H ταινία που αναζωπύρωσε τον ρατσισμό εις βάρος των Αφροαμερικανών

Πρόκειται για τη 13η Τροπολογία του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής από το 1865. Πρόκειται για την περίφημη τροπολογία κατάργησης της δουλείας που ήρθε αμέσως μετά το τέλος του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου. Επρόκειτο για την επικύρωση της ήττας του Νότου και νίκη του Abraham Lincoln. Ωστόσο αυτό το κομμάτι εξαίρεσης των ποινικών υπήρξε η αιτία μιας νέας εποχής διακρίσεων εις βάρος των Αφροαμερικανών.

Αμέσως μετά την ήττα του στον πόλεμο, ο Νότος βρέθηκε σε μια νέα συνθήκη. Μια οικονομία που στηριζόταν στους Αφρο-αμερικανούς σκλάβους έπρεπε πλέον γρήγορα να βρει νέους τρόπους να επιβιώσει. Ένα μεγάλο μέρος της πλούσιας, όταν ξεκίνησε ο Εμφύλιος, παραγωγής του Νότου προερχόταν και ήταν σε πλήρη εξάρτηση από τους Αφροαμερικανούς σκλάβους που εργάζονταν σε τεράστιες φυτείες με βαμβάκι, καπνό, ρύζι, κτλ. Tα σώματα των σκλάβων αποτελούσαν μια μηχανή παραγωγής εργασίας που κόστιζε ελάχιστα και απέδιδε πολλά. Κανενός είδους ηθικό δίλημμα δεν θα εμπόδιζε τους Νότιους να την απαγορεύσουν. Η τελική συνταγματική απαγόρευση της του θεσμού της σκλαβιάς ήρθε μόνο με τη μεσολάβηση ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου.

Μετά  λοιπόν από το τέλος του, ο Νότος βρέθηκε σε μια πρωτοφανή κρίση. Η κινητήρια δύναμη της οικονομίας είχε πλέον απελευθερωθεί και βούλιαζε σε μια οικονομική κρίση.Η λύση που έπρεπε να βρεθεί ήταν επιτακτική. Η εξαίρεση  στη 13η Τροπολογία του Συντάγματος έδινε μια ευκαιρία. Αποτέλεσε το παραθυράκι για μια νέα αναπλαισιωμένη βέβαια προώθηση της καταναγκαστικής εργασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι άρχισαν στον Νότο να ποινικοποιούνται νέα αδικήματα, ενώ δημιουργήθηκαν και οι λεγόμενοι ‘black codes’. Οι τελευταίοι αποτελούσαν νόμους που τελικά περιόριζαν την ελευθερία των Αφρο-αμερικανών, προκαλέσουν μαζικές συλλήψεις και επομένως έκαναν τη φτηνή -σχεδόν δωρεάν- εργασία και πάλι μια κανονικότητα.

Ο τρόπος που γινόταν αυτό ήταν πολύ απλός. Το κράτος κατηγορούσε Αφρο-αμερικανούς για μικρά αδικήματα, τους καταδίκαζε και τους φυλάκιζε. Με βοηθό αυτή την εξαίρεση του Συντάγματος, η καταναγκαστική εργασία γίνεται πλέον συνταγματική ή καλύτερα δεν ήταν αντισυνταγματική. Τα τεράστια συμφέροντα που εξυπηρετούσε η σκλαβιά βρίσκουν το παραθυράκι που είχαν ανάγκη. Ταυτόχρονα, όμως, για να γίνει αυτό, έπρεπε να ποινικοποιηθεί ολόκληρη η κοινότητα των Αφροαμερικανών, ώστε μέσω αυτής της σύνδεσής τους με το έγκλημα, να ελεγχθεί και τελικά να διευκολυνθούν οι συλλήψεις. Μέρος μιας συλλογικής προπαγάνδισης αυτής της αναπαραστατικής σύνδεσης αποτέλεσε και ένα από τα πρώτα ‘blockbuster’ στην ιστορία του κινηματογράφου.

Η αναγέννηση της Ku Klux Klan

Η ταινία ‘Τhe Birth of a Nation’ του D. W. Griffith βγαίνει στην Αμερική του 1915. Το τεράστιο κόστος της παραγωγής της αλλά και η πρωτόγνωρη για εκείνη την εποχή διάρκεια της ταινίας, προσέλκυσε το ενδιαφέρον πολύ μεγάλου κοινού. Oύτως ή άλλως ακόμα και σήμερα η ταινία τεχνικά θεωρείται μια από τις εμβληματικότερες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Υπήρξε μάλιστα η πρώτη ταινία που παίχτηκε σε ιδιωτική προβολή μέσα στον Λευκό Οίκο, υπό την Προεδρία του Woodrow Wilson. To γεγονός αυτό έδωσε ακόμα μεγαλύτερο κύρος σε μια ούτως ή άλλως επαναστατική ως προς τα τεχνικά χαρακτηριστικά της ταινία.

Παρόλα αυτά, η προβολή της συνάντησε από πολύ νωρίς πολλές και έντονες αντιδράσεις. Το ‘The Birth of a Nation’ ήταν σαν μια ιστορία του Νότου, φτιαγμένη από την πλευρά των ηττημένων. Μια εποποιία στους περήφανους ηττημένους, μια αποθέωση της Ku Klux Klan. H ρατσιστική οργάνωση είχε δράση μεταξύ 1865-1871. Στόχος της ήταν οι μαύρες κοινότητες και η αντίσταση στους νικητές του Εμφυλίου. Η απουσία ηγεσίας και τα άγρια, σαδιστικά εγκλήματα των μελών της, αποδυνάμωσαν το κύρος της οργάνωσης η οποία τελικά πολύ σύντομα διαλύθηκε.

Κι όμως η σχεδόν μυθική αναφορά της στο ‘The Birth of a Nation’ έδωσε ένα κύρος σωτήρα σε μια τελείως ξεχασμένη οργάνωση. Καθόλου τυχαία, το 1915, η οργάνωση αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της. Ενδεικτικό είναι μάλιστα ότι πήρε ένα στοιχείο της ταινίας και το ενσωμάτωσε στην τελετουργία της. Οι καιόμενοι σταυροί ήταν μια εικόνα που άρεσε σκηνοθετικά στον δημιουργό της ταινίας. Δεν υπάρχουν αναφορές για τέτοιες τελετουργίες κατά τη δράση του πρώτου Klan. Η πρακτική αυτή τελικά υιοθετήθηκε στην πραγματική ζωή από την αναγεννημένη Ku Klux Klan. Το ίδιο συνέβη και με τις λευκές στολές της.

Η απεικόνιση του Αφροαμερικανού

Παράλληλα με την εποποιία των δράσεων της Ku Klux Klan, στην ταινία παρακολουθούμε μια ιδιαίτερα επιθετική απεικόνιση οποιοδήποτε Αφροαμερικανού υπήρχε στην ταινία. Προφανώς στον εναλλακτικό εκείνο κόσμο, οι Αφροαμερικάνοι έχουν πάρει όλες τις εξουσίας στη Νότια Καρολίνα. Πάντα οι ρατσιστές προτιμούν να βλέπουν τον εαυτό τους ως διωκόμενο.

Σε μια εξαιρετικά επιθετική σκηνή, παρουσιάζεται μια ‘δυστοπική’ Βουλή των Αντιπροσώπων της Νότιας Καρολίνας να έχει μια πλειοψηφία Αφρο-αμερικανών (101 προς 23 λευκοί). Σε αυτή τη σκηνή παρουσιάζονται διάφορα στερεότυπα που απεικονίζουν το χάος. Οι Αφροαμερικανοί τρώνε με τα χέρια, βγάζουν τα παπούτσια του, πίνουν αλκοόλ. Στη συνέχεια προωθούν ένα νομοσχέδιο που θα υποχρεώνει όλους τους λευκούς (“την καημένη λευκή μειονότητα”, όπως αναφέρεται) να χαιρετάνε όλους τους Αφρο-αμερικανούς στον δρόμο, ενώ επιτρέπει τον γάμο μεταξύ λευκών και μαύρων. Προφανώς αυτή η συμπεριφορά βασίστηκε στην αντίθεση των εικόνων. Έναν χώρο πολιτικής κυριαρχούν αποκτηνωμένοι άνθρωποι.

Ταυτόχρονα, υπάρχουν σκηνές που απευθύνονται στα πρωτόγονα αντανακλαστικά των λευκών που έβλεπαν τους μαύρους με μια κτηνώδη υπόσταση. Πιο κοντά στη ζωώδη πλευρά του ανθρώπου παρά στον πολιτισμό. Υποχείρια των σεξουαλικών τους ενστίκτων. Έτσι, σε μια σκηνή, μια λευκή γυναίκα πηδάει από έναν γκρεμό προκειμένου να γλυτώσει τον βιασμό της από έναν Αφροαμερικανό. Στην ταινία, η Ku Klux Klan επιστρέφει και τιμωρεί τον επίδοξο βιαστή λιντσάροντάς τον και τελικά σκοτώνοντάς τον.

Η σύνδεση των Αφρο-αμερικανών με το έγκλημα του βιασμού της λευκής υπήρξε μια κλασική στερεοτυπική εικόνα για την ποινικοποίηση ολόκληρης της κοινότητας των Αφρο-αμερικανών. Συνδύαζε μάλιστα δύο ηγεμονικούς λόγους: τη ροπή προς το έγκλημα και ταυτόχρονα την κτηνώδη τους φύση. Η ταινιά αυτή ενδυνάμωνε απανθρωποιητικά στερεότυπα δικαιολογώντας πράξεις βίας εις βάρος των Αφρο-αμερικανών, οι οποίοι εκλαμβάνονται ως η μέγιστη απειλή για τους λευκούς. Στην εποχή απελευθέρωσης των σκλάβων, το χρώμα του δέρματος έγινε μέρος μιας αναπαραστατικής σύνδεσης με το έγκλημα. Μιας σύνδεσης παντελώς αυθαίρετης.

Γενικότερα, δεν υπάρχει κανένας χαρακτήρας Αφρο-αμερικανού που να μην είναι αρνητικά δοσμένος και βασισμένος σε στερεότυπα χτισμένα εδώ και αιώνες. Η αυτοδικία και το λυντσάρισμα, πρακτικές βιώθηκαν ως ένα τρόπος συναισθηματικής δικαίωσης. Η λύτρωση του θεατή ερχόταν μέσα από βίαιες πρακτικές εις βάρος των Αφρο-αμερικανών. Το σημαντικότερο; Αυτό αποδιδόταν με εντυπωσιακά πειστικό τρόπο. Ειδικά για τα προκατειλλημμένα κοινά της εποχής.

Τελικά

Μέσα από την αναπαραγωγή όλων αυτών των στερεοτύπων που βρήκαν ευρεία διάδοση μέσω και του ‘The Birth of a Nation’ χτίστηκε η εικόνα του μαύρου βιαστή. Συνεπαγωγικά του μαύρου εγκληματία που πρέπει να φυλακίζεται. Αυτό το στερεότυπο άρχισε να γίνεται ηγεμονικός λόγος στην Αμερική. Και όπως συμβαίνει πολύ συχνά με ηγεμονικούς λόγους, αυτοί γίνονται τρόπος νομιμοποίησης πολιτικών. Εν προκειμένω, η αυθαίρετη σύνδεση του Αφρο-αμερικανού με τον εγκληματία έγινε το μέσο για περισσότερες συλλήψεις. Για μεγαλύτερη ανισότητα. Και τελικά ένας τρόπος να εξισορροπηθεί η λειτουργία μιας οικονομίας που μερικές δεκαετίες πριν στερήθηκε 4 εκατομμύρια σκλάβους οι οποίοι απελευθερώθηκαν.

Έκφανση αυτής της ηγεμονικής ρατσιστικής ιδεολογίας που βρίσκεται ακόμη στον πυρήνα λειτουργίας του αμερικανικού κράτους είναι και όλα τα περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας που καταγράφονται. Δεν είναι τυχαίο πως συχνά τα κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των Αφρο-αμερικανών λειτουργούν ως απάντηση σε ιδεολογίες και πρακτικές που τους συνδέουν με μια κτηνώδη υπόσταση και τελικά με την εγκληματικότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχουν πολλές έρευνες που τονίζουν ότι οι διακρίσεις μπορεί να γίνονται και εντός της κοινότητας των Αφρο-αμερικανών. Όσοι έχουν πιο σκούρο χρώμα δέρματος έχουν και περισσότερες πιθανότητες να ελεγχθούν από την αστυνομία ή ακόμα και να καταδικαστούν.

Προφανώς το ‘The Birth of a Nation’ δεν γέννησε τον ρατσισμό στις ΗΠΑ. Η εμπορική του επιτυχία, ωστόσο, δημιούργησε αυτή τη σχέση που έχουν κάθε φορά οι επιμέρους ρατσιστικές πρακτικές. Προκύπτουν ως αποτέλεσμα ενός ηγεμονικού λόγου και ταυτόχρονα τον ενισχύουν. Έτσι, στην προκειμένη περίπτωση, η ταινία γεννήθηκε εντός ενός κράτους που είχε ως ιδεολογική του διακήρυξη την ποινικοποίηση των Αφρο-αμερικανών. Ταυτόχρονα, με τα στερεότυπά του ενίσχυσε τη διακήρυξη αυτή. Έγινε ένας από τους τρόπους οργάνωσεις. Ένας από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους.

Πολλές φορές θεωρούμε ότι ιδέες που κυριαρχούν ακόμα και σήμερα έχουν πολύ μικρότερη πορεία μέσα στον παρελθόν από αυτό που πράγματι συμβαίνει. Πολλές από τις ιδέες αυτές, ιδέες που σκότωσαν τον George Floyd το 2020, έρχονται από φαινομενικά τελείως διαφορετικές κοινωνίες. Όπως διάβασα και κάπου “το αιώνιο εκκρεμές ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα”.