέτοια ιστορία για να λειτουργήσει και είναι αποστομωτικά όμορφο, κάνοντας το σήμερα να μοιάζει λογοτεχνικά άχρονο. Ομολογώ πως το είχα δει και σε μια ηλικία που είναι κάπως παράξενο και απρόβλεπτο το τι σε σημαδεύει και με ποιο τρόπο, αλλά είναι μια ταινία με την οποία εδώ και 15 χρόνια δε σταματώ να δηλώνω ερωτευμένος. Ήταν φυσικά η πρώτη που είδα από τον Κουαρόν, και ποτέ δεν ξέχασα το όνομά του.

• Είδος: Ρομαντικό δράμα
• Χώρα: ΗΠΑ
• Εμπορική επιτυχία: Σχετική
• Φεστιβάλ: Όχι
• Βραβεία: Όχι
• Λουμπέζκι: Ναι, δηλαδή απλά κοίτα το.
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

Y Tu Mamá También

Τι πιο φυσιολογικό, ανάμεσα σε δύο high profile λογοτεχνικές διασκευές (Ντίκενς και Χάρι Πότερ) ο Κουαρόν να επιστρέψει για μια γρήγορη στο Μεξικό όπου γύρισε ένα σεξόδραμα που τυχαίνει να είναι και η καλύτερη ταινία της καρίερας του. Δυο νεαροί φίλοι ξεκινούν σεξοroadtrip με μια μεγαλύτερη, παντρεμένη γυναίκα, και ο Κουαρόν αποτυπώνει την ανωριμότητα και τη δίψα ττου εφηβικού ουρλιαχτού για ζωή όπως ελάχιστες ταινίες το κατάφεραν ποτέ. Μιλάμε για ένα φιλμ αγνό, πρωτογενούς σεξουαλικότητας και συναισθήματος, που πρώτα θα σε απογειώσει και ύστερα θα σε διαλύσει με την ίδια ευκολία που ο Κουαρόν μεταπηδά από το ένα είδος στο άλλο. Έχει γυρίσει εντυπωσιακότερα και πιο αναγνωρισμένα και πιο εμπορικά πράγματα στην μετέπειτα καριέρα του, αλλά αυτό εδώ το ακατέργαστο φιλμ-επιστροφή (στην πατρίδα, στην εφηβεία, στην Αλήθεια, όπως θες πές το, ξεκάθαρα το σημείο καμπής στην διαδρομή του) παραμένει το αποκορύφωμα του έργου του.

• Είδος: Δράμα
• Χώρα: Μεξικό
• Εμπορική επιτυχία: Αναπάντεχη, παγκόσμια
• Φεστιβάλ: Διαγωνιστικό στη Βενετία, βραβείο Σεναρίου
• Βραβεία: Ένα σωρό. (Το imdb μετράει 39.) Προτάθηκε για Όσκαρ Σεναρίου, η πρώτη υποψηφιότητα για τον ίδιο τον Κουαρόν. (Και τον αδερφό του, Κάρλος.)
• Λουμπέζκι: Ναι
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ω ΝΑΙ

Harry Potter and the Prisoner of Azkaban

Όχι να φανούμε υπερβολικοί, αλλά αυτή η ταινία άλλαξε το πρόσωπο του σύγχρονου Χόλιγουντ. Διότι έδειξε πως είναι απολύτως δυνατόν, εντός των αυστηρά καθορισμένων πλαισιών ενός franchise-μηχανής, να έρθει ένας σκηνοθέτης και να εμφυσήσει το όραμά του στις διαδικασίες. Προσοχή, δεν μιλάμε για κάτι σαν το “Lord of the Rings” όπου υπήρχε εξαρχής μια σαφής δημιουργική φωνή, αλλά για μια σειρά ταινιών-παραγγελιά ενός στούντιο που θα μπορούσε κάλλιστα να μη δίνει μία για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα (όπως μαρτυρούν οι δύο πρώτες ταινιες της σειράς) αλλά που στα χέρια του Κουαρόν, χάρη σε μικρές πινελιές ζεστασιάς και χαρακτήρα (από τον Λούπιν που ακούει τζαζ μέχρι το πέρασμα των εποχών στο Χόγκουαρτς), γίνεται κάτι παραπάνω από αυτό που ήταν στο χαρτί. (Όχι καλύτερο, απλά παραπάνω. Με κάτι επιπλέον να προσφέρει πέραν του επαγγελματικά φτιαγμένου role-play.) Αυτό που πάντα ήταν μεγάλη αλήθεια για το franchise του Χάρι Πότερ είναι πως επρόκειτο για μια σειρά ταινιών που ήταν καλύτερη από όσο χρειαζόταν να είναι, ανοίγοντας και το δρόμο για να μπορούμε σήμερα να παίρνουμε απολύτως στα σοβαρά, με κινηματογραφικότατους όρους κάτι σαν το “Hunger Games” ή τις ταινίες της Marvel. Αυτό οφείλεται σε τεράστιο βαθμό στον Αλφόνσο Κουαρόν και στο πώς γύρισε μια αληθινή ταινία εκεί που το Χόλιγουντ θα ήταν ικανοποιημένο με ένα καλογυρισμένο cosplay.

• Είδος: Περιπέτεια φαντασίας
• Χώρα: ΗΠΑ
• Εμπορική επιτυχία: Φυσικά
• Φεστιβάλ: Όχι
• Βραβεία: Δύο υποψηφιότητες για Όσκαρ, διάφορα διάσπαρτα από ενώσεις κριτικών και σωματεία καλλιτεχνών.
• Λουμπέζκι: Όχι, αν είναι δυνατόν, κατάρα στα γρανάζια του Χόλιγουντ
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

Children of Men

To 2027 στον πλανήτη δεν γεννιούνται πλέον παιδιά, οδεύουμε νομοτελειακά προς το Τέλος, μέχρι που τσουπ, μια γυναίκα είναι έγκυος κι ένας πρώην ακτιβιστής αναλαμμβάνει να τη μεταφέρει με ασφάλεια στο Αύριο. Το 3D και η εμπειρία-τρενάκι λούνα παρκ του “Gravity” δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνάμε πως εδώ οι Κουαρόν/Λουμπέζκι έκαναν κάποια από τα πο εντυπωσιακά πράγματα που έχουν συμβεί ποτέ με μια κάμερα και λίγο φιλμ.  Η χαρτογράφηση του δίχως ελπίδα μελλοντικού κόσμου είναι ασφυκτική μέσσα από τα μακρά πλάνα-κεφάλαια που σηματοδοτεί το καθένα κι από ένα πολιτισμικό σοκ. Η σκηνή στο πεδίο της μάχης, η σκηνή με το πούλμαν που ξεκινά προχωρώντας δίπλα στους καταδικασμένους, η σκηνή με την καταδίωξη μέσα στο αυτοκίνητο. Επίδειξη τεχνικής με ουσία και υπόβαθρο, σε ένα φιλμ πικρό, ελπιδοφόρο, εντυπωσιακό, αποπνικτικό, και αυθεντικά αγωνιώδες. Τέλειο σινεμά.

• Είδος: Δραματικό θρίλερ επιστημονικής φαντασίας
• Χώρα: ΗΠΑ
• Εμπορική επιτυχία: Ποιος νοιάζεται
• Φεστιβάλ: Διαγωνιστικό στη Βενετία, ειδικό τεχνκό βραβείο στον μάγο Εμάνουελ Λουμπέζκι για τη φωτογραφία και επειδή γενικότερα έκανε πράγματα που δε θα έπρεπε να μπορούν να γίνουν με μια κάμερα.
• Βραβεία: Ένα σωρό και πάλι (το imdb μετρά 28), με τρεις υποψηφιότητες για Όσκαρ, εκ των οποίων η 2η του ίδιου του Κουαρόν για το σενάριο (και 3η, για το μοντάζ!) και η 4η πια του Λουμπέζκι.
• Λουμπέζκι: Ναι. Θεέ μου, ναι. Το ότι δεν κέρδισε το Όσκαρ Φωτογραφίας πρέπει να είναι ένα από τα 5-10 πιο ακραία λάθη στην ιστορία του θεσμού. (Το πήρε το “Pan’s Labyrinth”, μια ταινία που αγαπώ ακόμα περισσότερο, αλλά δεν έχει σχέση αυτό. Πρόκειται εμφανώς περί ασχέτων.)
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

Gravity

Τι φάση, Αλφόνσο; 7 χρόνια από τη μια ταινία στην επόμενη; Τουλάχιστον απέδωσε όλος ο κόπος: Το μικρό αυτό εργάκι, δεν ξέρω αν το έχετε ακούσει, έγινε η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία στην καριέρα του Κουαρόν (ξεπέρασε και το “Χάρι Πότερ” του, ναι), έριξε σαγόνια σε πατώματα όπου υπάρχουν μάτια (και σαγόνια, και πατώματα υποθέτω), έστειλε σπίτι του και των τεχνικών συνεργατών του μικρά βανάκια γεμάτα βραβεία και διακρίσεις, και σε λίγες μέρες από τώρα θα αποφέρει σε αυτόν και στον Λουμπέζκι τα πρώτα τους Όσκαρ, έχοντας φτάσει πια κι οι δύο τις 6 προσωπικές υποψηφιότητες.

• Είδος: Θρίλερ επιστημονικής φαντασίας
• Χώρα: ΗΠΑ
• Εμπορική επιτυχία: Τεράστια
• Φεστιβάλ: Άνοιξε το παλιό, καλό, γνώριμο Φεστιβάλ Βενετίας.
• Βραβεία: Είναι να σου σπάει ο καρπός από το scroll down. Το imdb έχει τον μετρητή στο 99, οπότε τη βραδιά των Όσκαρ γυρνάμε σε τριψήφιο. Είναι υποψήφιο για 10 Όσκαρ, θα κερδίσει από 5 ως 8. (Έστω κι αν όχι το Καλύτερης Ταινίας.)
• Λουμπέζκι: ΝΑΙ!
• Χαιρόμαστε που την γύρισε: Ναι

Το “Gravity” δεν είναι μες στις πιο αγαπημένες μου ταινίες του Κουαρόν (μια φράση που ακούγεται πολύ πιο αρνητική από ό,τι είναι στην πραγματικότητα), αλλά η δικαιοσύνη είναι δικαιοσύνη, ο θαυμασμός είναι θαυμασμός και η αγάπη είναι αγάπη. Σε μια οσκαρική χρονιά που μοιάζει να μην διαθέτει την παραδοσιακή ταινία-οδοστρωτήρα, το “Gravity” θα κερδίσει τα περισσότερα αγαλματίδια, αλλά θα είναι εκείνο του Κουαρόν (και φυσικά κι εκείνο του Λουμπέζκι) που θα με βρει όρθιο να χειροκροτώ με δύναμη. Θα πρόκειται για τη σπάνια αυτή συγκυρία όπου ένας σκηνοθέτης κερδίζει το Όσκαρ Σκηνοθεσίας πάνω στην ακμή του, σε σωστό σημείο της καριέρας του, και για μια ταινία που αξίζει τις διακρίσεις της επειδή αν μη τι άλλο κάνει το σινεμά λίγο πιο μοναδικό.